wyklad 5 odmiany narodowe pogladow merantylistycznych, historia mysli ekonomicznej - wyklady
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
2.4 Odmiany narodowe pogl
ą
dów merkantylistycznych
W poprzednim wykładzie koncentrowaliśmy się głównie na angielskiej odmianie merkantylizmu,
bowiem ten kraj wyznaczał czołowe kierunki rozwoju doktryny. Obecnie omówimy rozwój
merkantylizmu w innych krajach. Jest to istotne dlatego, Ŝe specyfika narodowa wywierała istotny
wpływ na kształtowanie się poglądów.
Włochy.
Na kształtowanie się poglądów
merkantylistów włoskich wpływ miała sytuacja polityczna
i ekonomiczna kraju. Absolutystyczne rządy monarchii hiszpańskiej(która podporządkowała sobie
rozbite Włochy), dławiły rozwój gospodarczy kraju. Występowało zjawisko psucia pieniądza, ustalono
wysokie podatki. Następował upadek gospodarczy miast. NajwaŜniejsi przedstawiciele merkantylizmu
włoskiego to:
Gaspare Scaruffi (1519-1584), bankier i ekonomista, przedstawiciel bulionizmu. Koncentrował się
na koncepcji pokojowego handlu. Proponował stworzenie systemu pienięŜnego opartego na jednolitej
walucie oraz unii państw współpracujących ze sobą. W ramach jednolitej waluty postulował
w systemie bimetalistycznym ustanowienie jednakowego parytetu złota do srebra w proporcji 1:12.
Monety powinny być wszędzie jednakowe co do wagi, formy i nazwy, dlatego zdecydowanie
przeciwstawiał się psuciu monet. Proponował tworzenie międzynarodowych organizacji handlowych.
Nie głosił natomiast postulatu rozwoju przemysłu i handlu.
Bernardo Davanzati (1529-1606), główne dzieło
Traktat o pieni
ą
dzach
. Opisał w nim rozwój
wymiany i pieniądza. Wskazuje, Ŝe pieniądz powstał w celu ułatwienia wymiany, poniewaŜ człowiek
nie moŜe Ŝyć w pojedynkę. Rozwój wymiany prowadzi zaś do ukształtowania się rynków. Po pewnym
czasie powstaje grupa ludzi, którzy w wyniku akumulacji posiadają nadwyŜkę kruszców. Ludzie ci
decydują o potędze państwa. ZauwaŜa jednak, Ŝe nadmiar złota i srebra powoduje spadek jego
wartości i wzrost cen. Davanzati przeciwstawia się takŜe psuciu pieniądza przez panujących, bo
prowadzi to zarówno do spadku zdolności nabywczych jak i dochodów skarbu. Analizując relacje cen
poszczególnych dóbr wskazuje, Ŝe czynnikiem określającym te relacje jest rzadkość występowania.
Antonio Sierra (1580 – 1617), zaliczany do merkantylistów właściwych napisał rozprawę
Krótki
traktat o przyczynach, które mog
ą
sprowadzi
ć
obfito
ść
złota i srebra w krajach nie posiadaj
ą
cych
kopalni
. Była to odpowiedź na broszurę Marca de Santisa, który zalecał zmniejszanie zawartości
kruszców w monetach w celu przeciwdziałania zbyt wysokim kursom waluty zagranicznej
1
. Sierra nie
zgadzał się z tym stanowiskiem, uwaŜając Ŝe decydujący jest dodatni bilans handlowy, który moŜe
być uzyskany dzięki odpowiedniej polityce państwa.
Sierra wyróŜnił takŜe trzy podstawowe sposoby wzbogacania kraju w zasoby waluty kruszcowej:
1) Liczne i róŜnorodne rzemiosła dostarczające w nadmiarze rzeczy potrzebne, oraz artykuły
zbytku w ilości przekraczającej potrzeby krajowe. Eksport takich wyrobów stwarza większe
moŜliwości niŜ eksport płodów rolnych. Produkcja rzemieślnicza jest niezaleŜna od klimatu,
a moŜliwości jej powiększania w stosunku do rolnictwa są znacznie większe. Sierra omawiając
1
Z.Romanow,
Merkantylistyczne doktryny ekonomiczne w polityce gospodarczej pa
ń
stwa.
Poznań, AE 1992,
s.22.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
1
Historia myśli ekonomicznej
to zagadnienie po raz pierwszy zwrócił uwagę na zjawisko rosnących korzyści skali. Przy
powiększaniu rozmiarów warsztatów mamy bowiem do czynienia z obniŜką kosztów.
2) Charakter ludności. Ludzie pracowici i przemyślni oraz prowadzący handel w kraju i za granicą
mogą sprowadzić do kraju obfitość kruszców.
3) Handel, głównie towarami cudzoziemskimi, wywoŜonymi do innych krajów: handel towarami
krajowymi moŜe być bowiem co do skali nieznaczny.
Francja.
W przypadku
Francji mieliśmy do czynienia z rozwojem gospodarczym, miał on jednak
zdecydowanie słabszy charakter niŜ w Anglii. Wygnanie hugenotów i wieloletnia wojna domowa silnie
osłabiła rzemiosło i handel. Oprócz wspomnianego w poprzednim wykładzie Jeana Bodina, waŜną
rolę w kształtowaniu merkantylizmu we Francji odegrali:
Barthelemy de Laffemas (1545-1612) w czasach Henryka IV był kontrolerem generalnym handlu.
Domagał się zakazu wywozu kruszców oraz importu produktów gotowych. W celu stymulowania
wzrostu przemysłu krajowego oprócz protekcjonizmu celnego zalecał powołanie izb rzemieślniczych,
które będą organizować produkcję i eksport, szkolić czeladnictwo oraz dbać o jakość wyrobów, sądzić
spory. Rozwój przemysłu proponował rozpoczynać od przemysłu lekkiego, bowiem moŜna w nim
zatrudniać starców, kobiety i dzieci.
Antoine de Montchretien (1575 – 1621), autor wspomnianego wcześniej
Traktatu o ekonomii
politycznej.
Jego dzieło nie było jednak uporządkowanym wykładem tej nauki, ale koncepcją roli
państwa i jego polityki w kształtowaniu Ŝycia gospodarczego. Zadaniem państwa jest przygotowanie
ludzi do pracy w gospodarce, przygotowanie ich do pracy w róŜnych zawodach. Król powinien dbać
o powiększanie liczby rzemiosł i manufaktur oraz rozwijać drogi morskie i handel, gdyŜ prowadzi to do
dostatku społeczeństwa. NaleŜy zapewniać ludziom pracę, aby nie emigrowali. Tym, którzy nie chcą
pracować, np. Ŝebrakom naleŜy narzucić przymus pracy.
Duszą gospodarki jest rolnictwo, rzemiosło jej sercem. Rolnictwo we Francji jest niedoceniane. Aby
zwiększyć zainteresowanie chłopów nowoczesnymi technikami rolniczymi proponował przekazanie im
ziemi na własność. Propagował rozwinięty protekcjonizm celny. Przy analizie kształtowania się cen
dostrzegał juŜ związek popytu z podaŜą.
Najbardziej znanym merkantylistą francuskim jest jednak Jean Baptiste Colbert (1619 – 1683).
Bardziej znany jest jednak jako polityk gospodarczy, niŜ autor dzieł ekonomicznych. Zastosował
politykę protekcjonizmu wychowawczego, odgrodzenia barierami celnymi kraju do czasu, aŜ rolnictwo
i przemysł osiągną zdolności konkurencyjne. NaleŜy jednak przyznać, Ŝe w zakresie protekcjonizmu
potrafił być elastyczny, w okresie głodu obniŜył cło na zboŜe. Uprościł prawo gospodarcze i system
podatkowy. W tej ostatniej dziedzinie Colbert wprowadził powszechny system podatków pośrednich,
obciąŜających głownie ludność miejską i rolników.
PoniewaŜ wielu prześladowanych hugenotów uciekło do krajów protestanckich wprowadził zakaz
emigracji. DąŜąc do zdobycia zamorskich rynków zagranicznych popierał tworzenie kolonii i zakładał
kompanie handlowe.
Niemcy i Austria.
Niemcy w XVII i XVIII wieku pozostawały krajem zacofanym, rozbitym na wiele
państw i państewek. Upadek rewolucji w 1525 zahamował rozwój stosunków kapitalistycznych
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
2
Historia myśli ekonomicznej
w Niemczech. Następnie wojna trzydziestoletnia (1618 – 1648) przyczyniła się do spadku liczby
ludności o 30 %. Austria natomiast poniosła klęski wojenne z Francją i Turcją.
Doktryna merkantylistyczna w Niemczech nosi nazwę kameralistyki (
kamera-Kammer
to urząd
administracji), działający przy dworze danego władcy, zajmujący się ściąganiem podatków
i zarządzający jego majątkiem.
Za najwybitniejszego kameralistę uznaje się Johanna Joachima Bechera (1635 – 1682). Był on
zwolennikiem populacjonizmu i wiązał bogactwo kraju z liczbą ludności. Stanowi ona źródło podatków
i przyczynia się do wzrostu potęgi militarnej kraju. Podstawową sferą gospodarki jest rolnictwo. NaleŜy
jednak popierać rozwój przemysłu manufakturowego, bo generuje to zwiększenie zatrudnienia.
Preferować naleŜy przede wszystkim handel wewnętrzny, bo jest on waŜniejszy od zagranicznego.
Pogoń za zyskiem z handlu zagranicznego moŜe nawet prowadzić do niepokojów społecznych
i zuboŜenia. W końcowym etapie Ŝycia Becher opowiadał się nawet za komunizmem konsumpcyjnym.
Phillip Wilhelm von Hörnigk, podobnie jak Becher był populacjonistą. Jako Austriak określił
program odbudowy monarchii Habsburgów po klęskach wojennych. Związane to było z koniecznością
oŜywienia produkcji w miastach i zahamowania wyludniania wsi. W zakresie handlu zagranicznego
reprezentował poglądy autarkiczne, uwaŜając, Ŝe lepiej za dany towar zapłacić dwa talary które
zostaną w kraju, niŜ jeden talar za towar zagraniczny
2
.
Hiszpania.
Hiszpania stała się mocarstwem kolonialnym i jednocześnie waŜnym punktem
handlowym. Rozwinął się silnie sektor bankowy. Pojawiła się jednak luka demograficzna związana
z odpływem ludności do Ameryki Południowej i Środkowej. Hiszpania w ograniczonym stopniu
przyczyniła się do rozwoju myśli merkantylistycznej. JednakŜe działająca w tym okresie szkoła
z Salamanki podejmowała pewne zagadnienia rozwijane przez merkantylistów. Dominikanin i teolog
Domingo de Soto (1495 – 1560) zajmował się między innymi róŜnicami w kursach monet. Jedną
z przyczyn którą wymienił wskazał niedobór pieniądza w stosunku do towarów (choć podkreślał takŜe
znaczenie zawartości kruszcu).
Luiz Ortiz w opublikowanej w 1609 roku pracy
Dyskurs o deprecjacji pieni
ą
dza, w
skazywał, Ŝe przy
psuciu monet sprawcą jest panujący władca, a jakby to współcześnie określić, odbiorcą efektów
zewnętrznych kupiec, który musi podnosić ceny, przez co obarczony jest niechęcią społeczną.
Pierwszym klasycznym merkantylistą hiszpańskim był Juan de Mariano (XVI w.). Pozostając
jeszcze częściowo w kręgu poglądów średniowiecznych wskazywał jednak na potrzebę bogacenia się
społeczeństwa. Następnie Gerónimo de Uztáriz
(
1670-1732) i Bernardo de Ulloa (1682-1740),
z których ten drugi uwaŜany jest za najwybitniejszego merkantylistę hiszpańskiego, przyczyn
niedorozwoju gospodarczego kraju poszukiwali w ujemnym bilansie handlowym. W tej sytuacji Uztáriz
proponował typowo merkantylistyczne rozwiązanie, jakim jest wprowadzenie ceł protekcyjnych,
a Ulloa postulował wspomaganie przez państwo rozwoju rodzimego przemysłu, poprzez tworzenie
rezerw surowcowych i sprowadzanie zagranicznych rzemieślników.
Merkantylizm rozwinął się takŜe w Rosji, Niderlandach i Polsce. W zacofanej Rosji główne
postulaty sprowadzały się do rozwoju rodzimego przemysłu poprzez organizację państwowych
2
E.Lipiński,
Historia powszechnej my
ś
li ekonomicznej do roku 1870.
Warszawa, PWE 1968, s. 125.
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
3
Historia myśli ekonomicznej
manufaktur, autarkii i likwidacji przywilejów dla kupców zagranicznych. Merkantylizm niderlandzki
koncentrował się na wspieraniu handlu morskiego kraju, a tym samym odrzucał idee protekcjonizmu
celnego.
Merkantylizm polski reprezentowany był przez konserwatywnego Stanisława Orzechowskiego
(1513-1566), Anzelma Gostomskiego (1508 – 1588) i jezuitę Marcina Śmigleckiego (1564 - 1618).
Prace tych autorów reprezentowały niski poziom teoretyczny i znacznie odbiegały poziomem od
wcześniejszych dzieł Andrzeja Frycza – Modrzewskiego.
Pytania kontrolne:
1. Scharakteryzuj poglądy merkantylistów włoskich.
2. Omów poglądy merkantylistów francuskich.
3. Jak brzmiały podstawowe postulaty kameralistyki?
4. Szkoła z Salamanki i merkantylizm hiszpański.
Problem do dyskusji:
1. W jaki sposób sytuacja gospodarcza kraju wpływała na poglądy rodzimych merkantylistów?
dr inŜ. Zbigniew Jakubczyk
4
Historia myśli ekonomicznej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]