wykłady OUN, Anatomia, Anatomia, wydział lekarski
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
W
ykład 1. z OUN - 4 kwietnia 2012 - podziały układu nerwowego, neurony, podział mózgowia
Wyróżnia się kilka
podziałów
układu nerwowego:
PODZIAŁ TOPOGRAFICZNY:
-
mózgowie
-
rdzeń kręgowy
PODZIAŁ CZYNNOŚCIOWY:
Układ nerwowy somatyczny
odpowiada za
czynności świadome
(czynności ruchowe za pomocą
mięśni poprzecznie prążkowanych). W jego obrębie są
układ piramidowy
i
układ
pozapiramidowy.
Układ piramidowy
- czynności są wykonywane
świadomie, bezpośrednio
.
Układ pozapiramidowy
- czynności, którymi on kieruje są
częściowo poza nasza świadomością
,
ale w każdej chwili możemy je świadomie zmienić, kieruje on ruchami zautomatyzowanymi i
reguluje napięcie mięśniowe.
Granica między tymi układami jest płynna, gdy wykonujemy jakąś czynność
po raz pierwszy
,
odpowiada za nią
układ piramidowy.
Jeżeli czynność jest
powtarzana wielokrotnie
i stanie się
czynnością
zautomatyzowaną
, np
otwieranie drzwi kluczem, chodzenie, utrzymywanie pionowej
postawy
, kontrolę nad nią przejmuje
układ
pozapiramidowy -
może być ta czynność wykonywana
już
poza nasza świadomością
. Jeżeli zaś dana czynność kontrolowana zazwyczaj przez układ
pozapiramidowy musi być wykonana w sposób bardziej skomplikowany np. z powodu
przeszkód
,
kontrolę nad jej wykonaniem przejmuje
układ piramidowy
.
Układ nerwowy autonomiczny
odpowiada za
czynności nieświadome
, automatycznie regulowane
przez nasz organizm. W jego obrębie są część współczulna i część przywspółczulna. Wykazują one
antagonizm działania.
PODZIAŁ ROZWOJOWY:
W 3. tygodniu rozwoju zarodka pojawiają się komórki ektodermy tworzące pierwotne neurony.
W grzbietowej części ciała zarodka powstaje płytka nerwowa rozciągająca się od tyłu do przodu, w
jej części pośrodkowej znajduje się bruzda pośrodkowa stająca się coraz głębsza wraz z
pogrubianiem się płytki nerwowej - po obu stronach powstają fałdy i pogrubiają się, następnie
unoszą i ich krawędzie górne zrastają się. Powstaje pierwotna cewa nerwowa z kanałem
wypełnionym płynem, który jest zawiązkiem dla rozwoju komór w obrębie mózgowia i kanału
środkowego w obrębie rdzenia kręgowego. Kanał środkowy jest zamknięty od przodu blaszką
krańcową, zaś od tyłu blaszką - zasuwką.
Pierwotna cewa nerwowa po pewnym czasie ulega zgrubieniu w miejscu, w którym znajduje się
głowa. Zaczyna ona się zaginać, można w niej wyróżnić 3 większe zgrubienia tworzące tzw.
3
pierwotne pęcherzyki mózgowia
:
I pęcherzyk mózgowy -
przodomózgowie
- w okolicy 3 miesiąca życia płodowego staje się znacznie większe
w stosunku do pozostałych pęcherzyków mózgowych, wraz z trwaniem ciąży znacznie się jeszcze powiększa.
II pęcherzyk mózgowy -
śródmózgowie
III pęcherzyk mózgowy -
tyłomózgowie
Te pęcherzyki mózgowe pojawiają się ok 7 - 8 tygodnia życia płodowego
Ten wzrost trwa dalej, pęcherzyki stają się większe i jeszcze bardziej wyraźne.
Pęcherzyki pierwotne
dzielą się na
wtórne pęcherzyki mózgowe
(I i III):
Przodomózgowie
(I pęcherzyk) (
prosencephalon
) dzieli się na
kresomózgowie
(
telencephalon
)
wykazujące gwałtowny wzrost i
międzymózgowie
(
diencephalon
)
Mesencephalon
(II pęcherzyk) pozostaje niepodzielony i tworzy
śródmózgowie
Tyłomózgowie
(III pęcherzyk)
(
rhombencephalon
)
dzieli się na 2 wtórne pęcherzyki:
tyłomózgowie wtórne
(
metencephalon
) w obrębie którego jest
most
i
móżdżek
, oraz
rdzeń
przedłużony
(
myelencephalon
=
medulla
oblongata
).
1
W
ykład 1. z OUN - 4 kwietnia 2012 - podziały układu nerwowego, neurony, podział mózgowia
PODZIAŁ KLINICZNY
:
- półkule mózgu
- pień mózgowia (anatomicznie) / pień mózgu (klinicznie)
Są pewne kontrowersje w tym podziale. Wyróżniamy mózgowie w postaci półkul, a reszta powinna
być nazwana pniem. W podręcznikach anglosaskich pień jest częścią począwszy od śródmózgowia,
więc kresomózgowie i międzymózgowie są razem wzięte. Ten podział ma uzasadnienie kliniczne,
w obrębie mózgowia może toczyć się szereg procesów patologicznych, nie zawsze te zmiany
odpowiadają podziałowi rozwojowemu.
Układ nerwowy jest zbudowany z
NEURONÓW
Neuron
składa się z:
-
ciała komórki nerwowej
będącym skupieniem cytoplazmy zawierającym jądro komórki
nerwowej
-
wypustek
: dośrodkowych
dendrytów
i odśrodkowej -
aksonu
=
neurytu.
Cechą komórek nerwowych jest to ze mogą się łączyć: akson komórki nerwowej może łączyć się z
dendrytem bądź ciałem innej komórki nerwowej.
Bodźce w obrębie neuronu są przenoszone przy pomocy zmiany potencjału elektrycznego
wywoływanego przez przepływ jonów potasu i sodu.
Błona
jest więc naładowana
dodatnio
,
wnętrze
komórki ma
potencjał ujemny
. Jeżeli zadziała bodziec nerwowy mogący odwrócić naładowanie,
nastąpi depolaryzacja. Na aksonach znajdują się osłonki, tj. osłonka Schwanna z przewężeniami
Ranviera i wtedy depolaryzacja następuje szybko, skokowo. Dociera ona do synapsy tj. połączenia
aksonu z dendrytem innej komórki nerwowej.
Skład
synapsy
:
kolbka presynaptyczna
,
kolbka postsynaptyczna
,
błona presynaptyczna
,
błona
postsynaptyczna
i
szczelina synaptyczna
. Jeżeli bodziec dotrze do synapsy, w obrębie kolbki
synaptycznej gromadzony jest mediator chemiczny (m. in. serotonina lub noradrenalina w
zależności od typu synapsy), następuje dyfuzja cząsteczki do kolbki postsynaptycznej gdzie
wywoływany jest impuls zmiana potencjału elektrycznego błony następnego neuronu.
Bodźce są przewodzone szybko w obrębie neuronu i wolniej w obrębie synapsy.
Można wyróżnić włókna presynaptyczne i postsynaptyczne lub przedzwojowe i pozazwojowe gdyż
skupienie ciał komórek nerwowych poza OUN nazywa się zwojem
. Budowa neuronu (ciało komórki
nerwowej + wypustki) ma bezpośrednie odniesienie do tego co widać w OUN nawet gołym okiem.
Wyróżnia się istotę szarą i istotę białą.
Istota szara jest zbudowana z ciał komórek nerwowych
, zaś
istota biała z wypustek
- zarówno
dendrytów
jak i (głównie)
neurytów
(
aksonów
)
KRESOMÓZGOWIE
Kresomózgowie
składa się z 3 części: parzystych
półkul
, czyli kresomózgowia bocznego, oraz
kresomózgowia nieparzystego
(środkowego) - trzeciej części.
Półkula
mózgu jest otoczona na zewnątrz tzw.
płaszczem
=
korą mózgu
=
istotą szarą
.
Wyróżniamy w obrębie
płaszcza:
wyspę
,
hipokamp
i
węchomózgowie
- są to oddzielne części
zbudowane z
istoty szarej
.
W półkuli mózgu
wewnątrz
są twory nazywane
jądrami
podstawnymi
zbudowane z
istoty szarej
.
Znajduje się tam też
istota biała
półkul oraz
komory boczne
- część kanału środkowego (pierwotnej
cewy nerwowej) wypełnione płynem mózgowo rdzeniowym. Uważa się, że jedna i druga półkula
mózgowa nie są identyczne jeżeli chodzi o ośrodki.
Kresomózgowie nieparzyste
zespala ze sobą półkule mózgu, dzięki nim kresomózgowie nie może
się rozpaść na dwie półkule mózgu, Twory w
kresomózgowiu nieparzystym
:
ciało modzelowate
=
spoidło
wielkie
zbudowane z
istoty białej
, nim przebiegają włókna spoidłowe między półkulami,
sklepienie
zaczynające się w obrębie ciała suteczkowatego (zaczynającego się w obrębie
międzymózgowia),
przegroda przezroczysta
- cienka, delikatna blaszka rozpięta pomiędzy ciałem
modzelowatym a sklepieniem, która jest tworem parzystym, za nią znajduje się komora boczna,
spoidło przednie
oraz
blaszka krańcowa
w znajdujące się przedłużeniu dzioba ciała modzelowatego.
2
W
ykład 1. z OUN - 4 kwietnia 2012 - podziały układu nerwowego, neurony, podział mózgowia
W obrębie
półkuli mózgu
możemy wyróżnić
płaszcz
tworzący
istotę szarą
, pod nią
istotę białą
, korę
wyspy
zagłębionej w bruździe bocznej,
jądra kresomózgowia
i
komory boczne
.
W
komorze bocznej
wyróżniamy część środkową, od niej odchodzi największy objętościowo
róg
przedni
, następnie
róg tylny
- potyliczny i
róg dolny
- skroniowy.
Komora boczna
łączy się poprzez
otwór międzykomorowy
leżącą poniżej
komorą trzecią
w obrębie
międzymózgowia
. Pomiędzy
komorą trzecią
a
komorą czwartą
znajdującą się w obrębie
tyłomózgowia
wtórnego
jest połączenie
nazywane
wodociągiem mózgu
(wodociągiem śródmózgowia). Przepływa tam płyn mózgowo -
rdzeniowy produkowany głównie w obrębie komór bocznych. Z komory czwartej przepływa on
częściowo do kanału środkowego rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego, a częściowo poprzez
3 otwory: 2 boczne i 1 pośrodkowy wypływa do przestrzeni podpajęczynówkowej otaczającej
mózgowie i rdzeń kręgowy. OUN pływa w płynie mózgowo - rdzeniowym. Powoduje to jego
ochronę.
MIĘDZYMÓZGOWIE
- diencephalon
Składa się z 2 zasadniczych części:
wzgórzomózgowia
tj. części górnej i
podwzgórza
tj. części
dolnej. Granicą między nimi jest
bruzda podwzgórzowa
rozciągająca się od
otworu
międzykomorowego Monro
(PRZYPOMINAM, IŻ EPONIM NIE JEST MIANEM ANATOMICZNYM :) )
do
początku
wodociągu śródmózgowia
(mózgu).
Wzgórzomózgowie
składa się z 3 części (niektóre są parzyste, a niektóre nieparzyste):
wzgórze
- (jego powierzchnia przyśrodkowa stanowi ścianę boczną dla komory trzeciej) parzyste,
wzgórza są połączone
zrostem międzywzgórzowym
przechodzącym przez światło komory trzeciej.
Nie jest on połączeniem typu spoidła wielkiego czy sklepienia, gdyż
zrost międzywzgórzowy
jest
zbudowany z
istoty szarej
, więc nie jest spoidłem jak np ciało modzelowate.
nadwzgórze
- częściowo parzyste a częściowo nieparzyste. Wyróżniamy w nim
szyszynkę
(pineal),
uzdeczka
,
spoidło uzdeczek
i
2 trójkąty uzdeczek
położone bocznie od uzdeczek.
Szyszynka
stanowi dobowy zegar organizmu, zwiększa albo zmniejsza wydzielanie melatoniny.
Istnieje dobowy i sezonowy cykl wydzielania melatoniny, dobowy - melatonina wydzielana jest
godzinach nocnych, sezonowy - późna jesień i zima aktywniejsze wydzielanie, wiosna i lato
mniejsze gdy jesteśmy bardziej aktywni. Znajdując się w obrębie kręgu polarnego część osób nie
może spać co może doprowadzić do całkowitego wyczerpania organizmu. Szyszynka może
stanowić najwyższe piętro regulujące czynność OUN. Wewnątrz szyszynki mogą gromadzić się
kryształki - piasek szyszynki. Może być on widoczny na zdjęciu radiologicznym.
zawzgórze
- w jego obrębie wyróżniamy 2 twory:
ciała kolankowate boczne
i
przyśrodkowe
.
(lateral and medial geniculate body). Są to twory ważne, gdyż pasmo wzrokowe kończy się w
obrębie
lateral geniculate body
- jest tam siedziba 3. neuronu drogi wzrokowej.
Ciało kolankowate
przyśrodkowe
jest połączone z drogą słuchową - jest tam 3. neuron drogi słuchowej.
Poza tymi 3 częściami wzgórzomózgowia wyróżniamy również
niskowzgórze
i
komorę
trzecią
.
Podwzgórze
składa się z:
-
skrzyżowania wzrokowego
-
guza szarego = guza popielatego
, od którego odchodzi
szypuła / lejek
na której znajduje się
przysadka
.
-
ciała suteczkowatego
Podwzgórze jest istotnym elementem - znajdują się tam liczne
jądra podwzgórza
wytwarzające np.
hormon antydiuretyczny lub sterujące temperaturą wewnętrzną, co może prowadzić w wypadku ich
zaburzeń funkcjonowania do gorączki mózgowej - np w ciężkich stanach nowotworowych. W
obrębie jąder znajduje się również ośrodek sytości, koncerny farmaceutyczne wytwarzają leki
odchudzające celujące w ten ośrodek.
3
W
ykład 1. z OUN - 4 kwietnia 2012 - podziały układu nerwowego, neurony, podział mózgowia
ŚRÓDMÓZGOWIE
Składa się z dwóch zasadniczych części:
- z tyłu jest tzw.
blaszka pokrywy
,
jej granicą jest przebieg wodociągu śródmózgowia (mózgu)
- z przodu tzw.
nakrywka
, która jest częścią nieparzystą i części parzyste w postaci
odnóg mózgu
tworzące razem z nakrywką
konary mózgu
.
Granica między nakrywką a odnogami jest
istota
czarna
(substantia nigra).
W obrębie
blaszki pokrywy
wyróżniamy
wzgórki górne
i
wzgórki dolne
.
Ciało kolankowate boczne
ma połączenie ze
wzgórkiem górnym
a
ciało kolankowate przyśrodkowe
ze
wzgórkiem dolnym
. Wzgórki mają połączenia z drogami słuchowymi i wzrokowymi.
W obrębie
odnóg mózgu
znajdują się tworzone przez
istotę białą
drogi nerwowe ruchowe
.
W obrębie
nakrywki
znajduje się szereg innych jąder -
twór siatkowaty
rozciągający się przez cały
pień mózgu i zawierający ok. 300 jąder,
pęczek podłużny grzbietowy
i
przyśrodkowy
,
jądra
czerwienne
- części nakrywki.
TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE
Zbudowane jest z
mostu
i
móżdżku
.
Most
: część przednia -
brzuszna
i tylna -
grzbietowa
.
Cześć tylna
tworzy część podstawy dla
komory czwartej, tj część dołu równoległobocznego, który jest podstawą komory czwartej. Można
w tym dole wyróżnić trójkąt dolny i trójkąt górny, na granicy między nimi są
prążki rdzenne
wyznaczające granice między
mostem
a
rdzeniem przedłużonym
.
Móżdżek
ma budowę podobną do kresomózgowia. Można w nim wyróżnić
2 półkule móżdżku
:
prawą i lewą
oraz część środkowa -
robak
. Na
zewnątrz
jest
kora
zbudowana z
istoty szarej
,
wewnątrz
jest
istota biała
w której są zawarte
jądra móżdżku
. Móżdżek odpowiada za równowagę.
Jest w nim analizowana postawa i balansowanie naszego ciała, dochodzą do niego informacje
odbierane przez receptory ze ścięgien, stawów i mięśni. Poprzez czucie głębokie można odczuć
położenie kończyn. "Nie możemy oddzielić głowy", więc sam narząd równowagi nie powie nam
nic o położeniu kończyn, tylko głowy.
RDZEŃ PRZEDŁUŻONY
Na
powierzchni przedniej
wyróżniamy tzw
piramidy
, po obu stronach
szczeliny pośrodkowej
przedniej
, bocznie od piramid wyróżniamy
oliwki
które są uwypukleniami jąder, które się tam
znajdują.
Na
powierzchni grzbietowej
jest część dolna dołu równoległobocznego oraz
pęczek smukły
i
pęczek klinowaty
.
W części przedniej rdzenia przedłużonego znajdują się aksony rozpoczynające się w obrębie kory
mózgowej - piramidowe tworząc drogę piramidową.
W części tylnej są pęczek smukły i pęczek klinowaty z jądrami związane z czuciem głębokim.
Czucie powierzchowne jest położone w częściach bocznych rdzenia przedłużonego.
Przedłużenie rdzenia przedłużonego to
RDZEŃ KRĘGOWY
kończący się na wysokości
LII
, u
płodu sięga niżej, ze wzrostem występuje
rzekome wstępowanie rdzenia kręgowego
- kość rośnie
szybciej a neurony rosną wolniej. Rdzeń przesuwa się do góry. Rdzeń kończy się tzw
stożkiem
rdzeniowym
kończącym się tzw.
nicią końcową
- zakończeniem dochodzącym do kości
krzyżowej.
dalsza część do wykładu II - półkule mózgu.
4
w
ykład 2 z OUN - 11 kwietnia 2012 -
KRESOMÓZGOWIE
PÓŁKULE MÓZGU
W obrębie półkul możemy wyróżnić
brzegi
,
powierzchnie
i
bieguny
Bieguny
: do przodu wystaje najbardziej
biegun czołowy
, do boku
biegun skroniowy
, do tyłu
biegun
potyliczny
.
Powierzchnie
: górno - boczna
wypukła
, po stronie przeciwległej
przyśrodkowa
, od dołu
dolna.
Brzegi: górny, dolny, przyśrodkowy.
Część
bruzd
jest identyczna lub podobna u każdego człowieka a część nie.
Wyróżniamy w korze mózgowej
bruzdy
:
I - rzędowe
pojawiające się najwcześniej, są najbardziej stałe,
II - rzędowe
bardzo się różniące u różnych osób,
III
-
rzędowe
różniące się u różnych osób w taki sposób, jak linie papilarne.
Bruzdy I - rzędowe
to
bruzda środkowa
(sulcus centralis) i
bruzda boczna
(sulcus lateralis).
Wyznaczają one części kory mózgowej nazywane płatami:
do przodu od bruzdy środkowej leży
płat czołowy
do tyłu od bruzdy środkowej jest
płat ciemieniowy
do dołu od bruzdy bocznej leży
płat skroniowy
do tyłu od bruzdy ciemieniowo - potylicznej wyróżnia się
płat potyliczny
. Płat ten wyznaczono
linią umowną
pomiędzy dwoma punktami: na brzegu dolnym
wcięciem przedpotylicznym
, na
brzegu górnym
górnym zakończeniem bruzdy ciemieniowo - potylicznej
.
Piątym płatem
jest
wyspa
będąca częścią
płaszcza
, która ukazuje się po odsunięciu
wieczek
:
ciemieniowego
i
skroniowego
. Wyróżniamy na niej również
bruzdy
:
środkową i okólną
i
zakręty
:
krótkie
i
długi
.
Szóstym płatem
jest
płat limbiczny
zaliczany do węchomózgowia tworzący coś w rodzaju
pierścienia wokół ciała modzelowatego i kresomózgowia nieparzystego. Utworzony jest przez
zakręt obręczy
i
zakręt hipokampa
w kształcie podkowy, oraz drobniejsze twory położone przy
przejściu zakrętu obręczy w zakręt hipokampa:
zakręt
zębaty
,
zakręt
tasiemeczkowy
,
zakręt
Andrzeja
Retziusa
oraz
nawleczkę szarą
- błonka pokrywająca spoidło wielkie = ciało
modzelowate.
Bruzdy II - rzędowe
W obrębie
płata czołowego
:
Bruzda przedśrodkowa
ograniczająca
zakręt przedśrodkowy
leżący między bruzdą środkową i
bruzdą przedśrodkową.
Do przodu od niej leżą
bruzda czołowa górna
i
bruzda czołowa dolna
, miedzy którymi są
zakręty
czołowe
. Ku górze od bruzdy czołowej górnej jest
zakręt czołowy górny
(superior frontal gyrus),
pomiędzy bruzdą czołową górną i bruzdą czołową dolną
zakręt czołowy środkowy
, poniżej bruzdy
czołowej dolnej
zakręt czołowy dolny
(inferior frontal gyrus).
W obrębie
zakrętu czołowego dolnego
wyróżniamy 3 części wyznaczone przez gałęzie
bruzdy
bocznej
, w obrębie której można wyróżnić jedną krótką
część wspólną
, oraz 3
gałęzie
:
przednią
,
wstępującą
i
tylną
- najdłuższą, mówiąc o bruździe bocznej mamy przede wszystkim na myśli gałąź
tylną. Gałęzie
wstępująca
i
przednia
dzielą zakręt czołowy dolny na 3
części
: do przodu od gałęzi
przedniej jest
część oczodołowa
=
część wzrokowa
, pomiędzy gałęzią przednią a wstępującą jest
część trójkątna
(triangular), do tyłu od gałęzi wstępującej
część wieczkowa
.
Od strony przyśrodkowej powierzchni półkuli jest dosyć duży
zakręt czołowy górny
, schodzi aż do
bruzdy obręczy
kończącej się
gałęzią brzeżną bruzdy obręczy
, ogranicza ona od dołu
zakręt
obręczy
.
Zakręty oczodołowe
znajdują się na powierzchni dolnej płata czołowego.
W obrębie
płata ciemieniowego
:
Bruzda zaśrodkowa
równoległa do bruzdy środkowej, ogranicza od tyłu
zakręt zaśrodkowy
.
Bruzda śródciemieniowa
rozdzielająca
płacik ciemieniowy górny
i
płacik ciemieniowy dolny
.
1
[ Pobierz całość w formacie PDF ]