wyklad 24, historia mysli ekonomicznej - wyklady
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
8.3. Nowa ekonomia klasyczna
8.3.1 Teoria racjonalnych oczekiwa
ń
1
.
Teoria racjonalnych oczekiwań jest jedną z najgłośniejszych koncepcji teoretycznych ostatnich lat.
Tocząca się wokół niej dyskusja jest bardzo gorąca i wyzwala wiele emocji. Rozgrywa się nie tylko na
łamach periodyków naukowych, ale równieŜ w publicystyce ekonomicznej i środkach masowego
przekazu.
Hipoteza racjonalnych oczekiwań, będąca podstawą teorii racjonalnych oczekiwań sformułowana
została po raz pierwszy w 1961 roku przez Johna Mutha
2
. Teoria racjonalnych oczekiwań nazwana
równieŜ szkołą racjonalnych oczekiwań czy nową klasyczną ekonomią, często uwaŜana jest za
odmianę monetaryzmu
3
, co nie wydaje się do końca zasadne. Właściwa teoria racjonalnych
oczekiwań została rozwinięta w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych, dzięki pracom R. Lucasa
4
,
T. Sargenta
5
i N. Wallace
6
.
Ekonomiści zawsze przywiązywali w swoich koncepcjach duŜą wagę do oczekiwań. Powszechnie
przyjmuje się załoŜenie, Ŝe bieŜące decyzje gospodarcze w istotny sposób zaleŜą od aktualnie
dokonywanych ocen przebiegu zjawisk w przyszłości. Nie wyjaśniono jednak jak one powstają. J. M.
Keynes traktował oczekiwania jako wielkości egzogeniczne
7
. Niestety daje nam to niepełny obraz
funkcjonowania gospodarki, gdyŜ moŜemy wówczas jedynie badać skutki zmian oczekiwań.
We współczesnej literaturze przedmiotu wyróŜnia się trzy podstawowe rodzaje oczekiwań:
ekstrapolacyjne, adaptacyjne, racjonalne. Pierwsze podejście zakłada, Ŝe oczekiwania są prostym
przeniesieniem wniosków z dotychczasowego przebiegu zjawisk i zawarty jest w nim błąd polegający
na pomijaniu faktu, Ŝe ludzie wyciągają wnioski ze swoich błędów. Niedoskonałość tę eliminuje
hipoteza oczekiwań adaptacyjnych. Zgodnie z nią podmioty gospodarcze formułują swoje
przewidywania równieŜ na bazie kształtowania się analizowanej zmiennej w przeszłości, ale po
zrewidowaniu popełnionych błędów. To oczywiście czyni hipotezę adaptacyjnych oczekiwań bliŜszą
rzeczywistości. Oba podejścia bardzo silnie łączą przyszłe przebiegi zmiennych i oczekiwania z ich
przeszłymi przebiegami.
Zdaniem przedstawicieli realnych oczekiwań podmioty nie popełniają w sposób systematyczny
błędów w ocenie przyszłych zjawisk. Nie oznacza to, Ŝe nie są popełniane w ogóle błędy. Nie popełnia
się natomiast błędów tego samego rodzaju, co w przeszłości. KaŜda tendencja do powtarzających się
błędów w ocenie zostanie szybko wychwycona i w efekcie wyeliminowana. W sytuacji, gdy
1
Opracowano na podstawie: S.Czaja, Z.Jakubczyk,
Miejsce i rola oczekiwa
ń
w teorii ekonomii
w: S.Czaja,
Z.Jakubczyk, M.Piotrowska,
Rola pa
ń
stwa w gospodarce. Wst
ę
p do uj
ę
cia makroekonomicznego.
Wrocław,
DOW 1994, s.78 – 80.
2
J. Muth,
Rational Expectations and the Theory of Price Movements,
w: “Econometrica” 1961vol. 29, nr 3. John
Muth urodzony w 1930 r. Wykładał na Cornegie Mellon University w Pensylwanii.
3
K. Hoover,
"Two Types of Monetarism"
w: “Journal of Economic Literature,, 1984, nr 1.
4
Robert Emerson Lucas, Junior (ur. 15 września 1937), laureat Nagrody Nobla 1995. Swoją wersję teorii
zaprezentował w:
Expectations and the Neutrality of Money
. Journal of Economic Theory nr 4 z 1972 r. s
.
103–
124.
5
Urodzony w 1943 roku. Pracuje w New York University.
6
Penn State University.
7
Egzogeniczny pochodzący z zewnątrz, wywołany przez czynniki zewnętrzne.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
1
Historia myśli ekonomicznej
oczekiwania są racjonalne, błędy polegające na rozbieŜności między oczekiwaną a rzeczywistą
wartością danej zmiennej mają charakter losowy i nie są wzajemnie skorelowane.
J. Muth definiuje racjonalne przewidywania jako "przewidywania, będąc opartymi na informacjach
predykcjami przyszłych zdarzeń, są zasadniczo takie same jak predykcje
8
wynikające z trafnej teorii
ekonomicznej"
9
. Z definicji tej wynika, Ŝe racjonalne przewidywania to wniosek wypracowany przez
podmiot gospodarczy, przy uŜyciu poprawnego modelu ekonomicznego. Głównym elementem tak
określonej racjonalności jest teza, Ŝe przewidywania są opartymi na informacjach predykcjami
przyszłych zdarzeń. Hipoteza racjonalnych oczekiwań nie zakłada pełnej dostępności informacji.
Wynika z niej jedynie, Ŝe podmioty gospodarcze określają przewidywania tak, jak gdyby znały
prawidłowy model prognozowanego wycinka rynku czy gospodarki. Racjonalne przewidywania
w sensie Mutha opierają się na równowaŜnym traktowaniu dwóch kategorii subiektywnych:
formułowanych przez indywidualne podmioty przewidywań co do kształtowania się zmiennych
ekonomicznych oraz warunkowej wartości oczekiwanej tych zmiennych. W myśl definicji Mutha,
przewidywania firm lub ogólniej rozkład wyników prawdopodobieństwa dla tych informacji, odpowiada
predykcji opartej na określonej teorii. Z tak zdefiniowanej hipotezy racjonalności wynikają następujące
załoŜenia i wnioski:
1. podmioty
gospodarcze
w
warunkach
konkurencji
wykorzystują
wszystkie
moŜliwości
maksymalizowania swej funkcji celu,
2. informacje są dobrem rzadkim, co oznacza, Ŝe podmioty gospodarcze będą je efektywnie
wykorzystywać,
3. proces określania przewidywań zaleŜy w szczególności od struktury wykorzystywanego
modelu.
W zapisie formalnym hipotezę racjonalnych przewidywań moŜna określić następująco:
subiektywne
warunkowa wartość
{
t-1+
X
x
t
=E/X
t
| I
t-1
}
oczekiwana
przewidywania
gdzie:
t-1
X
x
t
- subiektywne (racjonalne) przewidywania w czasie t -1 co do kształtowania się zmiennej X w
czasie t,
E/X
t
| I
t-1
- warunkowa wartość oczekiwana (nadzieja matematyczna) zmiennej losowej X
t
, przy
danym w okresie t -1 zbiorze informacji.
Wartość błędu prognozy (ε
t
) w hipotezie racjonalnych przewidywań określa się jako róŜnicę
pomiędzy faktyczną realizacją zmiennej losowej a jej warunkową wartością oczekiwaną czyli:
ε
t
= X
t
- E/X
t
| I
t-1
(2)
8
Predykcja
-
przewidywanie
przyszłych
realizacji
procesu
stochastycznego.
online.pl/kopalinski/40D818447CA9A667C12565810001DAA5.php.
9
J. Muth,
Ratonal
... , op. cit., s 316.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
2
Historia myśli ekonomicznej
W myśl załoŜenia racjonalności podmiotów przyjmuje się, Ŝe warunkowa wartość oczekiwana
błędu prognozy równa jest zeru:
E(
ε
t
| I
t-1
) = 0
(3)
Ponadto obok zerowej wartości oczekiwanej błędu prognozy z hipotezy racjonalności przewidywań
wynika, Ŝe błąd prognozy nie moŜe być skorelowany z Ŝadnymi, dostępnymi w czasie t -1 podmiotom
gospodarczym informacjami, mającymi znaczenie w procesie określania przewidywań. Ta ostatnia
własność błędu prognozy wynika bezpośrednio z załoŜenia o optymalnym, efektywnym wykorzystaniu
wszelkich informacji dostępnych podmiotom.
Z hipotezy racjonalnych oczekiwań wynika, Ŝe pomiędzy działaniem systemu gospodarczego (jego
stochastycznością) a przewidywaniami podmiotów gospodarczych istnieje ścisła korelacja. To
pozwala producentom i konsumentom przewidywać skutki polityki ekonomicznej i znosić je.
W zakresie polityki gospodarczej, przedmiotem krytyki szkoły racjonalnych oczekiwań jest przede
wszystkim ekonomia keynesowska. Teoretycy tej szkoły dowodzą, Ŝe ekonomia keynesowska
nie
uwzgl
ę
dnia
właściwie
zmian w oczekiwaniach
i ich wpływu na politykę fiskalną i monetarną. Tak na
przykład, jeŜeli ekspansywna polityka fiskalna podnosi stopy procentowe (z powodu wzrostu
rządowego popytu na fundusze poŜyczkowe), ludzie będą oczekiwać wyŜszych stóp procentowych
jako efektu wzrostu wydatków rządowych i podejmą próbę ochrony swoich interesów. Posiadacze
obligacji będą próbować sprzedać je, obniŜając ich ceny i podnosząc w efekcie stopy procentowe.
W ten sposób oczekiwanie wyŜszych stóp procentowych prowadzi wprost do takich stóp.
Przypuśćmy, Ŝe rząd powiększa swoje wydatki z G
1
do G
2
. PoniewaŜ ludzie wiedzą, Ŝe wydatki
rządowe połączone są z reguły z większym deficytem budŜetowym, będą oczekiwać wzrostu stóp
procentowych. Ta zmiana w oczekiwaniach wpłynie na przesunięcie w górę krzywej popytu na
pieniądze (rys. 1).
Rys.1
Źródło: S.Czaja, Z.Jakubczyk,
Skuteczno
ść
polityki stabilizacyjnej w uj
ę
ciu ekonomii keynesowskiej,
monetarystycznej i racjonalnych oczekiwa
ń
.
w: S.Czaja, Z.Jakubczyk, M.Piotrowska,
Rola…
op.cit.
s.83. (
MS
- podaŜ pieniądza,
MD –
popyt na pieniądz),
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
3
Historia myśli ekonomicznej
Ludzie sprzedają swoje obligacje po wyŜszych cenach, otrzymując większe nadwyŜki gotówkowe.
W dłuŜszym okresie ceny obligacji spadną a stopy procentowe wzrosną. W ten sposób wzrost
wydatków rządowych powiększa zagregowany popyt, przesuwając w górę krzywą popytu na
pieniądze i zwiększając stopę procentową. Wzrost stopy procentowej powoduje spadek inwestycji
Zagregowany popyt pozostanie stały, podobnie jak dochód narodowy i zatrudnienie.
Podobnie ludzie obserwują, Ŝe ceny rosną szybciej, gdy bank centralny powiększa stopę wzrostu
zasobu pieniądza. Zgodnie z teorią racjonalnych oczekiwań wzrost ten wywołuje oczekiwania wyŜszej
stopy inflacji. Prywatni przedsiębiorcy będą kupować wyposaŜenie kapitałowe w przewidywaniu
wyŜszych stóp procentowych w przyszłości. Wzrosną równieŜ płace nominalne. W ten sposób
przewidywanie wyŜszych cen wywołuje wyŜsze ceny. Opóźnienie między ekspansywną polityką
monetarną a efektami wzrostu inflacji redukowane jest przez wpływ ludzkich oczekiwań.
Widać stąd, jak odmiennych modeli uŜywają przedstawiciele teorii racjonalnych oczekiwań. Aby
modele te były dostatecznie proste przyjmuje się pewne
zało
Ŝ
enia
, wśród których szczególną rolę
odgrywają:
1. załoŜenie o braku kosztów zbierania informacji na temat istoty i struktury gospodarki oraz
konsekwencji polityki fiskalnej i monetarnej,
2. załoŜenie o doskonałej giętkości cen i płac,
3. załoŜenie o braku kosztów transakcyjnych.
Oczywiście załoŜenia takie ułatwiają wyciągnięcie wniosku, Ŝe ludzie będą odpowiednio i w pełni
przewidywać konsekwencje polityki rządowej. W rzeczywistości perfekcja taka jednak nie zawsze
występuje. To nie zmienia jednak wniosków ogólnych formułowanych w ramach teorii racjonalnych
oczekiwań. Ludzie uczą się bardzo szybko. Stąd teŜ keynesowskie załoŜenie, Ŝe oczekiwania nie są
zmieniane przez politykę rządową mogło być przydatne na początku lat sześćdziesiątych, a nie
obecnie.
8.3.2. Ekonomia poda
Ŝ
y
Ekonomię podaŜy (supply - side economics) trudno jednoznacznie zakwalifikować w ramach
współczesnej myśli teoretycznej. Jest kierunkiem funkcjonującym w bliskim powiązaniu
z monetaryzmem i neoliberalizmem. W ramach niniejszego wykładu, zakwalifikowano ją, za
R.Bartkowiakiem do nowej ekonomii klasycznej
10
.
Zagadnienia polityki ekonomicznej dominują w ekonomii podaŜy nad aspektami teoretycznymi.
Podstawowe tezy filozoficzne tego kierunku sformułowane przez I. Kristola wyglądają następująco
11
:
1. PrzewaŜającą większość rodzaju ludzkiego cechuje naturalne i silne zainteresowanie
polepszeniem swoich warunków materialnych.
2. Tłumienie tych potrzeb prowadzi do społeczeństwa zuboŜałego i pozbawionego potrzeb.
3. Tam, gdzie pragnieniom tym pozostawia się tyle swobody, by nie krępować transakcji
handlowych, występuje wzrost gospodarczy.
4. W efekcie wzrostu gospodarczego wszyscy członkowie społeczeństwa odczuwają poprawę
10
R.Bartkowiak,
Historia my
ś
li ekonomicznej.
Warszawa, PWE 2003, s.245.
11
Porównaj I. Kristol,
"Ideology and Supply - Side Economics".
w: Economic Impact, 1981, nr 35.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
4
Historia myśli ekonomicznej
sytuacji materialnej, choć nie dla wszystkich jest to poprawa jednakowa co do zakresu i czasu.
5. Wzrost gospodarczy prowadzi do wzrostu znaczenia klas średnich, co jest warunkiem
koniecznym (choć niewystarczającym) istnienia społeczeństwa liberalnego, respektującego
prawa jednostki.
Ekonomia podaŜy nie wypracowała Ŝadnej specyficznej aparatury pojęciowej ani metody badań.
Wykorzystuje narzędzia analizy neoklasycznej, uzupełnione aparaturą tradycyjnej makroekonomii. Jej
ekonomiczne koncepcje opierają się na dwóch podstawowych tezach. Pierwsza to teza o prymacie
produkcji, która jest głównym celem systemu ekonomicznego, gdyŜ zapewnia coraz wyŜszy poziom
zaspokojenia potrzeb. Drugą jest twierdzenie, Ŝe rynek stanowi najefektywniejszy mechanizm
optymalnej alokacji zasobów. Z tez tych wynikają poglądy na rolę państwa w gospodarce. JeŜeli
celem systemu jest produkcja, to polityka gospodarcza państwa winna koncentrować się na
stymulowaniu tej produkcji. W konsekwencji, jeŜeli produkcja najefektywniej kontrolowana jest przez
rynek, to ingerencja państwa winna ograniczać się do tworzenia sprzyjających warunków dla
produkcji, czyli ochrony sprawnego działania mechanizmu rynkowego.
Koncepcję polityki ekonomicznej państwa akceptowaną przez ekonomię podaŜy najlepiej
przedstawić na tradycyjnych modelach wypracowanych w ramach współczesnej makroekonomii.
Wprowadzając
własne koncepcje
przedstawiciele
supply-side economics
wyszli od szoku
podaŜowego lat siedemdziesiątych, zwłaszcza drugiej połowy tej dekady. Szok ten oznacza
przesunięcie w górę krzywej globalnej podaŜy, poniewaŜ wskutek wzrostu cen towarów
importowanych (przy zachowaniu danego poziomu realnych płac i wielkości produkcji) następuje
ogólny wzrost kosztów produkcji i w efekcie wzrost cen wyrobów gotowych.
Rys.2
Źródło: S.Czaja, Z.Jakubczyk,
Model polityki ekonomicznej pa
ń
stwa w uj
ę
ciu ekonomii poda
Ŝ
y (supply
-
side
economics
. w: S.Czaja, Z.Jakubczyk, M.Piotrowska,
Rola
...op.cit.s.45.
Na rysunku 2 ilustruje to przesunięcie linii
S
0
do pozycji
S
1
. Przy zachowaniu czynników
określających dotychczasowy poziom globalnego popytu (
D
0
) oznacza to
,
w następstwie ograniczenie
wielkości produkcji w porównaniu z poziomem wyjściowym (
Y
0
)
i ustalenie się równowagi
gospodarczej w punkcie
B
. Próby utrzymania produkcji na poziomie
Y
0
metodą ekspansywnej polityki
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
5
Historia myśli ekonomicznej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]