wyklad 14, historia mysli ekonomicznej - wyklady
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wykład 5
Powstanie i rozwój nurtu subiektywno-marginalistycznego
5.1
Ogólna
charakterystyka
tzw.
rewolucji
marginalistycznej
i
nurtu
subiektywno
–
marginalistycznego. Rozwój teorii u
Ŝ
yteczno
ś
ci
5.1.1 Istota rewolucji marginalnej.
Rewolucja marginalna zapoczątkowała rozwój współczesnej mikroekonomii. Związana była
z zastosowaniem na szeroką skalę rachunku róŜniczkowego w analizie ekonomicznej. Zastosowanie
to miało swoje uzasadnienie merytoryczne, poniewaŜ badano głównie wielkości krańcowe
(marginalne). Było to
novum
w stosunku do dotychczasowych rozwaŜań ekonomicznych, poniewaŜ
Smith czy Ricardo uŜywali wielkości przeciętnych. Wielkości krańcowe są podstawą określenia cen,
optimum przedsiębiorstwa, itp.
Zaczęto takŜe wprowadzać elementy algebry liniowej, szczególnie we współczesnej teorii wzrostu
gospodarczego. Niektórzy ekonomiści, np. P.A.Samuelson uwaŜali, Ŝe matematyka jest najlepszym
z moŜliwych narzędzi tłumaczenia zjawisk ekonomicznych. Jego zdaniem wynika to z faktu, ze
większość indywidualnych zachowań gospodarczych ma charakter procedur typu maksymalizującego
lub minimalizującego. Dlatego matematyka jest naturalnym językiem analiz ekonomicznych.
Początków rewolucji marginalnej naleŜy szukać w drugiej połowie XIX wieku. O ile w ekonomii
klasycznej w zasadzie zmierzano do maksymalizacji wzrostu gospodarczego, lub teŜ poszukiwano
barier takiego wzrostu, to po 1870 roku zaczęto przyjmować załoŜenie o stałej podaŜy czynników
wytwórczych. PodaŜ ta pozostawała poza ramami przeprowadzanej analizy ekonomicznej
1
.
Rozpoczęto poszukiwanie optymalnej alokacji czynników wytwórczych, a kryterium optymalizacji stało
się zadowolenie konsumenta. Ekonomia zaczęła nabierać cech typowych dla koncepcji L.Robbinsa
2
,
rozpoczęła poszukiwanie związków pomiędzy danymi celami a równieŜ danymi środkami ich realizacji.
Konstrukcje ekonomiczne zaczęły nabierać cech statycznych. Zaczął kształtować się nurt subiektywno
– marginalistyczny w ekonomii. Nurt ten tworzyły następujące kierunki:
1.
Szkoła psychologiczna
(austriacka), która stworzyła teorię uŜyteczności i na niej oparła
psychologiczną interpretację wszystkich podstawowych kategorii ekonomicznych (pracy, płacy,
kapitału, zysku, procentu). NajwaŜniejszymi przedstawicielami tego kierunku byli: E.Böhm-Bawerk,
C. Menger, F. von Wieser.
2.
Szkoła loza
ń
ska
(matematyczna teoria równowagi ogólnej); kierunek który stworzył podstawy
współczesnej teorii równowagi ogólnej i jako pierwszy na szeroką skalę wykorzystuje instrumentarium
matematyczne w ekonomii (w makro i mikroekonomii). NajwaŜniejszymi przedstawicielami tego
kierunku są: L.Walras i V. Pareto.
3.
Szkoła
neoklasyczna
(ekonomia
neoklasyczna,
szkoła
angloamerykańska);
ekonomia
neoklasyczna
z
czasem
zsyntetyzowała
w
sobie
dorobek
całego
nurtu
subiektywno-
1
M.Blaug,
Teoria ekonomii. Uj
ę
cie retrospektywne.
Warszawa PWN 2000, s297 i nast.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
1
Historia myśli ekonomicznej
marginalistycznego. Jej podstawą metodologiczną jest tzw. metodologiczny indywidualizm
3
, który
łącznie z ideą równowagi oraz tzw. krytycznym racjonalizmem
4
współtworzy paradygmat współczesnej
ekonomii klasycznej. Ekonomia neoklasyczna była i jest przede wszystkim ekonomią równowagi, a jej
najwaŜniejszą częścią składową programowo jest mikroekonomia. Największymi przedstawicielami
tego kierunku byli: A. Marshall, J.B. Clark.
Wszystkie powyŜsze szkoły za jedną z podstawowych kategorii swojego systemu ekonomicznego
uznawały uŜyteczność, choć niewątpliwie największe zasługi w rozwoju tej kategorii ekonomicznej
miała szkoła austriacka. Dlatego przed szczegółowym omówieniem szkół tworzących wczesny nurt
subiektywno – marginalistyczny, omówimy rozwój teorii uŜyteczności.
5.1.2 Rozwój teorii u
Ŝ
yteczno
ś
ci.
Kardynalna
teoria uŜyteczności była pierwszym etapem rozwoju. Zakładano, Ŝe jest moŜliwe
bezpośrednie mierzenie uŜyteczności, czyli przypisanie określonym jednostkom danego dobra
pewnych wartości tzw. utyli. W skrajnie psychologicznym ujęciu oznacza to, Ŝe skalę uŜyteczności
moŜemy stworzyć poprzez psychologiczną introspekcję
5
zachowań konkurentów. W nieco mniej
subiektywnym znaczeniu moŜemy przyjąć, Ŝe ceny bezpośrednio odzwierciedlają uŜyteczność.
Ordynalna
(porządkująca) teoria uŜyteczności odchodzi od załoŜenia moŜliwości bezpośredniego
pomiaru uŜyteczności. MoŜemy jednak w drodze badań empirycznych porządkować stopień
poŜądania określonych dóbr, czyli moŜemy tworzyć skalę preferencji.
W późniejszym okresie doprowadziło to do porządkowania tzw. koszyków dóbr. W sposób
praktyczny dokonujemy tego, badając ujawniające się na rynku, w postaci cen czy wielkości popytu,
skutki wyborów dokonanych przez konkurentów.
ZałoŜeniem teorii ordynalnej jest obserwacja rynku w celu uzyskania informacji o uŜyteczności.
Jest to niejako odrzucenie rozumowania teorii kardynalnej, gdzie do zachowań rynkowych
dochodzono wychodząc od obserwacji pojedynczego konsumenta.
Teoria ordynalna jest współcześnie dominującą w określaniu teorii popytu, teorii cen, itp.
RóŜnicę pomiędzy ordynalną a kardynalną teorią uŜyteczności moŜemy przedstawić za pomocą
ujęcia matematycznego. Funkcja uŜyteczności:
F=(x
1
, x
2
, x
3
,...,x
n
)
(1)
np.
x
1
– koszyk pierwszy oznacza zaspokojenie potrzeby jedzenia
x
2
– ubrania
2
Lionel Robbins (1898-1984), twórca powszechnie dziś akceptowanej definicji ekonomii. Wykładał w London
School of Economics.
3
Indywidualizm - pogląd, według którego jednostki wyprzedzają wszelkie zbiory. Indywidualizm metodologiczny
4
Krytyczny racjonalizm określić moŜna następująco: wg Poppera sprowadza się do postawy głoszącej, Ŝe
wszystko to, co w danym momencie uznaliśmy za dowiedzione, później moŜe być poddane w wątpliwość. NaleŜy
być krytycznym w stosunku do teorii, którymi zachwycamy się najbardziej.
Racjonalizm, w tym konkretnym przypadku, to przekonanie, Ŝe wszelka wiedza (w tym wiedza naukowa)
rozwijająca się zgodnie z regułami metodologicznymi jest ucieleśnieniem ludzkiej racjonalności, ale nie tylko.
5
Introspekcja – kierowanie uwagi ku własnym przeŜyciom, badaniu ich, analizowaniu i samoobserwacji.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
2
Historia myśli ekonomicznej
x
3
– czytania
Są to tzw.
małe koszyki dóbr
. RóŜne kombinacje małych koszyków dóbr tworzą tzw.
du
Ŝ
e
koszyki dóbr
(róŜne struktury konsumpcji).
X
1
, X
2
, X
3
,..., X
N
KaŜdy koszyk konsumpcji (duŜy) posiada
okre
ś
lon
ą
u
Ŝ
yteczno
ść, którą zapiszemy jako:
U(X
1
), U(X
2
),...., U(X
n
)
Sens kardynalnej teorii uŜyteczności zawiera się w tym, Ŝe potrafimy określić ilościowo wartość
U(x
1
), U(x
2
) itd.
W ramach teorii ordynalnej moŜemy jedynie stwierdzić, Ŝe:
U(X
1
)
=
U(X
2
)
co odczytamy, Ŝe dla konsumenta uŜyteczność koszyka
X
1
jest większa od koszyka
X
2
, czyli
preferuje on
X
1
w stosunku do
X
2
. Oczywiście moŜe takŜe zachodzić między
X
1
i X
2
zaleŜność
odwrotna.
Nie moŜemy jednak określić liczbowo wartości funkcji
U
.
Mogą teŜ wystąpić koszyki dóbr oceniane jednakowo, tzn.
U(X
1
) = U(X
2
)
Obecnie teoria uŜyteczności oparta jest na koncepcji krzywych obojętności wprowadzonych przez
V.Pareto. PoniewaŜ koncepcja ta jest obszernie omówiona w ramach wykładu z mikroekonomii, nie
będę jej ponownie przytaczał. Warto jednak wspomnieć, Ŝe Pareto nie rozwiązał do końca problemu
optimum konsumenta i dokonał tego dopiero J.R.Hicks w pracy
Warto
ść
i kapitał
(1953)
6
.
Jest to
istotne z punktu widzenia historii myśli ekonomicznej, gdyŜ podręczniki mikroekonomii podają
rozwiązanie Hicksa, pomijając osobę autora.
Do uzyskania rozwiązania ogólnego Hicks uŜył funkcji Lagrange’a
7
. Jest to funkcja słuŜąca do
wynajdywania ekstremum warunkowego funkcji, a więc najwyŜszej wartości funkcji przy określonym
ograniczeniu. JeŜeli przez
I
oznaczymy dochód konsumenta, to ograniczenie to w przypadku
konsumpcji
n
dóbr przyjmie postać:
n
∑
=1
x
p
=
I
(2)
i
i
i
p
i
– cena dobra i-tego,
x
i
– konsumpcja dobra i – tego.
6
Wydanie polskie: J.R.Hicks,
Warto
ść
i kapitał
Warszawa, PWN 1975.
7
Konieczne jest załoŜenie, Ŝe funkcja uŜyteczności jest
ci
ą
gła
i co najmniej
dwukrotnie ró
Ŝ
niczkowalna
.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
3
Historia myśli ekonomicznej
Znak równości oznacza, Ŝe konsument wydał cały posiadany dochód.
Konstruujemy funkcję Lagrange’a
8
:
n
(I -
∑
=
l
L = U(x
1
,x
2
,…x
n
) +
x
i
p
i
)
(3)
i
1
l
- jest to tzw. mnoŜnik Lagrange’a, mierzący czułość funkcji celu,
U
– funkcją uŜyteczności
z tytułu konsumpcji dóbr od
x
1
do
x
n
.
Aby znaleźć warunki, których spełnienie umoŜliwia osiągnięcie maksymalnej łącznej uŜyteczności,
musimy obliczyć pierwsze pochodne cząstkowe funkcji Lagrange’a względem wszystkich zmiennych
i przyrównać je do zera.
¶
L
p
1
l
= MU
1
-
= 0
(4)
x
¶
1
¶
L
p
2
l
= MU
2
-
= 0
(5)
x
¶
2
¶
L
p
n
l
= MU
n
-
= 0
(6)
x
n
¶
MU
1
, MU
2
, ….,MU
n
to uŜyteczności krańcowe poszczególnych dóbr będące matematycznie
pierwszymi pochodnymi cząstkowymi funkcji uŜyteczności, a p
1
, p
2
,…, p
n
, to ceny poszczególnych
dóbr.
¶
L
= I -
∑
=
n
x
i
p
=
0
(7)
i
¶
i
1
l
Po przekształceniu równań
4, 5
i
6
względem
otrzymujemy:
MU
MU
MU
n
l
1
2
=
=
= ……..
(8)
p
p
p
1
2
n
czyli znany nam z kaŜdego podręcznika mikroekonomii warunek optimum konsumenta. MnoŜnik
Lagrange’a naleŜy interpretować jako krańcową uŜyteczność pieniądza. Zrównanie się ilorazów
uŜyteczności krańcowej w stosunku do cen oznacza, Ŝe konsumentowi w punkcie optimum jest
obojętne, na co wyda ostatnią posiadaną złotówkę.
8
Por. B.Fiedor, S.Czaja, Z.Jakubczyk,
Kierunki rozwoju współczesnej ekonomii
, Wrocław, AE 1992, s.31 -32.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
4
Historia myśli ekonomicznej
Pytania kontrolne:
1. Jakie metody matematyczne wprowadzono do ekonomii wraz z rewolucją marginalną?
2. Co zmieniło się o obszarze badań ekonomii w drugiej połowie XIX wieku?
3. Jakie kierunki tworzyły wczesny nurt subiektywno – marginalistyczny?
4. Scharakteryzuj róŜnice między kardynalną a ordynalną teorią uŜyteczności.
5. Scharakteryzuj róŜnice między kardynalną a ordynalną teorią uŜyteczności za pomocą metod
formalnych.
6. Wyprowadź przy pomocy funkcji Lagrange’a warunki optimum konsumenta.
Problem do dyskusji:
1. Czy matematyka jest dobrym narzędziem do tłumaczenia zjawisk ekonomicznych?
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
5
Historia myśli ekonomicznej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]