wyzwania i zagrozenia-banki, bezpieczenstwo, bezpieczenstwo ekonomiczne
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
4BankowoÊç Komercyjna
BANK I KREDYT
paêdziernik 2002
Zagro˝enia i szanse dla banków
Zofia Zawadzka
Najwa˝niejsze czynniki determinujàce
przemiany w Êwiatowej bankowoÊci
ków finansowych; w ostatnich latach obserwuje si´ jed-
nak tendencj´ do powtórnej regulacji,
– globalizacj´, polegajàcà na post´pujàcej wspó∏za-
le˝noÊci odr´bnych krajowych rynków finansowych,
– post´p techniczny, w tym przede wszystkim roz-
wój informatyki i telekomunikacji oraz szersze wyko-
rzystanie internetu.
Liberalizacja i deregulacja polegajà na znoszeniu
przez w∏adze ograniczeƒ w przep∏ywie towarów i kapi-
ta∏u oraz na celowym znoszeniu ograniczeƒ w funkcjo-
nowaniu rynków finansowych. Po II wojnie Êwiatowej
rynki dewizowe i przep∏ywy kapita∏u podlega∏y kon-
troli ze strony paƒstwa. W krajach zachodnioeuropej-
skich stopniowe znoszenie ograniczeƒ datuje si´ od lat
szeÊçdziesiàtych. Do koƒca lat dziewi´çdziesiàtych
w krajach rozwini´tych prawie ca∏kowicie zniesiono
restrykcje w przep∏ywie kapita∏u.
Sektor finansowy nale˝a∏ i mimo deregulacji do-
tychczas nale˝y do sektorów poddanych silnej regula-
cji ze strony w∏adz. Regulacje dotyczàce funkcjonowa-
nia banków mo˝na podzieliç ogólnie na trzy grupy:
– regulacje wp∏ywajàce na struktur´ sektora (np.
regulacje dotyczàce funkcjonalnego oddzielenia po-
szczególnych rodzajów instytucji,
– regulacje okreÊlajàce warunki uzyskania licencji,
ograniczenia w dost´pie do rynku banków zagranicz-
nych i inwestorów zagranicznych, regulacje w zakresie
liberalizacji przep∏ywów kapita∏owych),
– regulacje wp∏ywajàce na prowadzenie dzia∏alno-
Êci (np. regulacje dotyczàce wysokoÊci oprocentowania
Nie ulega wàtpliwoÊci, ˝e banki zawsze by∏y silnie uza-
le˝nione od otoczenia, tzn. przemian w Êrodowisku
ekonomicznym, spo∏ecznym, demograficznym, praw-
nym itp., które wp∏ywa∏y na zachowania klientów
istruktur´ popytu na us∏ugi bankowe. Dzia∏alnoÊç ban-
ków komercyjnych podlega∏a stopniowym przemia-
nom na wszystkich etapach rozwoju systemów banko-
wych. W latach dziewi´çdziesiàtych nastàpi∏y jednak
gwa∏towne i g∏´bokie przeobra˝enia strukturalne
wfunkcjonowaniu systemów bankowych. Wywo∏a∏o to
szerokà dyskusj´ na temat przysz∏oÊci banków i ich ro-
li jako poÊredników finansowych
1
.
Przemiany w funkcjonowaniu rynków finanso-
wych wynika∏y z kompleksowego i wielokierunkowego
oddzia∏ywania wielu ró˝norodnych czynników, zarów-
no zmian w otoczeniu zewn´trznym, determinujàcych
ogólnà sytuacj´ banków, jak i dzia∏aƒ podejmowanych
przez banki w odpowiedzi na pojawiajàce si´ zagro˝e-
nia i szanse. Niemo˝liwe jest przy tym okreÊlenie wp∏y-
wu poszczególnych czynników oddzielnie. Za najwa˝-
niejsze przyczyny przeobra˝eƒ rynków finansowych
uwa˝a si´:
– liberalizacj´ i deregulacj´, czyli celowe znosze-
nie przez w∏adze ograniczeƒ w funkcjonowaniu ryn-
1
Szerzej:
BankowoÊç
.
Podr´cznik Akademicki
. Praca zbiorowa pod red.
W. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej, Warszawa 2001 Poltext, s. 65 i nast.
na poczàtku XXI wieku
BANK I KREDYT
paêdziernik 2002
BankowoÊç Komercyjna
5
depozytów i kredytów, regulacje dotyczàce wysokoÊci
op∏at i prowizji, kontyngenty kredytów, wysokoÊç re-
zerwy obowiàzkowej, przepisy nt. prania brudnych
pieni´dzy),
– regulacje ostro˝noÊciowe (np. uregulowania do-
tyczàce ochrony depozytów, minimalnych wymogów
kapita∏owych, wysokoÊci wspó∏czynnika adekwatnoÊci
kapita∏owej, ograniczeƒ w strukturze akcjonariuszy,
koncentracji aktywów).
Âcis∏e regulacje prawne dotyczàce dzia∏alnoÊci
bankowej, obowiàzujàce w latach szeÊçdziesiàtych
isiedemdziesiàtych, dotyczàce m. in. wysokoÊci opro-
centowania kredytów i depozytów oraz dost´pu do ryn-
ku, mia∏y na celu ochron´ tego sektora przed konkuren-
cjà. Restrykcje te by∏y stopniowo znoszone, poczàwszy
od lat siedemdziesiàtych. Wynika∏o to stàd, ˝e rzàdy
i banki centralne coraz cz´Êciej dostrzega∏y negatywne
skutki tak dalece posuni´tego interwencjonizmu, a jed-
noczeÊnie ros∏a akceptacja rozwiàzaƒ rynkowych.
Zniesione zosta∏y przede wszystkim regulacje nale˝àce
do dwóch pierwszych wymienionych grup. W latach
dziewi´çdziesiàtych zniesiono tak˝e ostatecznie ogra-
niczenia w Wielkiej Brytanii („Big Bang”) i w Stanach
Zjednoczonych (Financial Services Modernization Act
of 1999, czyli Gramm-Leach-Bliley Act), utrudniajàce
jednoczesne prowadzenie przez banki dzia∏alnoÊci de-
pozytowo-kredytowej i na rynku papierów wartoÊcio-
wych. JednoczeÊnie od lat dziewi´çdziesiàtych nasili∏a
si´ tendencja do powtórnej regulacji, która dotyczy jed-
nak g∏ównie uregulowaƒ nale˝àcych do trzeciej grupy,
tzn. norm, które majà si´ przyczyniç do poprawy bez-
pieczeƒstwa funkcjonowania systemu bankowego.
Zniesienie restrykcyjnych norm prawnych oraz re-
glamentacji w sektorach bankowych przyczyni∏o si´
do zmian na rynkach finansowych w nie mniejszym
stopniu ni˝ post´p techniczny i globalizacja. Liberali-
zacja i deregulacja otworzy∏y nowe mo˝liwoÊci dzia∏a-
nia i doprowadzi∏y nie tylko do tego, ˝e zwi´kszy∏a si´
konkurencja dotychczasowych poÊredników finanso-
wych na rynku krajowym, ale równie˝ do tego, ˝e
na rynku krajowym mogà Êwiadczyç us∏ugi poÊrednicy
zagraniczni i nowi poÊrednicy spoza sektora bankowe-
go. Przyczyni∏o si´ to do znacznego zaostrzenia konku-
rencji. Zliberalizowanie przep∏ywów kapita∏owych
i deregulacja przyczyni∏y si´ do wzrostu wahaƒ na ryn-
ku akcji, kursów wymiennych i stóp procentowych.
Globalizacja jest ostatnio jednym z cz´Êciej u˝ywa-
nych poj´ç, choç w ró˝nym kontekÊcie i nie∏atwym
do zdefiniowania. Przez poj´cie globalizacji najcz´Êciej
rozumie si´ rosnàcà wspó∏zale˝noÊç mi´dzy odr´bny-
mi gospodarkami. Proces globalizacji jest jednym z de-
cydujàcych czynników powodujàcych istotne zmiany
gospodarcze, wp∏ywajàcym na tempo wzrostu gospo-
darczego, poziom bezrobocia, a wi´c wywo∏uje skutki
nie tylko gospodarcze, ale i spo∏eczne. Jednym z seg-
mentów, w którym mo˝na mówiç o najbardziej dyna-
micznych post´pach w globalizacji, sà us∏ugi finanso-
we. Przez poj´cie globalizacji rynków finansowych
mo˝na rozumieç szybko post´pujàcà wspó∏zale˝noÊç
odr´bnych dotàd krajowych rynków finansowych. Glo-
balizacj´ systemów bankowych mo˝na te˝ zdefiniowaç
jako dzia∏anie w skali Êwiata, powstawanie produktów
i us∏ug przeznaczonych na Êwiatowe rynki finansowe
oraz narastanie wspó∏zale˝noÊci w funkcjonowaniu
krajowych systemów bankowych. WczeÊniejszym eta-
pem umi´dzynarodowiania us∏ug finansowych by∏a in-
ternacjonalizacja, rozumiana jako proces wychodzenia
poza ramy rynku krajowego, jak te˝ wchodzenia zagra-
nicznych inwestorów do banków krajowych. Interna-
cjonalizacja poczàtkowo wyst´powa∏a w formie two-
rzenia przedstawicielstw banków zagranicznych i po-
wiàzaƒ mi´dzy bankami – korespondentami, a nast´p-
nie przybra∏a form´ tworzenia oddzia∏ów i banków –
córek. Na obecnym etapie globalizacji rozszerzanie
dzia∏alnoÊci zagranicznej odbywa si´ g∏ównie poprzez
fuzje i przej´cia.
Rynki finansowe przekszta∏cajà si´ szybko w obej-
mujàce Êwiat instytucje; wiele z nich (tj. rynki depozy-
tów eurodolarowych, rzàdowych papierów wartoÊcio-
wych) staje si´ rynkami funkcjonujàcymi 24 godziny
na dob´, ∏àczàc Europ´, Ameryk´ Pó∏nocnà i Daleki
Wschód w ∏aƒcuchu ciàg∏ego obrotu. Mi´dzynarodowa
integracja rynków finansowych otworzy∏a mo˝liwoÊci
inwestowania poza rynkiem krajowym. Skonstruowa-
nie portfela, w którym wyst´pujà papiery wartoÊciowe
krajowe i zagraniczne, mo˝e nie tylko poprawiç jego
rentownoÊç, lecz tak˝e przyczyniç si´ do obni˝enia ry-
zyka, gdy˝ papiery wartoÊciowe krajowe i zagraniczne
rzadko sà ze sobà skorelowane. Globalizacja rynków fi-
nansowych przyczyni∏a si´ do poszerzenia kr´gu po-
tencjalnych inwestorów, zarówno na rynku pierwot-
nym, jak i wtórnym. Powoduje to popraw´ p∏ynnoÊci
na tych rynkach i sprawia, ˝e z ∏atwoÊcià mogà byç do-
konywane transakcje, nawet stosunkowo du˝ymi kwo-
tami, i nie wp∏ywa to w istotny sposób na ceny. Globa-
lizacja i rosnàca wspó∏zale˝noÊç rynków niosà ze sobà
wiele szans i zagro˝eƒ. Do korzyÊci niewàtpliwie trze-
ba zaliczyç mo˝liwoÊci dzia∏ania na szerszym i g∏´b-
szym rynku, a tak˝e wi´kszà „przejrzystoÊç” rynku
imo˝liwoÊci porównania warunków na ró˝nych ryn-
kach. Liberalizacja i globalizacja sà szansà przyspiesze-
nia wzrostu gospodarczego, rozwoju sektora finanso-
wego oraz zwi´kszenia mi´dzynarodowej konkurencyj-
noÊci. Globalizacja powinna przyczyniaç si´, przynaj-
mniej teoretycznie, do optymalnej alokacji zasobów
na Êwiatowym rynku finansowym. Zjawisko to budzi
jednak wiele obaw, gdy˝ jest niezale˝nym, przebiegajà-
cym ponad granicami procesem, nad którym w zasa-
dzie nie mo˝na zachowaç kontroli. Cz´ste argumenty
przeciwników globalizacji dotyczà ograniczenia suwe-
rennoÊci kraju, jak równie˝ dodatkowych trudnoÊci
wprowadzeniu polityki pieni´˝nej i fiskalnej. W wyni-
6BankowoÊç Komercyjna
BANK I KREDYT
paêdziernik 2002
ku umi´dzynarodowienia rynków finansowych kraje
stajà si´ bardziej wra˝liwe na zewn´trzne kryzysy fi-
nansowe. Zagro˝eniem dla stabilnoÊci mi´dzynarodo-
wego systemu finansowego mo˝e byç gwa∏towne wyco-
fywanie inwestorów z kraju, w którym pojawiajà si´
symptomy kryzysu. Dodatkowym zagro˝eniem jest
sk∏onnoÊç inwestorów do uogólnieƒ regionalnych, kie-
dy to tendencje w jednym kraju sà przenoszone na jego
sàsiadów. W taki sposób powstaje mechanizm domina,
tzn. rozprzestrzeniania si´ kryzysu z jednego kraju
na drugi. Najnowsza historia dostarcza tu wielu przy-
k∏adów. W wyniku „stadnego” zachowania inwestorów
∏atwo mo˝e nastàpiç rozszerzanie si´ zjawisk kryzyso-
wych. Swoistà szansà lub zagro˝eniem, szczególnie dla
krajów rozwijajàcych si´, mo˝e byç dost´p do taƒszego
kapita∏u zagranicznego, zarówno w celu finansowania
deficytu bud˝etowego, jak i w celu finansowania przed-
si´biorstw.
Banking is a technology driven busines
– w tym
stwierdzeniu wyra˝a si´ rola post´pu technicznego, dy-
namicznego rozwoju automatyzacji, informatyzacji i te-
lekomunikacji dla dzia∏alnoÊci rynków finansowych.
Rozwój post´pu technicznego by∏ tym czynnikiem, któ-
ry przyczyni∏ si´ do g∏´bokich przemian w sektorze
bankowym, umo˝liwi∏ globalizacj´ i sekurytyzacj´, roz-
wój nowych produktów, nowych dróg ich dystrybucji
i rozwój nowych metod zarzàdzania ryzykiem oraz spo-
wodowa∏ zmiany w zachowaniu klientów. Dynamiczny
rozwój informatyki oraz ciàgle spadajàce koszty teleko-
munikacji i przetwarzania danych sta∏y si´ jednym
z g∏ównych czynników okreÊlajàcych tempo zmian
w sektorze finansowym, gdy˝ dzia∏alnoÊç banków pole-
ga w zasadniczym stopniu na przetwarzaniu informa-
cji. Za pomocà nowych technologii sta∏o si´ mo˝liwe
oferowanie coraz wi´kszej iloÊci informacji po coraz
ni˝szych cenach rosnàcemu kr´gowi odbiorców. Para-
doksem jest jednak, ˝e mimo spadajàcych kosztów jed-
nostkowych stosowanych technologii nak∏ady inwesty-
cyjne konieczne do wejÊcia na rynek nie malejà.
SpoÊród nowoczesnych technik komunikacyjnych,
które majà najwi´kszy wp∏yw na przemiany zachodzà-
ce na rynkach finansowych, na pierwszym miejscu
znajduje si´ internet, który staje si´ integralnà cz´Êcià
rozwiàzaƒ stosowanych w sektorze bankowym. Mo˝li-
woÊci jego wykorzystania sà ró˝norodne: poczàwszy
od pozyskiwania informacji, promowania banku i jego
produktów, do komunikowania si´ z klientami, pra-
cownikami, dostawcami, a˝ do przeprowadzania trans-
akcji. Internet i nowe technologie w informatyce i tele-
komunikacji znaczàco wp∏yn´∏y na konkurencj´ mi´-
dzy instytucjami sektora bankowego i nie tylko banko-
wego. W wyniku post´pu technicznego obni˝ono próg
dost´pu do rynku dla nowych us∏ugodawców, co
zmniejszy∏o znaczenie lokalizacji. Klienci banku mogà
porównywaç ceny i produkty oferowane przez ró˝no-
rodnych us∏ugodawców, nie ograniczajàc si´ jedynie
do rynku lokalnego, co przyczynia si´ do wi´kszej
przejrzystoÊci rynku. Rosnàca przejrzystoÊç rynków po-
g∏´bia konkurencj´ cenowà i jakoÊciowà wÊród instytu-
cji finansowych. Obecne technologie pozwalajà
na zwi´kszenie pod wzgl´dem iloÊciowym i jakoÊcio-
wym wiedzy na temat klientów, co umo˝liwia precy-
zyjniejsze i efektywniejsze promowanie oraz pobudza-
nie sprzeda˝y okreÊlonych us∏ug.
Rozwój technologii informatycznych wp∏ynà∏
na dzia∏alnoÊç banków zarówno poprzez zmniejszenie
nak∏adów zwiàzanych z przetwarzaniem danych, jak
i poprzez rozszerzenie mo˝liwoÊci dost´pu klientów
do banku. U∏atwiony dost´p klientów do banku mo˝e
si´ staç dodatkowà szansà rozwoju, ale dla banków,
które w por´ nie rozszerzà mo˝liwoÊci dost´pu dla
swoich dotychczasowych klientów, mo˝e oznaczaç ich
utrat´. Wielokierunkowy jest tak˝e wp∏yw nowych
technologii na ∏àczne zagro˝enie ryzykiem. Zastosowa-
nie nowych technologii pozwala na popraw´ zarzàdza-
nia ryzykiem, stosowanie nowoczesnych instrumentów
zarzàdzania ryzykiem rynkowym, ryzykiem instrumen-
tów pochodnych, ryzykiem portfela. Z drugiej strony
stosowanie tych technologii mo˝e si´ jednak wiàzaç
zwieloma rodzajami ryzyka prawnego, gdy˝ ze wzgl´-
du na ich dynamiczny rozwój ciàgle brakuje uregulo-
waƒ prawnych dotyczàcych tej dziedziny bankowoÊci,
cz´sto brak tak˝e metod skutecznego zabezpieczenia
przed nadu˝yciami przeprowadzanych w ten sposób
transakcji. Istnieje tak˝e niebezpieczeƒstwo zainwesto-
wania znacznych Êrodków w technologie, które nie b´-
dà si´ dalej rozwija∏y.
Liberalizacja, deregulacja, szybkie wprowadzanie
post´pu technicznego, a tak˝e zmiany w popycie
na us∏ugi bankowe umo˝liwi∏y dynamiczny rozwój no-
wych produktów finansowych. Nowe instrumenty ban-
kowe majà lepiej odpowiadaç potrzebom klientów, czy
to w zakresie mo˝liwoÊci lepszego zarzàdzania ryzy-
kiem, czy lepszego zaspokojenia potrzeb w zakresie fi-
nansowania. Za pomocà nowych technologii i in˝ynie-
rii finansowej stosunkowo ∏atwo jest rozwijaç coraz
bardziej z∏o˝one produkty, elastycznie dostosowywane
do potrzeb klientów, dokonywaç ich wyceny i efektyw-
nie nimi zarzàdzaç.
Rozwój nowych produktów by∏ odpowiedzià
na zmiany w zachowaniu klientów i w popycie na us∏u-
gi bankowe. Rosnàcy poziom edukacji, lepsza baza in-
formacyjna, wi´ksza ∏atwoÊç uzyskania informacji (np.
przez telefon, internet) skutkujà zwi´kszonym pozio-
mem wymagaƒ wobec banku, zarówno pod wzgl´dem
ceny, jak i zakresu oraz jakoÊci Êwiadczonych us∏ug.
JednoczeÊnie klienci sà coraz bardziej pewni siebie,
zdecydowani i „wra˝liwi” na cen´ i jakoÊç Êwiadczo-
nych us∏ug. U∏atwiony dost´p do informacji, wi´ksza
„przejrzystoÊç” rynku, mo˝liwoÊç porównania ofert roz-
szerzy∏y mo˝liwoÊci korzystania z us∏ug ró˝nych po-
Êredników na wielu rynkach. Powoduje to spadek lojal-
BANK I KREDYT
paêdziernik 2002
BankowoÊç Komercyjna
7
noÊci klientów, kontakty z paroma bankami i poszuki-
wanie najlepszej oferty. Do przesz∏oÊci nale˝à ju˝ czasy,
gdy klienci zadowalali si´ niskim oprocentowaniem
na ksià˝eczkach oszcz´dnoÊciowych. Wzros∏y wymaga-
nia klientów prywatnych i instytucjonalnych w zakresie
otrzymywanego oprocentowania w∏asnych Êrodków,
w zwiàzku z czym odchodzi si´ od tradycyjnych sposo-
bów lokowania oszcz´dnoÊci do lokat w papiery warto-
Êciowe, fundusze inwestycyjne i w instytucjach ubez-
pieczeniowych. WÊród deponentów wzrós∏ udzia∏ in-
stytucjonalnych inwestorów profesjonalnie zarzàdzajà-
cych powierzonymi im funduszami, o wi´kszych mo˝-
liwoÊciach przetargowych i dà˝àcych do maksymalnego
oprocentowania powierzonych im Êrodków. W Unii Eu-
ropejskiej emancypacja klientów wspierana jest obecny-
mi tendencjami w prawodawstwie, które dà˝y do ich
ochrony i uznania jako partnera w interesach.
Nastàpi∏y tak˝e istotne przemiany w popycie
na us∏ugi klientów indywidualnych i korporacyjnych.
W grupie klientów indywidualnych istotne prze-
obra˝enia wynikajà ze zmian demograficznych (tj. po-
st´pujàcego starzenia si´ spo∏eczeƒstw), wzrostu pozio-
mu wykszta∏cenia oraz wzrostu dochodu i posiadanego
majàtku, co z kolei wp∏ywa na styl ˝ycia, zwyczaje
i priorytety. W ca∏ym okresie powojennym systematycz-
nie wzrasta∏y dochody i zgromadzony majàtek. Wzrost
majàtku klientów indywidualnych prowadzi do jego po-
dzia∏u mi´dzy ró˝ne formy lokat. Powoduje tak˝e, ˝e
wymagania co do jakoÊci oferty bankowej sà coraz wi´k-
sze. Dobrze poinformowany, bogaty klient nie jest zado-
wolony ze standardowej oferty. Osoby o wysokich do-
chodach i potencjale finansowym potrzebujà specjalnej,
niestandardowej obs∏ugi. Tym klientom banki Êwiadczà
us∏ugi bankowoÊci prywatnej, czyli
private banking
.
Wzrost dochodów ludnoÊci wp∏ywa tak˝e na wzrost
znaczenia finansowania budownictwa i kredytów prze-
znaczonych na ten cel w aktywach banków. Starzenie
si´ spo∏eczeƒstw w krajach rozwini´tych powoduje, ˝e
paƒstwowe systemy emerytalne, oparte na solidarnoÊci
mi´dzypokoleniowej, stajà si´ niewydolne. W celu za-
pewnienia sobie poziomu ˝ycia podobnego jak w okre-
sie aktywnoÊci konieczna jest indywidualna troska
w tym zakresie. Powoduje to wi´ksze zainteresowanie
prywatnymi funduszami emerytalnymi i firmami ubez-
pieczeniowymi, oferujàcymi produkty ∏àczàce elementy
depozytu i ubezpieczenia. Zaanga˝owanie w tego typu
lokaty stymulowane jest na ogó∏ dodatkowo korzystny-
mi rozwiàzaniami podatkowymi.
Ogólnie najwa˝niejsze tendencje zachodzàce
w popycie na us∏ugi bankowe klientów indywidual-
nych mo˝na scharakteryzowaç nast´pujàco: zmniejsza-
nie si´ udzia∏u wk∏adów oszcz´dnoÊciowych, wzrost
zakupów papierów wartoÊciowych, udzia∏ów w fundu-
szach inwestycyjnych, ze wzgl´du na wi´ksze oczeki-
wane dochody ni˝ z odsetek, wzrost liczby i zakresu za-
wieranych ubezpieczeƒ, g∏ównie zapewniajàcych wy-
p∏at´ Êwiadczeƒ w przysz∏oÊci jako uzupe∏nienie ist-
niejàcych paƒstwowych systemów emerytalnych i ren-
towych, zwi´kszone zainteresowanie zarzàdzaniem
majàtkiem, co wynika z rosnàcej zamo˝noÊci spo∏e-
czeƒstwa, wzrost zapotrzebowania na finansowanie bu-
downictwa mieszkaniowego, rozszerzenie transakcji
bezgotówkowych, obs∏ugi kart p∏atniczych.
Bardzo wa˝nym obszarem dzia∏ania banków sà
klienci instytucjonalni, do których zalicza si´ przedsi´-
biorstwa, samorzàdy lokalne, organizacje, instytucje
i fundacje majàce osobowoÊç prawnà oraz fundusze in-
westycyjne i emerytalne.
Liberalizacja, deregulacja i globalizacja przyczyni-
∏y si´ do wejÊcia na rynek nowych poÊredników finan-
sowych, a jednoczeÊnie nastàpi∏o zwi´kszenie mo˝li-
woÊci bezpoÊredniego finansowania si´ za pomocà ryn-
ku kapita∏owego. Spowodowa∏o to konkurencj´ o „do-
brych kredytobiorców”, szczególnie ostrà w przypadku
przedsi´biorstw.
Najwa˝niejsze tendencje zachodzàce w popycie
na us∏ugi klientów korporacyjnych mo˝na scharakteryzo-
waç nast´pujàco: wzrost znaczenia
project finance
, kre-
dytów konsorcjalnych, rosnàce zapotrzebowanie na us∏u-
gi zwiàzane z zabezpieczeniem si´ przed ryzykiem oraz
na poÊrednictwo: w organizowaniu i lokowaniu na rynku
emisji papierów wartoÊciowych dla du˝ych przedsi´-
biorstw, miast, gmin itp., ∏àczeniu i przejmowaniu firm,
w transakcjach kupna i sprzeda˝y papierów wartoÊcio-
wych i zarzàdzaniu portfelem inwestycyjnym.
Warto przy tym zwróciç uwag´, ˝e zmiany w popy-
cie na us∏ugi bankowe, zarówno klientów indywidual-
nych, jak i korporacyjnych, cechujà si´ dwiema prze-
ciwstawnymi tendencjami:
– z jednej strony wzrostem zapotrzebowania
na szybkie, tanie i spe∏niajàce wymogi jakoÊciowe us∏u-
gi standardowe,
– z drugiej strony wzrostem zapotrzebowania
na us∏ugi z∏o˝one, wymagajàce wykwalifikowanego do-
radztwa.
Cechà charakterystycznà wspó∏czesnych rynków
finansowych jest wzajemne przenikanie si´ poszczegól-
nych segmentów tych rynków: bankowego, ubezpiecze-
niowego i rynku kapita∏owego. Instytucje finansowe
coraz cz´Êciej oferujà produkty ∏àczàce cechy np. pro-
duktu bankowego i ubezpieczeniowego (tj. karta p∏atni-
cza z ubezpieczeniem, kredyt hipoteczny z polisà ubez-
pieczeniowà).
Wp∏yw przemian w otoczeniu banków na roz-
wój regulacji ostro˝noÊciowych i nowe podej-
Êcie do kwestii nadzoru
Przemiany na mi´dzynarodowych rynkach finanso-
wych, zachodzàce z du˝à intensywnoÊcià procesy glo-
balizacji, konsolidacji, pojawienie si´ nowych produk-
8BankowoÊç Komercyjna
BANK I KREDYT
paêdziernik 2002
tów, jak równie˝ nowych rodzajów ryzyka postawi∏y
nowe wymagania przed instytucjami nadzorczymi. Ce-
lem tych dzia∏aƒ jest zapewnienie stabilnoÊci i prawi-
d∏owego funkcjonowania systemów finansowych. Sta-
bilnoÊç systemu bankowego zale˝y od solidnoÊci jego
poszczególnych elementów, zw∏aszcza du˝ych instytu-
cji. Pod wp∏ywem zaostrzonej konkurencji na rynku
banki cz´sto podejmujà podwy˝szone ryzyko, aby
utrzymaç swojà pozycj´ rynkowà i sprostaç rosnàcym
wymaganiom inwestorów w zakresie osiàganej rentow-
noÊci. W tym kontekÊcie zwi´ksza si´ odpowiedzial-
noÊç zarzàdów, które powinny umiej´tnie zarzàdzaç
podejmowanym ryzykiem i ograniczaç
moral hazard
.
OczywiÊcie, im wi´ksza instytucja, tym wi´ksze ryzy-
ko, ˝e jej k∏opoty mogà spowodowaç reakcj´ ∏aƒcucho-
wà i wystàpienie trudnoÊci u innych poÊredników fi-
nansowych.
Oprócz umiej´tnego zarzàdzania ryzykiem przez
banki i odpowiednich regu∏ nadzoru istotnà rol´ w za-
pewnieniu stabilnoÊci systemu finansowego odgrywa
polityka makroekonomiczna prowadzona przez po-
szczególne kraje, w tym przede wszystkim niedopusz-
czanie do nadmiernego deficytu bud˝etowego, w∏aÊci-
we ustalanie poziomu kursu walutowego, a tak˝e w∏a-
Êciwe uregulowania prawne. Niew∏aÊciwie prowadzo-
na polityka makroekonomiczna mo˝e spowodowaç wy-
stàpienie zjawisk kryzysowych w danym kraju. Na sku-
tek powiàzaƒ mi´dzy poszczególnymi gospodarkami
kryzys ten mo˝e przenieÊç si´ do innych krajów i po-
wsta∏a w ten sposób reakcja ∏aƒcuchowa jest trud-
na do zahamowania.
Gwa∏townie rosnàce rozmiary transakcji transgra-
nicznych powodujà koniecznoÊç ciàg∏ej intensyfikacji
wspó∏pracy mi´dzy nadzorami poszczególnych krajów.
Zdrugiej jednak strony sytuacja nie dojrza∏a do powo-
∏ania instytucji nadzorczej na szczeblu mi´dzynarodo-
wym. Wynika to z obaw poszczególnych krajów, ˝e
dzia∏alnoÊç takiej instytucji ogranicza∏aby pole dzia∏a-
nia nadzoru krajowego, nie pozwalajàc na elastyczne,
efektywne i szybkie reagowanie w sytuacji zagro˝enia
stabilnoÊci systemu finansowego. Wiàza∏oby si´ to tak-
˝e z przekazaniem cz´Êci uprawnieƒ w∏adz krajowych
i koniecznoÊcià innego okreÊlenia roli banku centralne-
go jako
lender of last resort
oraz rozwiàzaniem proble-
mu dodatkowych kosztów, wynik∏ych z ewentualnego
zaanga˝owania si´ banku centralnego.
Z procesami globalizacji ÊciÊle wià˝à si´, zacho-
dzàce z du˝à intensywnoÊcià, procesy konsolidacji po-
przez fuzje i przej´cia. Celem procesów konsolidacyj-
nych jest stworzenie wi´kszych podmiotów, które ∏a-
twiej mogà sprostaç zaostrzonej konkurencji na ryn-
kach krajowych i mi´dzynarodowych. Wià˝à si´ z tym
okreÊlone rodzaje ryzyka, poczàwszy od tego, ˝e fuzja
mo˝e nie przynieÊç spodziewanych rezultatów,
do przejÊciowej utraty przez zarzàd kontroli nad prze-
biegajàcymi procesami. W wyniku udanych fuzji du-
˝ych instytucji powstaje coraz wi´ksza liczba podmio-
tów
too big to fail
, co stanowi utrudnienie w nadzorze
nad nimi.
Rozszerzanie dzia∏alnoÊci na rynku krajowym
imi´dzynarodowym odbywa si´ cz´sto poprzez skom-
plikowanà sieç konglomeratów finansowych, sk∏adajà-
cych si´ z licznych firm – córek, do których oprócz ban-
ków nale˝à tak˝e przedsi´biorstwa niebankowe lub
niefinansowe, przy czym nierzadko utworzona struktu-
ra ma z za∏o˝enia utrudniaç nadzór. Tendencja do two-
rzenia konglomeratów finansowych powoduje koniecz-
noÊç wspó∏pracy mi´dzy instytucjami zajmujàcymi si´
nadzorem nad ró˝nymi segmentami rynku finansowego
lub koniecznoÊç utworzenia nadzoru zintegrowanego.
Wybór modelu nadzoru w tym zakresie nie jest ∏atwy.
Model nadzoru skonsolidowanego, w odró˝nieniu
od integracji nadzoru, polega na udoskonalaniu form
wspó∏pracy mi´dzy samodzielnymi organami nadzoru
nad poszczególnymi segmentami rynku finansowego.
Jako podstawowe zalety modelu skonsolidowanego
wymienia si´: uwzgl´dnienie specyfiki poszczególnych
segmentów rynku finansowego, zapewnienie wysokie-
go stopnia specjalizacji, elastycznoÊci dzia∏ania, stwo-
rzenie konkurencji mi´dzy poszczególnymi instytucja-
mi nadzorczymi. Model ten jednak, ze wzgl´du na nie-
efektywnoÊç wymiany informacji i koordynacji, mo˝e
utrudniaç realizacj´ funkcji nadzorczych. Za manka-
ment tego modelu uwa˝a si´ tak˝e koncentracj´ na po-
szczególnych podmiotach, a nie ryzyku. Model nadzo-
ru zintegrowanego polega na utworzeniu jednej insty-
tucji nadzorujàcej poszczególne segmenty rynku finan-
sowego. Zwolennicy tego modelu podkreÊlajà, ˝e bar-
dziej odpowiada on obecnemu kszta∏towi rynków fi-
nansowych, pozwala na koncentracj´ na konkretnych
typach ryzyka, a nie instytucjach. Pozwala on, przynaj-
mniej teoretycznie, na osiàgni´cie korzyÊci skali i za-
kresu, g∏ównie poprzez redukcj´ kosztów sta∏ych i bar-
dziej efektywne wykorzystanie ekspertów. Przeciwnicy
tego modelu zwracajà uwag´ na niebezpieczeƒstwo
nadmiernej koncentracji uprawnieƒ i obowiàzków, roz-
rostu biurokracji, konfliktu interesów, obni˝enie efek-
tywnoÊci nadzoru, spowolnienie procesu decyzyjnego.
KoniecznoÊç zapewnienia stabilnoÊci systemów fi-
nansowych – w warunkach post´pujàcej globalizacji
i rozwoju grup finansowych dzia∏ajàcych na coraz licz-
niejszych rynkach – oraz pojawienia si´ coraz bardziej
skomplikowanych produktów finansowych przyczyni-
∏a si´ do koordynacji dzia∏aƒ nadzorów bankowych
z poszczególnych krajów i do tworzenia instytucji
na szczeblu mi´dzynarodowym, których zadaniem jest
poprawa jakoÊci i skutecznoÊci nadzoru bankowego po-
przez wzmocnienie wspó∏pracy mi´dzynarodowej.
Wspó∏zale˝noÊç funkcjonowania systemów banko-
wych na Êwiecie powoduje, ˝e terytorialnie ograniczo-
ne w swojej dzia∏alnoÊci nadzory krajowe nie sà w sta-
nie samodzielnie sprawowaç efektywnego nadzoru.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]