wyklad 17, historia mysli ekonomicznej - wyklady
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
5.4 Szkoła angloameryka
ń
ska
5.4.1 William Stanley Jevons
1
jako zało
Ŝ
yciel kierunku.
Jevons tworząc koncepcję nauk ekonomicznych bazował na filozofii utylitaryzmu oraz na
subiektywnych
pierwiastkach
ekonomii
klasycznej.
Był
zwolennikiem
stosowania
metod
matematycznych. Ekonomia powinna posługiwać się matematyką, poniewaŜ zajmuje się ilościami
i bada poszczególne kategorie na zasadzie „większe” o „mniejsze”
2
. DuŜą wagę przywiązywał do
logiki i metodologii nauk, którym poświęcił osobną ksiąŜkę. Punktem wyjścia jego rozwaŜań była teoria
zadowolenia i przykrości. Celem ekonomiki powinno być maksymalizowanie szczęścia, przez
zdobywanie zadowolenia i jednocześnie minimalizację przykrości.
Jevons, równolegle ze szkołą austriacką rozwijał
teori
ę
u
Ŝ
yteczno
ś
ci
. Przyjął jednakŜe odmienny
punkt widzenia. Według niego, punktem wyjścia w analizie uŜyteczności powinna być kategoria
uŜyteczności całkowitej. Funkcja uŜyteczności krańcowej jest pochodną funkcji uŜyteczności
całkowitej, dlatego funkcja uŜyteczności całkowitej musi być ciągła, a więc i konsumpcja musi być
ciągła. Jevons zdaje sobie sprawę, Ŝe w praktyce konsumpcja ma charakter skokowy, jednakŜe
moŜemy osiągnąć tzw. „quasi ciągłość’” nakładając na siebie wiele indywidualnych funkcji konsumpcji
i uŜyteczności.
Koncepcja Jevonsa ma pewną słabość metodologiczną. Przypisuje on funkcji uŜyteczności
całkowitej, skonstruowanej dla całej populacji, a więc niejako „makroekonomicznej”, własności typowe
dla konsumpcji jednostki, a zatem wypływające z realiów psychologii. Tymczasem psychologia duŜych
populacji, np. psychologia tłumu, podlega prawu wielkich liczb Bernouliego, a nie jednostkowej
psychologii konsumenta.
Zdaniem Jevonsa, praktyczna analiza uŜyteczności powinna dotyczyć tylko zakupów przeciętnych.
Przy małych poziomach konsumpcji, uŜyteczność zmienia się gwałtownie i skokowo, przy duŜych,
zmienia się niedostrzegalnie. Badania konsumpcji moŜna prowadzić tylko w środkowym przedziale
poziomu zakupów.
Z teorii uŜyteczności wynika jego
teoria wymiany
. Była ona zbliŜona do koncepcji szkoły
austriackiej. UwaŜał, Ŝe relacje przyrostów ilości dóbr po osiągnięciu stanu równowagi muszą być
równe stosunkowi intensywności ostatnich zaspokojonych potrzeb (Jevons uŜywał pojęcia „finalnych
stopni uŜyteczności”). Zarazem stosunek w jakim dwa dobra wymieniają się nawzajem, musi być
odwrotnie proporcjonalny do finalnych stopni uŜyteczności
3
. Stwierdzenie takie moŜna traktować jako
swoistą interpretację warunku równowagi konsumenta. JeŜeli załoŜymy, Ŝe
a
i
b
to ilości dóbr
znajdujących się w posiadaniu dwóch osób przed dokonaniem wymiany,
x
i
y
oznaczają faktycznie
wymienione ilości, a Ф i Ψ krańcowe poziomy uŜyteczności dla obu stron, to ostateczne warunki
wymiany przez dwóch producentów – konsumentów mogą być wyraŜone w sposób następujący:
1
William Stanley Jevons (sam w Ŝyciu prywatnym nie uŜywał pierwszego imienia), urodzony 1 września 1835,
Liverpool, jako dziewiąte z kolei dziecko w bardzo zamoŜnej rodzinie przemysłowca - zm. 1882. W latach 1866-
1875 wykładał logikę, filozofię moralną i ekonomię w Owens College w Manchesterze, w latach 1875 -1880 był
profesorem ekonomii w University College w Londynie. Od 1872 roku był członkiem Royal Society.
2
W.Stankiewicz,
Historia my
ś
li ekonomicznej,
Warszawa, PWE 2000, s.260.
3
M.Blaug,
Teoria ekonomii. Uj
ę
cie retrospektywne.
Warszawa, PWN 2000, s.314 – 315.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
1
Historia myśli ekonomicznej
F
(
a
-
x
)
y
F
(
x
)
1
=
=
2
(1)
Y
(
y
)
x
Y
(
b
-
y
)
1
2
Równanie to moŜna interpretować następująco:
Po dokonaniu wymiany uŜyteczność marginalna
(a-x)
dóbr pozostających u osoby pierwszej jest
równa uŜyteczności ilości oddanej
(x).
Natomiast stosunek uŜyteczności krańcowej zapasu
pozostawionego sobie do uŜyteczności marginalnej
y
dóbr nabytych jest odwrotnie proporcjonalny
relacji wymiennej pomiędzy tymi dobrami. W identycznej sytuacji jest osoba druga. Im większa
uŜyteczność jakiegoś dobra, tym mniejszą jego ilość dany podmiot jest skłonny przeznaczyć do
wymiany. Zdaniem M.Blauga, moŜna język Jevonsa przełoŜyć na język współczesnej ekonomii
i wtedy, zgodnie z teorią konsumenta, jego równość przybrałaby formę
4
:
MU
y
P
x
x
=
=
(2)
MU
x
P
y
y
Jevons był przeciwnikiem teorii wartości opartej na pracy w wersji Ricarda. UwaŜał, Ŝe naleŜy
odwrócić jego rozumowanie. To nie praca przeszła decyduje o aktualnej wartości, lecz wartość towaru
określa wartość pracy.
Rys.1
Krzywe zale
Ŝ
no
ś
ci pracy i płacy w uj
ę
ciu Jevonsa
Źródło: W.Stankiewicz,
Historia…
op.cit.s.261.
KaŜdy rodzaj wysiłku ludzkiego stanowi pewnego rodzaju uciąŜliwość. Jeśli człowiek zdecyduje się
pracować, to tylko dlatego, Ŝe jest przekonany o tym, iŜ osiągnie pewien rodzaj satysfakcji
przewyŜszający wysiłek. Pracy towarzyszą jednocześnie dwa zjawiska,
przykro
ść
i zadowolenie
,
czyli rodzaj uŜyteczności dodatniej i ujemnej. Górna linia prezentuje uŜyteczność płacy realnej, czyli
4
M.Blaug,
Teoria…
op.cit.s.315.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
2
Historia myśli ekonomicznej
krańcową uŜyteczność pracy dla zatrudnionego. Jest ona stale dodatnia, choć ma ona tendencję
jednoznacznie malejącą w ciągu trwania dnia roboczego.
Zmienna jest natomiast przykrość pracy. Początek dniówki jest dla pracownika bardzo
nieprzyjemny, potem następuje okres zadowolenia (odcinek
b-c
). Końcówka dnia roboczego to
ponowny wzrost przykrości.
Punktem optymalnym jest
m
. W punkcie tym następuje zrównanie przyrostów zadowolenia
(odcinek
q – m)
i przyrostów przykrości (odcinek
m-d
).
Koncepcja Jevonsa oparta jest na kilku
zało
Ŝ
eniach
, których zresztą dokładnie nie specyfikował.
Produktywność pracy jest w ciągu dnia roboczego jednakowa, czyli nie ma związku między
przykrością a wydajnością. Dodatkowo, przyjęte jest załoŜenie, Ŝe istnieje pełna równowaga na rynku
pracy. NajwaŜniejszym załoŜeniem, które było krytykowane przez Marshalla
5
i Edgewortha
6
, to
moŜliwość porównywania przez robotników własnego wysiłku z otrzymywanym wynagrodzeniem. Jest
to moŜliwe tylko w specyficznej sytuacji, kiedy robotnik opłacany jest od sztuki wyrobu. Najczęściej
jednak czas pracy i pensja regulowane są instytucjonalnie i robotnik moŜe albo warunki pracy i płacy
w całości przyjąć, albo w całości odrzucić
7
.
5.4.2 Synteza neoklasyczna Marshalla. U
Ŝ
yteczno
ść
, warto
ść
a cena wg Marshalla
Kontynuatorem myśli ekonomicznej Jevonsa był, wspomniany juŜ powyŜej A.Marshall. Nie był on
jednak bezkrytycznym interpretatorem swojego poprzednika, próbował raczej godzić poglądy Jevonsa
i całego nurtu subiektywno-marginalistycznego z koncepcjami Ricardo. UwaŜał, Ŝe kaŜda ze stron
w sposób zbyt jednostronny podchodzi do badań ekonomicznych. Ricardo nazbyt akcentował stronę
podaŜową w gospodarce, natomiast Jevons i w szczególności szkoła austriacka koncentrowali się
tylko wyłącznie na stronie popytowej. Z dorobku Ricardo zaczerpnął Marshall przede wszystkim teorię
kosztów produkcji, od szkoły austriackiej i Jevonsa, teorię uŜyteczności. Próba powiązania tych dwóch
kierunków spowodowała, Ŝe szkołę anglo – amerykańską nazwano ekonomią neoklasyczną lub
syntez
ą
neoklasyczn
ą
Marshalla
.
Pojęcie
nauk ekonomicznych
było przez Marshalla traktowane dość szeroko. „Ekonomia
polityczna lub ekonomika jest studium rodzaju ludzkiego w jego zwykłych sprawach Ŝyciowych;
zajmuje się badaniem tej części działań indywidualnych i społecznych, która jest najściślej związana
ze zdobywaniem i uŜytkowaniem materialnych rekwizytów dobrobytu”
8
.
W swoich badaniach Marshall wyraźnie sprecyzował
czynnik czasu
. Odnosił go przede wszystkim
do punktu widzenia przedsiębiorstwa, które było dla niego podstawowym podmiotem gospodarczym.
5
Alfred Marshall (ur. 26 lipca 1842 w Bermondsey koło Londynu, zm. 13 lipca 1924) - ekonomista brytyjski,
profesor Uniwersytetu w Cambridge. Rozwijał koncepcje szkoły angloamerykańskiej. Główne dzieło,
Zasady
ekonomiki
6
Francis Ysidro Edgeworth (8 lutego, 1845 - 13 lutego, 1926) - ekonomista angielski związany z uniwersytetem
w Oksfordzie, był współtwórcą ekonomii matematycznej i przedstawicielem starej ekonomii dobrobytu. Był
redaktorem
Economic Journal
od momentu jego powstania w 1891; po nim, stanowisko redaktora objął John M.
Keynes.
.
7
M.Blaug,
Teoria…
op.cit.s.319
8
A.Marshall,
Principle of Economics
, Macmillan, London 1948, wyd.8, s.1. Cytat za:H.Landrecht, D.C.Collander.
Historia my
ś
li ekonomiczne,
Warszawa, PWN 2005, s.311.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
3
Historia myśli ekonomicznej
Najkrótszy jest
okres rynkowy,
w którym przedsiębiorstwo nie jest w stanie zareagować na
zmianę ceny zwiększeniem podaŜy. Nieco szerszą perspektywę czasową obejmuje
okres krótki
,
kiedy istnieje moŜliwość zmiany wielkości produkcji, ale nie ma moŜliwości poszerzenia mocy
produkcyjnej zakładów. Do tego okresu odnosi Marshall podział kosztów na stałe i zmienne, który
obecnie jest jednym z kanonów mikroekonomii. Koszty stałe nazwał kosztami dodatkowymi, natomiast
zmienne pierwotnymi.
Okres długi
pozwala juŜ przedsiębiorstwom na zmianę swoich mocy
produkcyjnych oraz racjonalizację struktury kosztów. Wreszcie
okres sekularny
, kiedy odbywa się
wymiana technologii, a do produkcji wchodzą nowe generacje
9
.
Marshall był takŜe zdecydowanym zwolennikiem prowadzenia analizy w warunkach
ceteris
paribus.
UwaŜał to za szczególnie istotne w początkowych etapach analizy, kiedy naleŜy skupić się na
sprawach kluczowych. Zdawał sobie jednak sprawę, Ŝe takie podejście badawcze budzi ograniczenia.
„Im bardziej dana kwestia jest w ten sposób zawęŜona, tym dokładniej moŜna ją uchwycić, ale
równocześnie tym bardziej ona jest odległa od rzeczywistego Ŝycia”
10
. W dalszym postępowaniu
będzie moŜna przyjąć kolejne wielkości jako zmienne. Odnosił to właśnie do swojej koncepcji krótkich
i długich okresów. W okresie rynkowym, załoŜenie
ceteris paribus
odnoszące się do wszystkich
wielkości, poza zmieniającym się popytem, jest słuszne. W miarę wydłuŜania się okresów coraz
więcej czynników uzyskuje charakter zmienny.
Analizę procesów rynkowych prowadzi Marshall przy załoŜeniu
konkurencji doskonałej
. Nie
analizuje równowagi ogólnej, koncentrując się na równowagach cząstkowych, a więc w obrębie
konkretnego rynku. Zakładał, co prawda, Ŝe celem ostatecznym jego badań będzie opisanie
równowagi ogólnej gospodarki, jednakŜe naleŜy dąŜyć do tego celu stopniowo, przede wszystkim
przez zbadanie wszystkich zaleŜności na rynkach jednostkowych.
Odnosząc się do kategorii wartości, odchodzi on od typowego dla ekonomii klasycznej
poszukiwania pewnego wewnętrznego czynnika, który wtórnie oddziałuje na cenę rynkową. Nie
podaje on w zasadzie definicji wartości, omawia, bądź czynniki określające uŜyteczność danego dobra
dla pojedynczego konsumenta lub grupy konsumentów, bądź stara się określić czynniki wyznaczające
cenę w danym, co do długości, okresie
11
.
Kluczową rolę w teorii Marshalla odgrywa teoria ceny. Zakłada on wzajemny związek przyczynowo
skutkowy pomiędzy popytem, podaŜą a ceną. Wprowadza pojęcia
ceny popytu
i
ceny poda
Ŝ
y
. Cena
popytu, to cena którą dany konsument jest skłonny zapłacić za jednostkę dobra. Marshall rozumuje
tutaj w kategoriach uŜyteczności krańcowej, to znaczy, Ŝe cena popytu zaleŜy od poziomu
zaspokojenia danej potrzeby. Konsument kontynuuje zakupy do momentu zrównania się krańcowej
ceny popytu z ceną rynkową. Dalsze nabywanie dobra staje się nieracjonalne, bowiem otrzymana
uŜyteczność byłaby mniejsza od zapłaconej kwoty
12
.
9
W.Stankiewicz,
Historia
…op.cit.s.266.
10
A.Marshall,
Zasady…
op.cit.
.
Pod
tym
adresem
internetowym znajdują się kluczowe fragmenty
Zasad ekonomiki
.
11
Rozumowanie Marshalla oddaje jedno z najpopularniejszych porównań w ekonomii.” Równie dobrze
moglibyśmy dyskutować o tym, czy to górne, czy dolne ostrze noŜyczek przecina kartkę papieru, jak o tym, czy
wartość wyznaczana jest przez uŜyteczność, czy teŜ koszt produkcji”. Ibidem.
12
J.Górski., W.Sierpiński,
Historia powszechnej my
ś
li ekonomicznej w latach 1870 – 1950.
Warszawa, PWN
1979, s. 64 – 65.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
4
Historia myśli ekonomicznej
Cenę podaŜy Marshall rozpatruje na gruncie teorii usług czynników produkcji. Czynniki wytwórcze
są wynagradzane stosownie do ich udziału w tworzeniu, gdyŜ wszystkie są wartościotwórcze. Do
tradycyjnych trzech czynników produkcji dodaje Marshall czwarty -
organizacj
ę. Reprezentuje ją
przedsiębiorca, który, podobnie jak to miało miejsce u Cantillona i Saya, łączy czynniki wytwórcze,
wprowadza udoskonalenia techniczno – organizacyjne, organizuje kanały dystrybucyjne.
Wynagrodzeniem kapitału jest wtedy procent, ziemi renta, pracy - płaca, a organizacji zysk. Marshall
zwraca jednak uwagę, Ŝe zysk taki moŜe mieć charakter krótkookresowy, wynikający z przewagi
konkurencyjnej spowodowanej wdroŜeniem innowacji.
Kształtowanie się równowagi rynkowej zaleŜy od analizowanego okresu, poniewaŜ mechanizmy
regulacyjne kształtują się odmiennie w zaleŜności od przedziału czasu.
W
okresie rynkowym
podaŜ nie moŜe ulec Ŝadnym zmianom (jest doskonale nieelastyczna)
i jedynym czynnikiem decydującym o cenie jest popyt. Kształtuje się wtedy bieŜąca cena równowagi
rynkowej. Nie jest ona z reguły powiązana z kosztami
13
. O cenie w okresie rynkowym rozstrzyga więc
marginalna cena popytu nabywców.
W
okresie krótkim
przedsiębiorstwa posiadają pewną elastyczność reakcji na zmiany cen
i popytu. Co prawda, nie mogą jeszcze istotnie zmienić skali aparatu wytwórczego, ale mogą zmienić
poziom zatrudnienia (Marshall analizował wady i zalety zatrudniania dodatkowo pracowników mniej
wydajnych lub przemęczonych nadgodzinami). Kształtuje się na rynku
normalna cena
krótkookresowa
. Powinna ona przynajmniej pokrywać poziom kosztów zmiennych, czyli mówiąc
zgodnie ze współczesną teorią mikroekonomii, nie spaść poniŜej punktu zamknięcia firmy
14
.
JeŜeli wzrasta popyt, to przy mało elastycznej podaŜy, następuje wzrost cen. Przedsiębiorstwa
zwiększają produkcję, ale przy danej wielkości aparatu wytwórczego, powoduje to, zgodnie z prawem
malejącej produkcyjności krańcowej, wzrost kosztów marginalnych
15
. Przedsiębiorstwo będzie
powiększało produkcję do momentu, póki koszt krańcowy nie zrówna się z ceną rynkową. JeŜeli
równowaga krótkookresowa ustali się przy wysokim poziomie popytu, będzie to bodźcem do
dodatkowych inwestycji.
W okresie
długim
i
sekularnym
, które na ogół się pokrywają, gdyŜ kaŜda nowa partia kapitału
odznacza się, a przynajmniej powinna, wyŜszą produktywnością niŜ poprzednia, podaŜ dostosowuje
się do popytu nie tylko poprzez zmianę stopnia wykorzystania aparatu wytwórczego, ale dzięki
zmianom ilościowym i jakościowym w samym kapitale trwałym. Na rynku kształtuje się
normalna
cena długookresowa
. O poziomie ceny rozstrzyga koszt produkcji
16
. Cena długookresowa róŜni się
od krótkookresowej tym, ze musi pokryć nie tylko koszty zmienne, ale takŜe koszty stałe. WaŜną
13
Ibidem, s. 70 – 71.
14
Bezpośrednim efektem oczekiwania niskiej ceny jest niewykorzystywanie wielu narzędzi i urządzeń
i ograniczanie pracy innych. A jeśli producenci nie obawiają się psucia swoich rynków, to z ich punktu widzenia,
warto byłoby produkować przez jakiś czas, za jakakolwiek cenę, która pokrywa pierwotne koszty produkcji
i wynagradza ich własny trud.” A.Marshall,
Zasady
15
Pojęcia kosztów krańcowych i marginalnych traktowane są jako synonimy.
16
…generalnie, im bierzemy pod uwagę dłuŜszy okres, tym waŜniejszy będzie wpływ kosztu produkcji. Dzieje się
tak dlatego, Ŝe wpływ zmian kosztu produkcji na wartość z reguły wymaga dłuŜszego czasu niŜ wpływ zmian w
popycie. W danym momencie wartość bieŜąca, czyli wartość rynkowa…znajduje się częstokroć pod większym
wpływem przemijających zdarzeń i czynników, których działanie jest przelotne i krótkotrwałe, niŜ tych, których
wpływ jest trwały. A.Marshall,
Zasady…op.cit.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
5
Historia myśli ekonomicznej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]