złota brama, Stroje historyczne, Odzież
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Þðèé Ïèñàðåíêî
«Çàïðåòíûé» ðèñóíîê èç Çîëîòûõ âîðîò Êèåâà
 ÷åì ïîâèíåí ïðåä ëþäüìè ïîëîâîé àêò — ñòîëü åñ-
òåñòâåííûé, ñòîëü íàñóùíûé è ñòîëü îïðàâäàííûé, —
÷òî âñå êàê îäèí íå ðåøàþòñÿ ãîâîðèòü î íåì áåç êðàñ-
êè ñòûäà íà ëèöå è íå ïîçâîëÿþò ñåáå çàòðàãèâàòü ýòó
òåìó â ñåðü åç íîé è áëà ãîï ðèñ òîé íîé áå ñå äå? Ìû íå áî-
èì ñÿ ïðî èç íî ñèòü:
óáèòü
,
îãðà áèòü
,
ïðåä àòü
, — íî
ýòî çàïðåòíîå ñëîâî çàñòðåâàåò ó íàñ íà ÿçûêå…
Ìîíòåíü, Îïûòû, êí. ²²², ãë. V
Ñó ùåñ òâåí íàÿ èí ôîð ìà öè îí íàÿ îò êðû òîñòü ñî âðå ìåí íî ãî îá ùåñ òâà ïî çâî ëÿ åò
îá ñóæ äàòü òåìû, êî òî ðûå åù¸ áî ëåå äå ñÿò êà ëåò òîìó íà çàä ïóá ëè÷ íî çà òðà ãè -
âàòü ñ÷èòàëîñü íåïðèëè÷íûì. Ïî ñòåïåíè òàáóèðîâàííîñòè ñ òåìîé ïîëèòèêè â
íà øåé ñòðà íå ìîã ëà ñî ïåð íè ÷àòü òîëü êî òåìà ñåê ñà. Î÷å âèä íî, èìåí íî â îá ëàñ òè
ýòîãî çàïðåòà, êàê íè â îäíîé äðóãîé, ó íàñ áûëè ïðèóìíîæåíû òðàäèöèè õðèñòè-
à íñòâà. Íåñ ëó ÷àé íî ñâî å îá ðàç íûì ýòà ëî íîì öå ëî ìóä ðèÿ äëÿ íàñ è ïî ñåé äåíü
îñòà åò ñÿ îá ðàç ñðåä íå âå êî âîé Ðóñè. Îíà íå èç ìåí íî ïðåä ñòà åò ïå ðåä íàìè âå ëè -
÷åñ òâåí íî ñòðî ãîé — â èêî íî ïèñ íûõ ëè êàõ, çà áî òàõ îá «ó÷å íèè êíèæ íîì», «çå-
ìåëü íîì ñòðî å íèè», â àñ êå òè ÷åñ êîì ïîä âè ãå ëà âðñêèõ ìî íà õîâ è ò. ï. Âíå ïðåä å -
ëîâ îôèöèàëüíîé èñòîðèè ëåæèò îáøèðíîå ïîëå «êóëüòóðû áåçìîëâñòâóþùåãî
áîëü øè íñòâà», ãäå ïðî ÿâ ëå íèÿ âîç âû øåí íûå çà ÷àñ òóþ óñòó ïà þò áî ëåå íèç êèì è
îá û äåí íûì, íî îò ýòî ãî íå ìå íåå èí òå ðåñ íûì äëÿ íà óêè.
Òåìà «æå íî ëþ áèÿ» èç ðåä êà ïðî ðû âà åò ñÿ íà ñòðà íè öû ëå òî ïè ñè, â ñâÿ çè ñ èçî-
áðà æå íè åì ãðå õîâ íî ãî, ÿçû ÷åñ êî ãî îá ðà çà æèç íè ñî ñâî éñòâåí íîé åìó íå óïî ðÿ -
äî ÷åí íîñ òüþ ïî ëî âûõ îò íî øå íèé. Òàê, ñî ãëàñ íî
Ïî âåñ òè âðå ìåí íûõ ëåò
, â îò-
ëè ÷èå îò òè õî ãî è êðîò êî ãî áðà÷íî ãî îá û ÷àÿ ïî ëÿí, æè âó ùèå «çâå ðüñêûì îá ðà -
çîì»
äå ðåâ ëÿ íå
, ÿêîáû, íå çíàëè
áðà ÷åíüÿ
, «íî îóìûêàõó îó âîäû ä[å]âèöà». ×òî
æå êà ñà åò ñÿ ðà äè ìè ÷åé, âÿ òè ÷åé è ñå âå ðÿí, òî
«ñðàìîñëîâüº â íèõú ïðåä î[ò]öè è ïðå(ä) ñíîõàìè. è áüðàöè íå áûâàõó â
íèõ. íî èãðèùà ìåæþ ñåëû. è ñõîæàõóñÿ íà èãðèù(à). íà ïëÿñàíüÿ. è íà âñÿ
á›ñîâüñêûÿ ï›(ñ)íè. è òó îóìûêàõó æåíû ñîá›. ñ íåþæå êòî ñâ›ùåâàøå(ñ).
èìÿõó(ò) æå ïî äâ› è ïî òðè æåíû»
1
.
Îñî áûì ðàç âðà òîì îò ëè ÷à ëîñü ïî âå äå íèå ÿçû ÷åñ êî ãî êíÿ çÿ Âëà äè ìè ðà: «[…]
è á› íº ñûòú áëóäà. è ïðèâîäÿ ê ñåá› ìóæüñêûÿ æåíû. è ä[å]â[è]öè ðàñòëÿÿ […]»
2
.
Õðèñ òè àí ñêî ãî àâ òî ðà îä íî ãî èç ïî ó÷å íèé ïðî òèâ ÿçû ÷åñ òâà ÕII â. ïî âåð ãà ëî â
øîê òî, ÷òî ÿçû÷íèêàìè ÷òóòñÿ «â îáðàç ñòâîðåíû» «ñðàìíûÿ îóäû», è ÷òî «ñëî-
1
ÏÑÐË.
Ò. 2. Ñòá. 10.
2 Òàì æå. Ñòá. 67.
Þðèé Ïèñàðåíêî, 2005
«Çàïðåòíûé» ðèñóíîê èç Çîëîòûõ âîðîò Êèåâà
23
âå íå æå íà ñâàäü áàõ âêëà äû âà þ ÷å ñðà ìî òó è ÷åñ íî âè òîê â âåä ðà ïüþòü»
3
. Êàê î
ðàñ ïðîñ òðàí¸ííîñ òè, òàê è î æè âó ÷åñ òè ïî ñëåä íåé òðà äè öèè ñâè äå ò åëüñòâó åò òî,
÷òî î÷åâèäöû ðàññêàçûâàëè î íåé èñòîðèêó ðåëèãèè Í. Ì. Ãàëüêîâñêîìó.
«…
Íàì ïå ðå äà âà ëè
, — ïèñàë ó÷¸íûé, —
÷òî â ïðåæíèå ãîäû, íå îñîáåííî
äàâ íî, íà ñâàäü áàõ, ìî ëî äûì (æå íè õó è íå âåñ òå) äà âà ëè âû ïèòü ñòà êàí
âîäû ñ ìóæ ñêèì ñå ìå íåì, ïðå è ìó ùåñ òâåí íî îò ìî íà õà. Ýòî äå ëà ëîñü äëÿ
ïëî äî ðî äèÿ áðà÷ íîé ÷åòû
»
4
.
Çäåñü íå îñòà¸òñÿ íè÷åãî äðóãîãî, êàê ïðåäïîëîæèòü, ÷òî ìîíàõ â ïîäîáíûõ
ñëó ÷à ÿõ íå ãíó øàë ñÿ ðîëè ÿçû ÷åñ êî ãî âîëõâà.
Äëÿ ïðåä ñòà âè òå ëÿ òðà äè öè îí íîé êóëü òó ðû, âñåé ñâî åé ïî âñåä íåâ íîé æèç íüþ
ñâÿ çàí íî ãî ñ ïðî èç âî äè òåëü íû ìè ñè ëà ìè ïðè ðî äû, ñåêñ îñìûñ ëè âàë ñÿ íå òîëü êî
êàê îá ëàñòü òå ëåñ íûõ íà ñëàæ äå íèé, íî è êàê åñ òåñ òâåí íûé êà íàë âêëþ ÷å íèÿ â îá-
ùèé êîñ ìè ÷åñ êèé ðèòì ñó ùåñ òâî âà íèÿ îêðó æà þ ùå ãî æè âîò íî ãî è ðàñ òè òåëü íî -
ãî ìèðà
5
. Ìàëî òîãî, ìóæ ñêàÿ ñèëà ïî íè ìà ëàñü êàê ñïî ñî áñòâó þ ùàÿ ñòè ìó ëÿ öèè
è âîñ ïðî èç âî äñòâó êîñ ìè ÷åñ êèõ ñèë
6
.Î÷åâèäíî, âîïëîùåíèåì ýòîé ÿçû÷åñêîé,
«íàòóðàëèñòè÷åñêîé» èäåè ìîæåò ñ÷èòàòüñÿ çíàìåíèòûé Çáðó÷ñêèé èäîë: èçî-
áðàæàÿ îáùóþ ñòðóêòóðó Âñåëåííîé, êàê ìèð ëþäåé, òàê è ìèð áîãîâ îí äåëèò íà
«æåí ñêîå» è «ìóæ ñêîå», à ñà ìî ìó êîñ ìî ñó ïðè äà¸ò ôîð ìó ôàë ëî ñà
7
. Íåñ ìîò ðÿ
íà òî, ÷òî ñ ðàñ ïðîñ òðà íå íè åì õðèñ òè à íñòâà ïî äî áíûå ìî íó ìåí òàëü íûå ñèì âî -
ëû ÿçû ÷åñ òâà, êàê è âñÿ êàÿ «ñðà ìî òà», íà õî äè ëè óïî êî å íèå â ñâî åé èñ êîí íîé æè-
âîò âî ðÿ ùåé âîä íîé ñòè õèè, ðàç ãóëü íàÿ àã ðàð íàÿ ïðàç äíè÷ íîñòü êîå-ãäå óöå ëå ëà
äî íà øèõ äíåé. Áëà ãî äà ðÿ ïóá ëè êà öè ÿì ïî ñëåä íå ãî äå ñÿ òè ëå òèÿ, ñòà íî âèò ñÿ
î÷å âèä íûì, ÷òî âîï ðå êè îñóæ äå íèþ öåð êîâüþ è ðàç ëè÷ íûì ñî öè àëü íûì ýêñ ïå -
ðè ìåí òàì â ñåëå, è â íàøå âðå ìÿ ïðî äîë æà þò îò ìå ÷àòü ñÿ äðåâ íèå çåì ëå äåëü ÷åñ -
êèå ïðàçäíèêè, ñîïðîâîæäàþùèåñÿ «ðèòóàëüíî-íåïðèñòîéíûì» ïîâåäåíèåì.
3 Àíè÷êîâ Å. Â.
ßçû ÷åñ òâî è äðåâ íÿÿ Ðóñü
. ÑÏá., 1914. Ñ. 385; Ðûáàêîâ Á. À.
ßçû ÷åñ òâî äðåâ-
íèõ ñëàâÿí.
Ì., 1981. Ñ. 36.
4 Ãàëü êîâ ñêèé Í. Ì.
Áîðü áà õðèñ òè à íñòâà ñ îñòàò êà ìè ÿçû ÷åñ òâà â äðåâ íåé Ðóñè
. Òîìà ïåð-
âûé, âòîðîé. Ðåïðèíòíîå èçäàíèå. Ì., 2000. Ò. 2. Ñ. 40. «
Ñëî âî íå êî å ãî õðèñ òî ëþá öà è ðåâ íè -
òåëÿ ïî ïðàâîé âåðå
» ïî ñïèñ êó êîí öà ÕV â. äà¸ò âà ðè àíò: «óñòðî èâü øå ñðà ìî òó ìî ó æüñêî óþ
è âúêðà äû âà þ ùå â âåä ðà è â ÷àøå, ïüþòü è, âû íåìü øå, îñìîð êû âà þòü è îá ëè çû âà þò è öå ëî ó -
þòü» (Öèò ïî: Àíè÷êîâ Å. Â. Óêàç ñî÷. Ñ. 375). Èìåííî ê ýòîìó âàðèàíòó ñâàäåáíîãî îáðÿäà
ìî æåò îò íî ñèòü ñÿ íà áîð ðåê âè çè òà — âåä ðî è äå ðå âÿí íûé ôàëë èç ðàñ êî ïîê â Ëåí ÷è öå (Ïîëü-
øà) ÕII â. (Ðûáàêîâ Á. À. Óêàç. ñî÷. Ñ. 36, ðèñ. Ñ. 39).
5 Ãó ðå âè÷ À. ß.
Ñðåä íå âå êî âûé ìèð: êóëü òó ðà áåç ì îëâñòâó þ ùå ãî áîëü øè íñòâà
. Ì., 1990. Ñ. 48.
6 Êàþà Ð.
Ëþ äè íà òà ñàê ðàëü íå
. Ïåð. ç ôð. Ê., 2003. Ñ. 152.
7 Ìîæ íî ïðåä ïî ëî æèòü, ÷òî èñ òèí íûé áëà ãî ãî âåé íûé ñòðàõ ïå ðåä ïî äî áíûì êóëü òîì äîñ òè ãàë-
ñÿ ñî âåð øåí íî ïðî òè âî ïî ëîæ íû ìè ñâî áî äå îò íî øå íèé ïî ëîâ ñðå äñòâà ìè — ñòðî ãè ìè ïî ëî -
âû ìè òàáó. Àíàëîãè÷íàÿ äî ãàä êà ïðè íàä ëå æèò Âë. Ñî ëîâü å âó: «Íà ìå ðåí íîå, íà ïðÿ æåí íîå,
âîç âå äåí íîå â ðå ëè ãè îç íûé ïðè íöèï áåñ ñòû äñòâî, î÷å âèä íî, ïðåä ïî ëà ãà åò ñó ùåñ òâî âà íèå
ñòû äà» (Ñî ëîâü åâ Âë.
Îïðàâ äà íèå äîá ðà. Íðà âñòâåí íàÿ ôè ëî ñî ôèÿ.
Ñîëîâüåâ Â. Ñ. Ñî÷èíå-
íèÿ â 2 ò. Ì., 1988. Ò. 1. Ñ. 122). Ýòî ïîäòâåðæäàþò ñîâðåìåííûå äàííûå î ñî÷åòàíèè â ôàëëè-
÷åñ êèõ êóëü òàõ íå èñ òî âî ãî ðàç ãó ëà ñ ñó ðî âûì àñ êå òèç ìîì (Ñåì¸íîâ Þ. È.
Êàê âîç íèê ëî ÷å ëî-
âå ÷åñ òâî
. Ì., 1966. Ñ. 301).
24
Þðèé Ïèñàðåíêî
Íàï ðè ìåð, ÷å ëî âå êà, âû ðîñ øå ãî â ñî âðå ìåí íîì ãî ðî äå, íå ìî ãóò íå óäèâ ëÿòü ýò-
íîã ðà ôè ÷åñ êèå äàí íûå êîí öà ÕÕ âåêà î ïðàç äíî âà íèè Äó õî âà äíÿ (Òðî è öû) â
ñ. Òðî èö êîì Êà ëóæ ñêîé îá ëàñ òè, âêëþ ÷à þ ùåì òîð æåñ òâåí íîå øåñ ò âèå ñ êóëü òî -
âîé êóê ëîé, âî âðå ìÿ êî òî ðî ãî èñ ïîë íÿ þò ñÿ «ñðàì íûå» ïåñ íè, ñïå öè àëü íî, «÷òî-
áû ë¸í õîðîøî ðîñ»
8
.
Îáðà ùàÿ âíè ìà íèå íà òî, ÷òî â àã ðàð íûõ ïðàç äíè êàõ Ñðåä íå âå êîâüÿ ïðå îá ëà -
äà ëè ãðî òåñ êíûå îá ðà çû, ïðåä ñòàâ ëÿâ øèå «íèç êèå» àñ ïåê òû áû òèÿ — ïè ùå âà ðå -
íèå è ðàçìíîæåíèå, Ì. Ì. Áàõòèí ïðèõîäèë, â òî æå âðåìÿ, ê âûâîäó, ÷òî ýòè îá-
ðàçû ñëó æè ëè ðå à ëè çà öèè ãëàâ íîé çà äà ÷è ïðàç äíè êà, ñâÿ çàí íîé ñ âû ñøè ìè öå ëÿ ìè
÷å ëî âå ÷åñ êî ãî ñó ùåñ òâî âà íèÿ — âîç ðîæ äå íè åì è îá íîâ ëå íè åì
9
. Ïðàç äíè÷ íàÿ
ðàç âÿç íîñòü áûëà âû ðà æå íè åì âðå ìåí íîé, ýôå ìåð íîé ïî áå äû íàä ñòðà õîì ïå ðåä
ñè ëà ìè ïðè ðî äû, íî, ïðå æäå âñå ãî, «íàä ìî ðàëü íûì ñòðà õîì, ñêî âû âà þ ùèì,
óãíå òà þ ùèì è çà ìóò íÿ þ ùèì ñî çíà íèå ÷å ëî âå êà: ñòðà õîì ïå ðåä âñåì îñ âÿ -
ù¸ííûì è çàïðåòíûì (“ìàíà” è “òàáó”), ïåðåä âëàñòüþ áîæåñêîé è ÷åëîâå÷åñ-
êîé…»
10
. Åñëè íàñòóïàþùàÿ ðàíî èëè ïîçäíî ñìåðòü âñåãî æèâîãî â ïðèðîäå ìî-
æåò ñ÷è òàòü ñÿ ãëàâ íûì ñèì âî ëîì çà êðå ïî ùå íèÿ, íå ñâî áî äû, îãðà íè ÷å íèÿ âîëè,
òî îäíèì èç ÿð êèõ ïðî ÿâ ëå íèé ñâî áî äû ÿâ ëÿ åò ñÿ ëå æà ùàÿ â îñíî âå çà ðîæ äå íèÿ
íî âîé æèç íè ñåê ñó àëü íîñòü
11
.
 ñâîþ î÷å ðåäü, èã íî ðè ðóÿ ýòîò íå ìà ëî âàæ íûé àñ ïåêò, íå ëüçÿ ïî íÿòü, êà êî âû
áûëè ñòå ïåíü è êà ÷åñ òâî ñâî áî äû ÷å ëî âå êà ïðî øëî ãî.  ïî ñëåä íåå âðå ìÿ
ó÷¸íûå, ñî çíà þ ùèå ýòî, ïî ëó ÷è ëè âîç ìîæ íîñòü ïóá ëè êî âàòü äàí íûå î ìåñ òå
8 Ìèíåíîê Å. Â. Îáðÿä Äóõîâà äíÿ â ñåëå Òðîèöêîì Êàëóæñêîé îáëàñòè.
Ðóñ ñêèé ýðî òè ÷åñ êèé
ôî ëüêëîð. Íà ðîä íûé òå àòð. Çà ãî âî ðû. Çà ãàä êè. ×àñ òóø êè.
Ñîñò., íàó÷í. ðåäàêöèÿ À. Ë. Òî-
ïîðêîâà. Ì., 1995. Ñ. 275.
9 Áàõòèí Ì. Ì.
Òâîð ÷åñ òâî Ôðàí ñóà Ðàá ëå è íà ðîä íàÿ êóëü òó ðà ñðåä íå âå êîâüÿ è Ðå íåñ ñàí ñà.
2-å èçä. Ì., 1990. Ñ. 14, 27, 28, 352 è äð. Ñðàâí.: çàìå÷àíèå Ðîæå Êàþà: «Äîñòàòîê ðîæäàåòñÿ
èç êðàé íîñ òè. Ñåê ñó àëü íóþ îðãèþ ïðàç äíèê äî ïîë íÿ åò óæàñ íûì ïî ãëî ùå íè åì åäû è íà ïèò -
êîâ» (Êàþà Ð. Óêàç. ïðàöÿ. Ñ. 153). Î âçàèìîäîïîëíÿåìîñòè ñåêñà è ïîòðåáëåíèÿ ïèùè â êà÷åñ-
ò âå äâóõ ïðî ÿâ ëå íèé îá è ëèÿ ãî âî ðèò êàê èõ ïðàç äíè÷ íîå ñî ÷å òà íèå, òàê è ñî âìåñ òíîå îãðà íè -
÷åíèå â ïðåäøåñòâóþùèé ïðàçäíèêó ïåðèîä ïîñòà (Ñåì¸íîâ Þ. À. Óêàç. ñî÷. Ñ. 435).
10 Áàõòèí Ì. Ì. Óêàç. ñî÷. Ñ. 104.
11 «Ðàá ëå çè àí ñêî-áàõ òèí ñêèé» ïðàç äíè÷ íûé òðè óìô íå çíà þ ùå ãî ñòû äà «íà ðîä íî ãî òåëà», ïî
ñó ùåñ òâó, íà âñå âðå ìå íà âîï ëî ùà åò óòî ïè ÷åñ êóþ ìå÷ òó ÷å ëî âå ÷åñ òâà î âñå îá ùåì áðà òñòâå —
communitas
(ïî Â. Òýð íå ðó), â èäå à ëå èç âåñ òíîì òîëü êî ëè ìè íàëü íûì, ïî ðî ãî âûì ñè òó à öè ÿì,
âðå ìåí íî ñíè ìà þ ùèì ïðî òè âî ðå ÷èÿ ñòðóê òóð íûõ îá ùåñòâ (Òýð íåð Â.
Ñèì âîë è ðè òó àë
. Ì.,
1983). È çäåñü îãîë¸ííîñòü, îá íàæ¸ííîñòü, ñåê ñó àëü íîñòü ìî æåò âû ñòó ïàòü ñèì âî ëîì ñî öè -
àëüíîãî îñâîáîæäåíèÿ. Êàæåòñÿ, îá ýòîì ãîâîðèò è íåäàâíî âïåðâûå îïóáëèêîâàííûé Ãð. Ãðà-
áî âè ÷åì àâ òî ïîð òðåò Ò. Ã. Øåâ ÷åí êî, ãäå òîò èçî áðà çèë ñåáÿ â ññûë êå ýíåð ãè÷ íî øà ãà þ ùèì
ïî áå ðå ãó Àðàëà ïî ëó îá íàæ¸ííûì — ñ îò êðû òû ìè ãå íè òà ëè ÿ ìè. (Ãðà áî âè÷ Ãð.
Øåâ ÷åí êî,
ÿêîãî íå çíàºìî (Ç ïðî áëå ìà òè êè ñèì âî ëi÷íî¿ àâ òîá iîã ðàôi¿ òà ñó ÷àñ íî¿ ðå öåïöi¿ ïî å òà)
.
Ê., 2000. Ðèñ. 15). Çäåñü óëàâëèâàåòñÿ ïðèìåðíî òàêîé ïîäòåêñò: «Íåñìîòðÿ íà öàðñêèå çàïðå-
òû è ññûëêó, ÿ — âîëüíûé, æèâîé, âíóòðåííå ñâîáîäíûé!» (ñðàâí.: ìûñëè îá ýòîì ïîðòðåòå ñà-
ìî ãî Ãðà áî âè ÷à: Óêàç. ïðà öÿ. Ñ. 300–301). Òà êîé ñìûñë äàí íî ãî ðè ñóí êà îò âå ÷àë áû ïî êà çàí-
íîìó â äðóãîé êíèãå òîãî æå àâòîðà credo ïîýòà êàê ïåâöà
communitas
, îòðèöàþùåãî ëþáóþ
âëàñòü (Ãðà áî âè÷ Ãð.
Ïîåò ÿê ìiôîò âî ðåöü (Ñå ìàí òè êà ñèì âîëiâ ó òâîð ÷îñòi Òà ðà ñà Øåâ-
÷åí êà
). Ïåð. Ñ. Ïàâëè÷êî. Ê., 1998. Ñ. 76, 173).
«Çàïðåòíûé» ðèñóíîê èç Çîëîòûõ âîðîò Êèåâà
25
ýðî òè êè â îò å ÷åñ òâåí íîé êóëü òó ðå, õîòÿ è ñ ïî ëíûì ñî çíà íè åì òîãî, ÷òî îá ëàñ-
òüþ èõ èñ ñëå äî âà íèÿ ÿâ ëÿ åò ñÿ «àíòè–ìèð» ýòîé ñà ìîé êóëü òó ðû
12
.
Êàê öå ëå ñî îá ðàç íîñòü ïî äî áíûõ èñ ñëå äî âà íèé, òàê è ïî çíà âà òåëü íûé èí òå ðåñ
ïî ëó ÷à å ìûõ ðå çóëü òà òîâ îá îñíî âû âà åò À. Òî ïîð êîâ â íå ïðåâ çîé äåí íîé ïî êî ëî -
ðè òó ñòàòüå «Ýðî òè êà â ðóñ ñêîì ôî ëüêëî ðå». Óæå ýòî íå áîëü øîå âñòóï ëå íèå ê
îä íî ìó èç òå ìà òè ÷åñ êèõ ñáîð íè êîâ ðàñ êðû âà åò íàì, íà ñêîëü êî ìû ïîêà åùå äà-
ëåêè îò èñòèííîãî ïîíèìàíèÿ äóõà íàðîäíîé (÷èòàé — äðåâíåðóññêîé) êóëüòó-
ðû. Ó÷åíûé, â ÷àñòíîñòè, îòìå÷àåò:
«Äëÿ ÷å ëî âå êà, âîñ ïè òàí íî ãî â ðàì êàõ ñî âðå ìåí íîé ãî ðîä ñêîé êóëü òó ðû,
ñôå ðà ïîëà è ìà òå ðè àëü íî-òå ëåñ íî ãî íèçà îêðó æå íà ÷àñ òî êî ëîì çà ïðå -
òîâ è óìîë ÷à íèé, ñî ïðÿ æå íà ñ âïîë íå îïðå äå ëåí íûì ýìî öè î íàëü íî-ïñè õî -
ëî ãè ÷åñ êèì îðå î ëîì: ýòî òà áó è ðî âà íî, ãðå õîâ íî, ãðÿç íî è ñòûä íî.  íà-
ðîä íîé æå òðà äè öèè ïî ëî âàÿ æèçíü âîñ ïðè íè ìà åò ñÿ êóäà áî ëåå èí äèô ôå-
ðåí òíî. Î íåé äîñ òà òî÷ íî ñâî áîä íî ãî âî ðÿò, íà çû âàÿ âåùè ñâî è ìè
èìåíàìè, è ïðè ýòîì íå âîçíèêàåò îùóùåíèÿ, ÷òî ðå÷ü èäåò î ÷åì-òî ãðå-
õîâíîì è ãðÿçíîì»
 êà ÷åñ òâå ïîä òâåð æäå íèÿ äðåâ íîñ òè, óêî ðåí¸ííîñ òè òðà äè öèé ýðî òè ÷åñ êî ãî
ôî ëüêëî ðà, àâ òî ðîì ïðè âî äÿò ñÿ äàí íûå ìà òå ðè àëü íîé êóëü òó ðû, — ôàë ëî ïî-
äîá íûå ñëà âÿí ñêèå èäî ëû è ñíàá æåí íûå ýðî òè ÷åñ êè ìè íàä ïè ñÿ ìè ñå âåð íî ðóñ-
ñêèå ïðÿëêè
14
.
Ñðå äè ðà áîò êè åâ ñêèõ àð õå î ëî ãîâ, èç ó÷à þ ùèõ äðåâ íþþ Ðóñü, âû äå ëÿ åò ñÿ ïóá-
ëèêàöèÿ Â. Í. Çîöåíêî, ïîñâÿùåííàÿ øèôåðíîìó ïðÿñëèöó èç Âûøãîðîäà ïîä
Êèåâîì, ïðåäïîëîæèòåëüíî âòîðîé ïîëîâèíû Õ² — ïåðâîé ïîëîâèíû Õ²² ââ. ñ
íàäïèñüþ «ÁËßÒÛ»
15
. Î÷åâèäíî, ýòî ñëîâî îòâå÷àëî íà âîïðîñ: «Êîãî, ÷åé
(ïðÿñ ëåíü)?», òåì ñà ìûì óêà çû âàÿ íà èìÿ âëà äå ëè öû äàí íî ãî ïðåä ìå òà —
«ÁËßÒÀ» (ïî Â. Í. Çîöåíêî — «ÁËßÒÜß»)
16
. Ýòîò àí òðî ïî íèì àâ òîð ñòàòüè
ïðî èç âî äèò îò ñó ùåñ òâè òåëü íî ãî «ÁËßÄÜ» è ïîä ÷åð êè âà åò, ÷òî ïî ñëåä íåå â
äðåâ íîñ òè îò íþäü íå âñåã äà íàä å ëÿ ëîñü íå ãà òèâ íûì ñìûñ ëîì. Âû âîä ó÷å íî ãî
äîñ òà òî÷ íî íå îæè äà íåí. Íàä ïèñü íà âû øãî ðîä ñêîì ïðÿñ ëè öå îí îò íî ñèò ê ÷èñ ëó
«çà êëè íà íèé (ïî æå ëà íèé, ñî õðà íå íèÿ) ëó÷ øåé äîëè, áëà ãî ñîñ òî ÿ íèÿ, ÷å ëî âå ÷åñ -
êî ãî ñî ãëà ñèÿ. Ñî öè àëü íàÿ êàð òî÷ êà ýòî ãî èìå íè íà ôîíå äðåâ íå ðóñ ñêî ãî îá ùåñò -
12  ÷èñëå èçâåñòíûõ íàì ðàáîò — äâà ñáîðíèêà èç ñåðèè «Ðóññêàÿ ïîòà¸ííàÿ ëèòåðàòóðà»:
Ðóñ-
ñêèé ýðî òè ÷åñ êèé ôî ëüêëîð.
Ñîñò. íàó÷í. ðåäàêöèÿ À. Ë. Òîïîðêîâà. Ì., 1995. 640 ñ.;
Àíòè–ìèð ðóñ ñêîé êóëü òó ðû. ßçûê. Ôî ëüêëîð. Ëè òå ðà òó ðà
. Ñá. ñòàòåé. Ñîñò. Í. Áîãîìîëîâ.
Ì., 1996. 409 ñ.
13 Òî ïîð êîâ À. Ýðî òè êà â ðóñ ñêîì ôî ëüêëî ðå.
Ðóñ ñêèé ýðî òè ÷åñ êèé ôî ëüêëîð
. Ñ. 10.
14 Òàì æå. Ñ. 15, 16.
15 Çî öåí êî Â. Ì. Ïðî îäèí äàâ íüî ðóñü êèé æiíî ÷èé àí òðî ïîíiì.
Àðõåîëîãiÿ
. Ê., 1991. ¹ 3.
Ñ. 108–110.
16 Àíàëîãè÷íû íàä ïè ñè íà ïðÿñ ëè öàõ, óêà çû âà þ ùèå íà èõ âëà äåëü öåâ: «ßíêà âúäà ëà ïðÿñ ëåíü
Æèð öå», «Íå âåñ òî÷ü», «Êíÿ æî åñòü», «Ïîò âî ðèí ïðÿñ ëåíü» (Êèåâ) (Âû ñîö êèé Ñ. À.
Êè åâ ñêèå
ãðàô ôè òè XI–XVII ââ
. Ê., 1985. Ñ. 104); «Ëîëèí ïðÿñëåíü» (Ïðåñëàâ, Áîëãàðèÿ) (Ìåäûíöå-
âà À., Ïîï êîí ñòàí òè íîâ Ê.
Íàä ïè ñè èç Êðóã ëîé öåð êâè â Ïðåñ ëà âå.
Ñîôèÿ, 1985. Ñ. 74).
13
.
26
Þðèé Ïèñàðåíêî
âà ïðè íàä ëå æèò øè ðî ÷àé øèì íà ðîä íûì êðó ãàì, íå ïîñ ðå äñòâåí íî ñâÿ çàí íûì ñ
ìè ðîì ìà òå ðè àëü íûõ âå ùåé è ïðî èç âî äñòâà, â íå äðàõ êî òî ðûõ äîë ãî óäåð æè âà-
ëèñü ìè ðî âîç çðåí ÷åñ êèå îñíî âû ÿçû ÷åñ êîé àð õà è êè»
17
.
Äàí íàÿ ïóá ëè êà öèÿ ïðè çâà íà ïðî äîë æèòü íà ÷à òóþ íå òàê äàâ íî òðà äè öèþ.
* * *
 êîíöå 80-õ ãîäîâ ïðîøëîãî âåêà, â ïîðó ìîåé ðàáîòû â îòäåëå àðõåîëîãèè
Êè å âà Èíñòè òó òà àð õå î ëî ãèè ÀÍ Óêðà è íû, êî ìíå â ðóêè ïî ïà ëà ôî òîã ðà ôèÿ
íå î áû÷ íî ãî ðè ñóí êà-ãðàô ôè òî èç Çî ëî òûõ âî ðîò â Êè å âå, èç ðàñ êî ïîê, ïðî-
âåä¸ííûõ Ñ. À. Âûñîöêèì
18
â 1981 ã. Àáñîëþòíàÿ òà áó è ðî âàí íîñòü ñî äåð æà -
íèÿ ðèñóíêà íå âûçûâàëà íè ìàëåéøåãî ñîìíåíèÿ â òîì, ÷òî îí íèêîãäà íå áó-
äåò îïóá ëè êî âàí àâ òî ðîì íà õîä êè. Ñóäÿ ïî âñå ìó, ê òîìó âðå ìå íè òåìà
êóðü¸çíî ãî ãðàô ôè òî â îò äå ëå óæå íè êî ãî íå èí òå ðå ñî âà ëà, è íè êòî íå âîç ðà -
æàë, ÷òîáû ÿ âçÿë ëåæàâøóþ áåç äåëà ôîòîãðàôèþ ñåáå. Äàæå ñïóñòÿ íåñêîëüêî
ëåò ïîñëå ñìåðòè Ñ. À. Âûñîöêîãî (1998 ã.), ãðàôôèòî òàê è îñòàëîñü íåîïóáëè-
êî âàí íûì
19
.
Èòàê, ÷òî æå ñî áîé ïðåä ñòàâ ëÿ åò çà ïðåò íûé ðè ñó íîê?  ãðî òåñ êíîé è î÷åíü
óñëîâ íîé ìà íå ðå îí ïå ðå äà¸ò ïî ëî âîé àêò: ìóæ ÷è íà, ñòî ÿ ùèé íà êî ëå íÿõ ñ êî-
ìè÷ íî ðàç âåä¸ííû ìè ðó êà ìè, èçî áðàæ¸í â ìî ìåíò áëè çîñ òè ñ æåí ùè íîé, ëå æà -
ùåé íà ñïèíå, ñ íîãàìè, ñîãíóòûìè â êîëåíÿõ.
Ïàðòí¸ð — ìî ëî äîé, áåç áî ðî äûé è áå çó ñûé ÷å ëî âåê ñ òîí êè ìè ÷åð òà ìè ëèöà è
íàì¸êîì íà óëûáêó — ïîëóîäåò: íà ãîëîâå øàïêà â âèäå êîëïàêà èëè êëîáóêà,
èç-ïîä êî òî ðîé ñçà äè, íàä çà òûë êîì âû áè âà þò ñÿ ïðÿ äè äëèí íûõ âî ëîñ èëè êà-
êèå-òî ëåíòû. Íà í¸ì òàêæå êàôòàí (ðóáàõà?), çàñò¸ãíóòûé äî ïîÿñà íà ïÿòü áîëü-
øèõ ïóãîâèö. Íèæíÿÿ ÷àñòü òåëà îáíàæåíà, äåòàëüíî ïðîðèñîâàí ïîëîâîé ÷ëåí.
 ñðàâ íå íèè ñ ìóæ ÷è íîé, ïàðòí¸ðøà èçî áðà æå íà íå áðåæ íî. Ëèöî ïå ðå äà íî
ãðó áî, êà ðè êà òóð íî. Ðóê è ÷¸òêî îá îçíà ÷åí íîé ãðó äè íå âèä íî. Âîç ìîæ íî, ïðî-
öà ðà ïàòü ãî ðè çîí òàëü íî ðàñ ïî ëî æåí íóþ ôè ãó ðó áûëî ñëîæ íåå. Æåí ùè íà ïî ë -
íîñ òüþ îá íà æå íà, õîòÿ íå ñêîëü êî ïî ïå ðå÷ íûõ ðè ñîê íà ëå âîé íîãå, êà æåò ñÿ,
óêàçûâàþò íà íàëè÷èå êàêîãî-òî ÷óëêà (Ðèñ. 1, 2).
Ïðè âåä¸ííîå èçî áðà æå íèå çà íè ìà åò ñî áîé ÷àñòü öå ëî ãî, ñêëå åí íî ãî ïðè ðåñ-
òàâ ðà öèè èç äâóõ, êóñ êà öå ìÿ íî÷ íîé øòó êà òóð êè (22 x 13
ñì
), ðà íåå ÷àñ òè÷ íî
îïóá ëè êî âàí íî ãî àâ òî ðîì íà õîä êè Ñ. À. Âû ñîö êèì â ìî íîã ðà ôèè «Êè åâ ñêèå
17 Çîöåíêî Â. Ì. Óêàç. ïðàöÿ. Ñ. 110.
18 Îá àâ òî ðå íà õîä êè, èç âåñ òíîì àð õå î ëî ãå è ïà ëå îã ðà ôå Ñåð ãåå Àëåêñàíäðîâè÷å Âû ñîö êîì ñì.:
Ñåðãié Âè ñîöü êèé 1928–1998.
Íà ðîä æåíi Óêðà¿ íîþ
.
Ìå ìîð iàëü íèé àëü ìà íàõ ó äâîõ òî ìàõ.
Ê.,
2002. Ò. ². Ñ. 332–333.
19 Ñàìà øòó êà òóð êà ñ ãðàô ôè òî õðà íèò ñÿ â Ìó çåå èñ òî ðèè Êè å âà, íî, ê ñî æà ëå íèþ, îñòà¸òñÿ ïîêà
íåäîñòóïíîé â ñâÿçè ñ óïðàçäíåíèåì ìóçåÿ â ïðåæíåì çäàíèè ò. í. Êëîâñêîãî äâîðöà XVIII âå-
êà â 2004 ã. è åãî «ýâà êó à öè åé» â íî âîå, íå ïîä ãî òîâ ëåí íîå, ïî ìå ùå íèå.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]