wykład12 - Zaburzenia jedzenia u dzieci, Psychologia, Obligatory, Psychopatologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Zaburzenia jedzenia u dzieci
Joanna Radoszewska
Katedra Psychologii Klinicznej Dziecka i Rodziny
Znaczenie symptomu u dziecka
¤
odmowa jedzenia, niejedzenie moŜe stanowić symptom zaburzeń np. emocjonalnych, afektywnych
¤
dzieci nie potrafią mówić wprost o problemie, dziecko komunikuje problem na poziomie zachowania
¤
problemy dzieci występują w kontekście dorastania, rozwoju psychicznego.
¤
dziecko jest osobą zaleŜną od swoich rodziców
¤
problemy dzieci pozostają w związku z problemami rodziców
¤
problemy dzieci mogą pełnić określone funkcje dla całego układu rodzinnego
¤
niektóre problemy dziecka nie są doświadczane jako problem przez jego rodziców
zaburzenia karmienia
(feeding disorders)
¤
Zaburzenia odŜywiania w niemowlęctwie i
wczesnym dzieciństwie (DSM IV; ICD10)
diagnozowane u małych dzieci
(do drugiego roku Ŝycia), dzieci które są
karmione.
zaburzenia jedzenia / odŜywiania
(eating disorders)
¤
występują u dzieci starszych, adolescentów i
dorosłych
(American Psychiatric Association, 1994;
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń
zachowania w ICD10, 1997).
Epidemiologia
¤
25% wszystkich małych dzieci przejawia trudności w obszarze karmienia
¤
Wśród dzieci z zaburzeniami w rozwoju około 80% doświadcza trudności w tym obszarze.
¤
Na zaburzenia karmienia cierpi 3 – 10 % małych dzieci. Z innych danych wynika, Ŝe zaburzenia
karmienia są udziałem 6 – 35 % małych dzieci. (por. Stein, 2000 Benoit, 1993).
¤
Helen Hutchinson (1999) podaje, Ŝe aŜ 36% dzieci poniŜej 5 roku Ŝycia ma trudności z jedzeniem.
Carruth (2004) wynika, Ŝe im starsze dziecko, tym częściej rodzice diagnozują u niego problemy z
wybiórczym jedzeniem (od 25% w 7–8 miesiącu do 35% w 12–14 miesiącu, aŜ do 50% w 19–24
miesiącu Ŝycia).
¤
najczęściej podaje się, Ŝe na zaburzenia karmienia cierpi od 25% do 45% zdrowych dzieci (bez
objawów choroby lub wad rozwojowych) i ponad 80% dzieci z nieprawidłowościami rozwojowymi
(Linscheid, Budd i Rasnake, 2003).
Zaburzenia karmienia
¤
mogą rozpoczynać się w trakcie pierwszych dwóch miesięcy Ŝycia dziecka. W tym czasie niemowlę uczy
się zaspakajać swój głód i doświadczać wynikającej z tego powodu satysfakcji.
¤
Karmienie wiąŜe się z opanowaniem „techniki” ssania; połykania itd. Problemy dotyczące karmienia,
które mogą pojawić się w tym okresie najczęściej pozostają w związku z wiotkością mięśni;
trudnościami w oddychaniu itp.
Najczęstsze przyczyny powstawania i utrzymywania się zaburzeń karmienia stanowią:
¤
uwarunkowania rodzinne (np. status ekonomiczny rodziny),
¤
obecność zaburzeń u rodzica,
¤
własności indywidualne dziecka (np. trudny temperament),
¤
trudności w sprawowaniu opieki nad dzieckiem (np. nieprawidłowy styl przywiązania, zakłócone relacje
matki i dziecka podczas karmienia i zabawy, nieumiejętność dostosowania częstości i wielkości
posiłków do potrzeb dziecka) (m.in. Finney, 1986, Macht, 1990, Pridham, 1990, Satter, 1987,
Skuse,1993).
¤
u dzieci, które nie są w stanie opanować umiejętności zaspakajania głodu obserwuje się specyficzne
opóźnienie w rozwoju (Failure to Thrive).
1
Zaburzenia jedzenia u dzieci
Joanna Radoszewska
Katedra Psychologii Klinicznej Dziecka i Rodziny
Niejedzenie
¤
u rodzica budzi niepokój, prowokuje fantazje dotyczące stanu zdrowia dziecka oraz ocenę jakości
pełnionej przez siebie roli rodzicielskiej. MoŜe powodować doświadczanie poczucia winy związanej z
byciem „niedobrym”; „niekompetentnym” rodzicem.
Niejedzenie
¤
wydaje się umoŜliwiać dziecku ekspresję emocji w relacji, redukcję doświadczanego napięcia;
koncentrację na sobie uwagi innych..
Zaburzenia karmienia i jedzenia
¤
rozpatrywane są z perspektywy relacji matka – dziecko. Ramę teoretyczną dla przedstawianych
zaburzeń stanowi teoria relacji z obiektem (Winnicott, 1971; Mahler, 1983; Stern, 1985).
¤
Specyficzne właściwości relacji matka – dziecko pozostają w związku z powstawaniem i
utrzymywaniem się zaburzeń karmienia u dziecka
Matki dzieci z zaburzeniami karmienia
¤
matki dziewczynek odmawiających jedzenia są nadmiernie zaangaŜowane w swoją rodzinę, intruzywne,
mają trudności w oddzieleniu swoich potrzeb od potrzeb innych.
¤
matki chłopców odmawiających jedzenia, czują się bezsilne, narzekają na brak wsparcia i rozluźnienie
relacji z otoczeniem
¤
Np. w przypadku anoreksji wczesnodziecięcej u dzieci częściej występuje nietypowy styl przywiązania,
a same dzieci cechują się znacznie niŜszym poczuciem bezpieczeństwa w porównaniu z grupą dzieci z
zaburzeniem wybiórczego jedzenia oraz dzieci bez zaburzeń karmienia. Przez nietypowy styl
przywiązania naleŜy tu rozumieć styl lękowoambiwalentny lub unikający (Ainsworth, 1978).
Matki dzieci z zaburzeniami karmienia
¤
częściej cierpią na depresję, są bardziej agresywne od matek dzieci zdrowych. W przeszłości częściej
podejmowały próby samobójcze, były uzaleŜnione oraz cierpiały na zaburzenia osobowości.
¤
częściej doświadczają przemocy od swoich partnerów
¤
częściej cierpią na zaburzenia jedzenia niŜ matki
dzieci zdrowych
¤
trudności matek związane z karmieniem dziecka mogą wynikać z nierozwiązanych konfliktów z
własnymi matkami
ICD10 i DSMIV
¤
W obowiązującym w Polsce ICD – 10 (1997)
wymienia się:
¤
Zaburzenia odŜywiania w niemowlęctwie i
dzieciństwie( F.98.2):
¤
Pica w niemowlęctwie i dzieciństwie (F.98.3)
(ICD – 10, 1997, 150).
DSMIV
¤
Pica (307.52)
¤
Ruminacja ( Rumination Disorder) (307.53)
¤
Zaburzenie Karmienia Okresu Niemowlęcego lub
Wczesnego Dzieciństwa ( Feeding
Disorder of Infancy or Early Childhood) (307.59)
(DSM – IV,1994, s. 69 – 70)
Pica w niemowlęctwie i dzieciństwie
¤
Pica jest utrwalonym lub powtarzającym się zjadaniem substancji niespoŜywczych (ICD – 10, 1997,
150).
¤
Występuje jako wyizolowany symptom, lub współwystępuje z autyzmem lub upośledzeniem
umysłowym
¤
ok. 1032% dzieci.
2
Zaburzenia jedzenia u dzieci
Joanna Radoszewska
Katedra Psychologii Klinicznej Dziecka i Rodziny
¤
łączy się deprywacją emocjonalną, pewne znaczenie mogą mieć czynniki kulturowe niedoborem
określonych pierwiastków, np. cynku oraz Ŝelaza, a takŜe z zaniedbaniem.
¤
pica łac. Sroka
(ma nieposkromiony apetyt i jest niewybredna zjada wszystko).
¤
Pica jest powszechna wśród osób z rozmaitymi zaburzeniami psychicznymi, np. u chorych na autyzm,
ludzi upośledzonych umysłowo oraz u 23latków.
Pica
¤
powtarzające się co najmniej dwukrotnie w tygodniu zjadanie substancji niespoŜywczych
niejadalnych, utrzymujące się mimo wysiłków rodziców, by je ograniczyć;
¤
Czas trwania zaburzenia wynosi co najmniej miesiąc
¤
Wiek kalendarzowy i umysłowy dziecka wynosi co najmniej 2 lata
¤
obserwowane zachowanie nie jest częścią praktyk religijnych czy elementem charakterystycznym dla
danej kultury.
DSM _IV Zaburzenie Karmienia Okresu Niemowlęcego lub Wczesnego Dzieciństwa ( Feeding
Disorder of Infancy or Early Childhood)
¤
stanowi oddzielne, wyodrębnione od ruminacji zaburzenie.
¤
Jest to trwała odmowa jedzenia związana z brakiem przybywania na wadze lub znaczącą utratą wagi w
czasie 1 miesiąca.
Zaburzenia odŜywiania w niemowlęctwie i dzieciństwie ICD( F.98.2)/ DSMIV (307/59):
¤
„ utrwaloną niemoŜność właściwego jedzenia albo uporczywe ruminacje lub zwracanie pokarmów.”
¤
pozostają w związku z brakiem przybywania na wadze; utratą wagi lub innymi problemami
zdrowotnymi utrzymującymi się co najmniej miesiąc.
¤
początek wystąpienia zaburzenia przed 6 rokiem Ŝycia
¤
brak organicznych uwarunkowań niejedzenia i przejawów innych zaburzeń psychicznych i zaburzeń
zachowania.( ICD – 10, 1997, s.150).
Zaburzenia karmienia:
¤
Zaburzenia karmienia wynikające z braku homeostazy (Disorders of Homeostasis)
¤
Zaburzenia karmienia wynikające z braku więzi dziecko – matka (Disorders of Attachment)
¤
Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji (Disorders of Separation)
¤
Zaburzenia karmienia/jedzenia będące efektem doświadczenia przeŜyć traumatycznych
(Posttraumatic feeding / eating disorders)
(por. Chatoor, 1998, 1999, 2000, 2001).
Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji
¤
Anoreksja wczesnodziecięca (infantile anorexia)
¤
jest uwaŜana za przejaw niepowodzenia w przebiegu procesu separacji – indywiduacji.
¤
moŜe wyraŜać się w trudności lub niemoŜności dokonania emocjonalnej separacji od matki oraz w
trudności w określeniu siebie.
¤
Sytuacja karmienia staje się polem walki pomiędzy matką a dzieckiem, które walczy o utrzymanie
kontroli i autonomii.
Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji(1)
¤
Dziecko:
¤
Trwała odmowa jedzenia utrzymująca się u dziecka ponad miesiąc.
¤
Matka/rodzice:
¤
Stała koncentracja rodziców na problemach dziecka związanych z karmieniem.
3
Zaburzenia jedzenia u dzieci
Joanna Radoszewska
Katedra Psychologii Klinicznej Dziecka i Rodziny
Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji(2)
¤
Dziecko:
¤
Pierwsze odmowy jedzenia występują zwykle w czasie zmiany sposobu karmienia dziecka: na
karmienie łyŜeczką i samodzielne jedzenie pomiędzy 6 m.Ŝ. a 3 r.Ŝ.
¤
Matka/rodzice:
¤
W sytuacji karmienia dziecka występują rozmowy, zabawy utrudniające koncentrację na jedzeniu.
Namawianie dziecka Ŝeby zjadło więcej; częste karmienie w nocy; proponowanie róŜnych rodzajów
jedzenia; wyraŜanie smutku i frustracji i / lub karmienie „na siłę”.
Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji(3)
¤
Dziecko:
¤
PowaŜne i / lub chroniczne niedoŜywienie .
¤
Opóźnienie rozwoju dotyczy wyłącznie funkcjonowania motorycznego/ czasami rozwoju mowy
¤
Matka/rodzice:
¤
Spostrzega dziecko jako osobliwe; wymagające uwagi; o obniŜonym apetycie; trudne i uparte w toku
karmienia odrzucające wysiłki rodziców dotyczące karmienia
¤
W trakcie interakcji matka – dziecko podczas karmienia ujawnia się intensywny konflikt wyraŜający się
w odmowie jedzenia przez dziecko i negatywnymi uczuciami / uwagami rodzica dotyczącymi odmowy
jedzenia przez dziecko.
¤
Rozmowy i zakłócenia wprowadzane przez rodzica w trakcie interakcji mają słuŜyć uniknięciu
otwartego konfliktu. (por.Chatoor,1998, 2000).
¤
Odmowa jedzenia jest najczęściej diagnozowana u dzieci między 12 a 24 miesiącem Ŝycia, ale moŜe
pojawić się w kaŜdym wieku (Benoit, 1993).
¤
matki niejadków, które nie ukończyły jeszcze pierwszego roku Ŝycia opisują swoje dzieci jako: łatwo
irytujące się, spięte oraz draŜliwe. W porównaniu do matek dzieci zdrowych częściej doświadczają one
negatywnych emocji w sytuacji karmienia.
¤
Rodzice odmawiających jedzenia czterolatków, częściej niŜ rodzice dzieci zdrowych zgłaszają problemy
związane z zachowaniem swoich dzieci. RównieŜ opisują je jako łatwo irytujące się, ale takŜe nieśmiałe
(Budd, Kedesdy, 2003) .
Anoreksja u dzieci
¤
Anoreksja najczęściej występuje u dziewcząt między 14 a 18 rokiem Ŝycia. (Attie, BrooksGunn, 1995 ).
Około 5 % osób zgłoszonych do leczenia z powodu anoreksji stanowią dzieci w wieku od 9 do 11 lat
.(Steiner,1998; Jacobi,2001).
Lask i Bryant – Waugh (1992) kryteria anorexia nervosa rozpoczynającej się w okresie
dzieciństwa, przed okresem dorastania.
¤
1. nadmierną koncentrację na wadze i kształcie ciała, połączona z pragnieniem bycia szczuplejszym;
¤
2. poczucie dziecka, Ŝe jego ciało jest większe niŜ w rzeczywistości;
¤
3. niską samoocena przejawiająca się w często doświadczanych problemach interpersonalnych i
perfekcyjnych działaniach;
¤
4. częste występowanie depresji.
¤
Anoreksja dziecięca moŜe przejawiać się takŜe: unikaniem jedzenia, utratą wagi lub brakiem
oczekiwanego przyrostu na wadze, które nie mogą być wyjaśniane występowaniem somatycznej lub
psychicznej choroby, nadmierną koncentracją na ilości spoŜywanego jedzenia, lękiem przed otyłością,
prowokowaniem wymiotów, intensywnym gimnastykowaniem się, naduŜywaniem środków
przeczyszczających.
4
Zaburzenia jedzenia u dzieci
Joanna Radoszewska
Katedra Psychologii Klinicznej Dziecka i Rodziny
¤
W przypadku dzieci chorujących na anoreksję, jej objawy są najczęściej mniej wyraziste niŜ u
dorosłych.
¤
Spadek wagi moŜe przebiegać w krótszym czasie i nie musi być on tak drastyczny
¤
Anoreksję stwierdza się przy obniŜeniu masy ciała do 75% wagi prawidłowej, jednak u dziecka,
wystarczający jest spadek do 85% i brak przyrostu na wadze w okresie wzrostu (sam wzrost często
zostaje znacznie spowolniony, bądź wręcz zahamowany) (BryantWaugh, 2000).
Anoreksja w okresie preadolescencji
¤
dzieci cierpiących na anorexia nervosa kształtuje się w granicach 0,51% populacji, a stosunek chorych
dziewczynek do chłopców wynosi 10:1 (Silber, 2005).
¤
zaburzenia odŜywiania, takie jak anoreksja, są duŜo częstsze wśród dziewczynek.
¤
najczęściej u mieszkańców krajów zachodnich rasy białej
Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji: „NIEJADKI”
¤
”bycie niejadkiem” jest zaburzeniem najmniej precyzyjnie określonym
¤
wymaga szczegółowego róŜnicowania od wczesnodziecięcej anorexii.
¤
niektórzy badacze uwaŜają, Ŝe jest atypową postacią wczesnodziecięcej anoreksji.
Zaburzenia karmienia wynikające z trudności w procesie separacji: „NIEJADKI”
¤
Dziecko:
¤
Przez co najmniej miesiąc u dziecka występuje wybiórcze jedzenie wszystkich rodzajów jedzenia lub
jedzenie tylko wybranych.
¤
Brak niedoŜywienia u dziecka. (por.Benoit,1993; Chatoor,1998)
¤
Matka/rodzice:
¤
Brak stałej koncentracji rodziców na problemach dziecka związanych z karmieniem (wahania od
małej do bardzo duŜej).
Niejadki
¤
W łagodnej postaci dziecko moŜe mieć preferencje co do grup lub formy (np. płyny, papki) poŜywienia,
posiłki są z reguły małe, często wiąŜą się ze zmaganiami rodzica i niejadka, dziecko nie jest
niedoŜywione.
¤
W ekstremalnej postaci dziecko odmawia spoŜywania kilku grup poŜywienia, moŜe mieć silne
preferencje co do formy podawanych posiłków, moŜliwa jest takŜe całkowita odmowa jedzenia.
¤
Istnieje ryzyko problemów zdrowotnych tj. niedoŜywienie, większa podatność na infekcje, jednak
choroba rzadko zaburza rozwój dziecka (Budd, Kedesdy, 2003).
Pourazowe zaburzenie karmienia okresu wczesnodziecięcego – kryteria diagnostyczne:
¤
Dziecko odmawia jedzenia po wydarzeniu (wydarzeniach) urazowym związanym z jamą ustną, gardłem
lub przełykiem: zadławieniu, podduszeniu, wymiotowaniu, refluksie, ssaniu , karmieniu „na siłę”.
¤
Wydarzenie to (wydarzenia) wywołuje negatywne przeŜycia i emocje.
Zaburzenia karmienia/jedzenia wynikające z przeŜyć traumatycznych
¤
Dziecko: (1)
¤
Dziecko doświadcza negatywnych emocji w sytuacji oczekiwania na jedzenie np. kiedy jest sadzane do
karmienia; kiedy widzi butelkę lub naczynia z jedzeniem;
¤
Matka/rodzice:
¤
Niepokój/ lęk dotyczący stanu zdrowia dziecka
¤
Niepokój dotyczący konsekwencji niejedzenia dziecka
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]