wyklad 27, historia mysli ekonomicznej - wyklady
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
9.2 Keynesizm po 1990 r. (Nowy keynesizm)
Nowa ekonomia keynesowska powstała jako reakcja na krytykę neokeynesizmu i postkeynesizmu
przez główny nurt ekonomii, a w szczególności nową ekonomię klasyczną. Do głównych
przedstawicieli tego kierunku zalicza się Nicholasa Mankiwa (ur.1958) i Davida Romera.
Zwolenników tego kierunku
podzieli
ć moŜna na dwie podstawowe grupy. Pierwsza stara się
stworzyć solidniejsze, niŜ neokeynesiści mikroekonomiczne podstawy dla rozwaŜań
makroekonomicznych, druga natomiast skupia się na makropodstawach mikroekonomii. Opierając się
na kategorii reprezentatywnego podmiotu gospodarczego (
representative agent)
, zakłada bez
uwzględnienia
odpowiedniego
makrokontekstu,
nie
moŜna
analizować
jego
aktów
wyboru
gospodarczego
1
.
Kluczową rolę w pierwszej grupie, na której się skupimy, odgrywa zjawisko
lepko
ś
ci cen
. Jest to
odejście od tradycyjnej ekonomii keynesowskiej, która zakładała lepkość płac. Istnieją określone
koszty transakcyjne związane z dostosowaniem cenowym, dlatego teŜ równowaga rynkowa nie ustala
się automatycznie. Nowi keynesiści wprowadzają tutaj pojęcie koszty –
menu.
Tak jak w restauracji
zmiana cen wymaga wydrukowania nowego
menu
, tak przygotowanie nowej oferty dla klientów
związane jest z rozesłaniem katalogów i zapoznaniem z nią personelu.
Koncepcja ta budzi kontrowersje wśród ekonomistów. Wskazuje się, Ŝe koszt –
menu
nie jest zbyt
wysoki i nie jest przykładowo w stanie wyjaśnić zjawiska recesji. JednakŜe zaleŜy to od przyjętego
punktu widzenia. Jeśli przyjmiemy punkt mikroekonomiczny, czyli skalę jednej firmy, koszt ten jest
rzeczywiście niewielki, natomiast w skali makro- efekty są znacznie silniejsze.
MoŜe wystąpić zjawisko
efektów zewn
ę
trznych
zagregowanego popytu. Mankiw podaje
następujący przykład
2
: Gdy jedna z firm obniŜy ceny na swoje towary, wywoła to takŜe nieznaczny
spadek przeciętnego poziomu cen – zakładamy, Ŝe nie istnieje konkurencja doskonała. PoniewaŜ
dochody nominalne pozostają bez zmian, oznacza to wzrost dochodu realnego. Wywołuje to wzrost
popytu na produkty wszystkich firm, co niekoniecznie było intencją przedsiębiorstwa obniŜającego
cenę. Tak więc efekty zewnętrzne prowadzą do powstania zjawiska lepkości cen.
Zjawisko to moŜna takŜe objaśnić przy pomocy koncepcji szoków cenowych. Punktem wyjścia jest
tutaj załoŜenie, zbliŜone zresztą do realnej rzeczywistości, Ŝe zmiany cen nigdy nie występują w tym
samym czasie. Dlatego teŜ dostosowania cenowe w gospodarce mają charakter szokowy. Zjawisko
komplikuje dodatkowo fakt, Ŝe ustanowienie nowej ceny na dany produkt zmniejsza ceny relatywne
towarów pochodzących z innych firm. Szok cenowy w skali mikroekonomicznej występuje często,
natomiast w skali makroekonomicznej rzadko i ma charakter spowolniony. Ponownie wykorzystamy
przykład Mankiwa
3
.
Zakładamy, Ŝe firmy zmieniają ceny regularnie pierwszego kaŜdego miesiąca. Jeśli popyt
zagregowany wzrośnie 10 maja, to w okresie od 10 maja do 1 czerwca sprzedaŜ będzie wyŜsza,
z uwagi na stałość cen w tym czasie. JednakŜe 1 czerwca krótkotrwały boom się skończy.
1
H.Landreth, D.C.Colander,
Historia my
ś
li ekonomicznej
, Warszawa PWN 2005, s.511.
2
N.G.Mankiw,
3
TamŜe.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
1
Historia myśli ekonomicznej
Zmieniamy teraz załoŜenie. Połowa firm zmienia ceny pierwszego, a połowa 15-go kaŜdego
miesiąca. Ceny relatywne tych firm, które zwiększyły cenę 15-go relatywnie wzrosły, co oznacza stratę
dla klientów. Wzrost cen nie będzie jednak wysoki (w przypadku jednoczesnego wzrostu cen problem
cen relatywnych przestaje być istotny), gdyŜ firmy nie chcą naruszyć istotnie struktury cen
relatywnych. TakŜe wzrost cen pozostałych firm, który będzie miał miejsce pierwszego czerwca
będzie niewielki, gdyŜ i one nie chcą wzrostu cen relatywnych. W efekcie mamy do czynienia
z powolnym wzrostem poziomu cen, który jest stymulowany podwyŜką kaŜdego 15 miesiąca.
W rezultacie wzrost ten jest ospały, poniewaŜ Ŝadna z firm nie chce być kojarzona ze wzrostem cen.
Teoria
bezrobocia
nowej ekonomii keynesowskiej odrzuca tradycyjny model zatrudnienia w którym
wzrost płac prowadzi do wzrostu podaŜy siły roboczej, spadek zaś wywołuje zjawisko odwrotne.
Zastępuje go koncepcja płac efektywnych (
efficiency wages)
4
.
KaŜda firma opisana jest przez funkcję
produkcji, w której nakład pracy pomnoŜony jest przez czynnik efektywnościowy
e
, uzaleŜniony od
stawek płac w konkurencyjnych przedsiębiorstwach, będący swoistym odpowiednikiem krańcowej
produkcyjności pracy. Początkowo zwiększenie płacy o jeden procent zwiększa
e
więcej niŜ o 1%, ale
przyrosty są malejące. Gdy krańcowy przyrost wydajności pracy zrówna się procentowo z przyrostem
stawki płac, kończymy podnoszenie pensji. Marginalne korzyści z przyrostu wydajności byłyby
mniejsze, niŜ wzrost funduszu płac. Stawka równowagi wynosi
w*
. W przypadku spadku popytu na
wyroby firmy, zmniejsza ona zatrudnienie pozostawiając stawkę
w*
. Spadek płac byłby nieracjonalny,
bo spowodowałby więcej niŜ proporcjonalne obniŜenie wydajności pracy. Dlatego firma nie jest
zainteresowana pozyskiwaniem tańszych pracowników z grona bezrobotnych. Płaca staje się
wówczas lepka, poniewaŜ jej obniŜenie staje się dla firmy kosztowne. Pojawia się typowa dla
keynesizmu równowaga, przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Bezrobotni byliby skłonni
podjąć pracę za niŜszą stawkę, ale skazani są na bezrobocie. Oznacza to takŜe uchylenie działania
prawa popytu i podaŜy na rynku pracy.
Pojawiło się kilka grup
modeli
wyjaśniających bliŜej to zjawisko.
1) Modele
się
5
.
obijania
Gdy
stawka
płac
jest
niska
i
jednakowa
we
wszystkich
przedsiębiorstwach, racjonalne jest obijanie się. Jedyną groźbą jest utrata pracy, a nie jest to
szczególnie uciąŜliwe, gdyŜ łatwo znaleźć zatrudnienie za podobną kwotę. W takiej sytuacji
korzystną strategią dla firmy jest ofiarowanie wyŜszej stawki niŜ konkurenci, gdyŜ rosną koszty
alternatywne utraty pracy. Dla innych firm taka strategia takŜe staje się opłacalna i płace
wyrównują się na wyŜszym poziomie. JednakŜe obijanie staje się wtedy ryzykowne, poniewaŜ
ogólne zatrudnienie maleje i znacznie trudniej będzie znaleźć pracę. Skłonność do obijania się
staje się odwrotnie proporcjonalna do poziomu bezrobocia.
2) Modele negatywnej selekcji. PoniewaŜ koszty szkolenia pracowników są wysokie, firma stara
się zatrudnić najlepszych. Dlatego oferuje płace wyŜsze od pozostałych. Zakłada się, Ŝe im
wyŜsza płaca „graniczna” poniŜej której dany pracownik nie zgodzi się pracować, tym wyŜsze
4
A. Wojtyna,
Ewolucja keynesizmu a główny nurt ekonomi,
Warszawa, PWN 2000, s.225 – 232. Student bliŜej
zainteresowany tym problemem moŜe sięgnąć do: M.Levinson,
Nie tylko wolny rynek, Odrodzenie aktywnej
polityki ekonomicznej
, Warszawa PWE 1992.
5
TamŜe, s.227.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
2
Historia myśli ekonomicznej
kwalifikacje. Pracownik o niskiej płacy „granicznej” daje sygnał o niskich kwalifikacjach.
ObniŜenie płac do poziomu rynkowego spowoduje jednak odejście ludzi najlepszych.
3) Modele fluktuacji kadr. Wysokie koszty zwalniania i rekrutacji pracowników skłaniają firmy do
obniŜenia poziomu fluktuacji. W tym celu oferuje się płace wyŜsze od innych firm. Gdy inne
firmy zastosują podobną strategię, w gospodarce powstanie bezrobocie przymusowe. Model
ten ilustruje takŜe sztywność płac. W okresie dekoniunktury firmie nie opłaca się obniŜać płacy,
poniewaŜ nowozatrudnieni będą zainteresowani zmianą pracy na wyŜej płatną.
4) Modele akcentujące czynniki socjologiczne. Akcentują one wzajemne zaufanie pomiędzy firmą
a pracownikiem. PoniewaŜ większość zadań wykonywanych obecnie w firmach ma charakter
zespołowy, waŜne są stosunki międzyludzkie, normy społeczne i zwyczaje. Gdy pracodawcy
ofiarowują płace powyŜej płacy rynkowej, traktowane jest to przez obie strony jako wymiana
prezentów. W zamian za wyŜszą płacę pracownicy odwdzięczą się większą wydajnością
i dyspozycyjnością.
5) Model uczciwej pracy za uczciwą płacę. Pracownik maksymalizuje swoją funkcję uŜyteczności
poprzez zwiększoną wydajność, bo otrzymuje za to wyŜszą płacę. TakŜe w tym przypadku
efektem stanie się lepkość płac oraz przymusowe bezrobocie.
Odmienną koncepcją wyjaśniającą utrzymywanie się bezrobocia przymusowego jest teoria
insiderów i outsiderów
6
. Główny nacisk jest w niej połoŜony na siłę przetargową zatrudnionych
pracowników czyli insiderów (swoich). Ich siła nie musi być związana z pozycją związków
zawodowych, lecz wystarczy aby potencjalna fluktuacja kadr była kosztowna. Istnieją tutaj trzy grupy
kosztów. Pierwsze to typowe koszty administracyjne związane ze zwalnianiem, rekrutacją
i szkoleniem pracowników. Drugi typ kosztów mogą wygenerować w firmie sami pracownicy. Gdy
będą ściśle współpracować między sobą i jednocześnie dyskryminować nowoprzyjętych powstanie
luka pomiędzy wydajnością pracy obu grup. Trzeci typ kosztów to zmniejszanie wydajności przez
samych insiderów w przypadku zwiększenia się częstotliwości zwolnień.
W tej sytuacji pracownicy zawłaszczają część renty producenta przysługującej w typowym modelu
przedsiębiorstwa właścicielowi. Będzie się to objawiać tym, ze w rokowaniach płacowych będą się
domagać wyŜszych płac, nie tak jednak wysokich, aby przewyŜszyły koszty fluktuacji. Gdyby firma
zdecydowała się na wymianę kadr, nowoprzyjęci znajdą się w sytuacji zbliŜonej do insiderów. Firma
poniosła koszty rekrutacji i szkolenia, które w przypadku zwolnienia staną się formą kosztów
zatopionych. Będą starali się wykorzystać swoją pozycję i takŜe przejąć część renty. Firma znajduje
się w sytuacji gorszej od dylematu więźnia, gdyŜ musi przekazać część renty pracownikom,
a jednocześnie nie moŜe po niŜszych kosztach zatrudnić pracowników nowych.
Ponownie gospodarka znajdzie się w stanie równowagi przy niepełnym zatrudnieniu. Bezrobocie
moŜe obniŜyć się tylko wtedy, gdy zmaleje siła przetargowa insiderów.
Trzecim kluczowym elementem rozwijanym w ramach nowej ekonomii keynesowskiej jest są
bł
ę
dy
koordynacyjne
. Problemy koordynacyjne pojawiają się w przypadku ustalania cen i płac, poniewaŜ
naleŜy przewidzieć zachowania innych uczestników tej gry. Lider związków zawodowych stara się
6
TamŜe, s.233 – 234.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
3
Historia myśli ekonomicznej
przewidzieć
zachowanie
konkurencyjnych
liderów,
przedsiębiorstwo
ustalające
cenę
innych
przedsiębiorstw.
ZałóŜmy, Ŝe w okresie recesji dwie firmy zastanawiają się nad obniŜką cen. Strategią obu firm jest
maksymalizacja zysku, ale podobnie jak to ma miejsce w przypadku krzywych reakcji w duopolu,
zaleŜy to nie tylko od jej własnej decyzji cenowej, ale takŜe od zachowania konkurenta. Mamy tutaj
klasyczny dylemat więźnia. Jeśli Ŝadna z firm nie obniŜy ceny, recesja będzie trwała, a przychody
będą małe. ObniŜenie cen przez obie firmy zniesie recesję i zapewni obu firmom średnie przychody.
ObniŜenie ceny tylko przez jedną daje jej minimalne profity, częściowo osłabia recesję, ale
konkurencja maksymalizuje zysk, między innymi dzięki efektom zewnętrznym zagregowanego popytu.
Inny przykład braku koordynacji moŜe wyglądać następująco. Podmioty gospodarcze oczekują, Ŝe
popyt będzie niski, dlatego produkują mało. Wywołuje to zarazem niski poziom podaŜy. Jeśli nie
będzie mechanizmu koordynującego, który będzie rekompensował podmiotom gospodarczym niskie
oczekiwania co do popytu, to podaŜ pozostanie równieŜ niska. Ustali się równowaga na społecznie
poŜądanym poziomie, przy niepełnym wykorzystaniu wszystkich zasobów.
Nowa ekonomia keynesowska nie przywróciła temu kierunkowi pozycji z lat pięćdziesiątych
i sześćdziesiątych, ale jest nadal liczącym się partnerem polemicznym w stosunku do głównego nurtu
współczesnej ekonomii.
Pytania kontrolne:
1. Na jakie dwie grupy moŜna podzielić zwolenników nowej ekonomii keynesowskiej?
2. Omów zjawisko lepkości cen.
3. Scharakteryzuj zjawisko efektów zewnętrznych zagregowanego popytu.
4. Na czym polega zjawisko szoków cenowych?
5. Omów koncepcję płac efektywnych.
6. Omów modele wyjaśniające zjawisko trwałego bezrobocia.
7. Na czym polega teoria insiderów?
8. Na czym polega koncepcja błędów koordynacyjnych?
Problem do dyskusji:
1. Która z teorii wyjaśniających zjawisko bezrobocia strukturalnego wydaje ci się najbardziej
zbliŜona do rzeczywistości?
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
4
Historia myśli ekonomicznej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]