wyklad 9-12 - makro-heller, Notatki, Makroekonomia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
1
prof. Janusz Heller, Wykłady z MAKROEKONOMII 9-12
Wykład 9-12
Determinanty
1
dochodu narodowego
2
1.
Podstawy teoretyczne
2.
Pojęcie i mechanizm równowagi
3.
Funkcja konsumpcji
4.
Równowaga w uproszczonym modelu gospodarki
5.
MnoŜnik
6.
Równowaga w rozwiniętym modelu gospodarki
Literatura, pytania i problemy
Proponowane tematy prac licencjackich i magisterskich w Katedrze Makroekonomii z tego tematu:
·
Uwarunkowania zmian tempa wzrostu gospodarczego w Polsce
·
Wzrost gospodarczy w Polsce w okresie transformacji systemowej
·
Poziom rozwoju gospodarczego Polski na tle innych krajów europejskich
·
Wzrost i rozwój gospodarczy w Polsce
·
Wpływ integracji europejskiej na wzrost gospodarczy w Polsce
·
Wpływ eksportu na wzrost gospodarczy w Polsce
·
Popyt wewnętrzny jako czynnik wzrostu PKB
Celem wykładu jest zasygnalizowanie i prezentacja głównych problemów, które
decydują o poziomie dochodu narodowego w krótkim okresie.
3
Zagadnienia, które są
przedmiotem wykładu naleŜą do jednych z trudniejszych w teorii ekonomii. Są one bowiem
róŜnie postrzegane i odmiennie interpretowane w zaleŜności od załoŜeń metodologicznych
oraz podstaw ideologicznych.
1.
Podstawy teoretyczne
Punktem wyjścia do rozwaŜań na ten temat jest wyjaśnienie pojęcia produkcja
potencjalna.
Produkcja potencjalna
jest to wielkość produkcji, którą teoretycznie moŜna wytworzyć
w gospodarce, gdyby racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji, tj. zasoby pracy,
kapitału i ziemi.
Rozmiary produkcji potencjalnej zaleŜą od wielkości zasobów czynników produkcji
występujących w gospodarce oraz od efektywności ich wykorzystania. Inaczej mówiąc
warunkiem wzrostu tej produkcji jest wzrost wspomnianych zasobów oraz poprawa
efektywności ich wykorzystania.
Produkcja faktyczna
oznacza produkcję rzeczywiście wytworzoną w gospodarce. W
gospodarce rynkowej, w której produkty wytwarzają przedsiębiorstwa nastawione na zysk, jej
poziom wyznaczony jest przez moŜliwości opłacalnej sprzedaŜy.
1
Słowo „determinanty” zostało tu uŜyte w znaczeniu „wyznaczniki” lub „przyczyny kształtowania”.
Wykład ten opracował J. Heller, głównie w oparciu o: Milewski R. 2002. /red. naukowa/.
Podstawy ekonomii,
Wydawnictwo Naukowe PWN, wydanie II, poprawione, Warszawa.
3
2
Treścią wykładu są przyczyny kształtowania rozmiarów produkcji w skali całej gospodarki, a więc głównego
czynnika decydującego o wielkości: produktu krajowego brutto, produktu narodowego brutto oraz dochodu
narodowego. Nie są natomiast analizie poddawane czynniki róŜnicujące te trzy kategorie ekonomiczne. Stąd w
treści wykładu są one uŜywane zamiennie.
Przy odpowiednio wysokim popycie na towary produkcja faktyczna moŜe osiągnąć
poziom produkcji potencjalnej, co oznacza pełne wykorzystanie czynników produkcji. Jeśli
popyt na towary jest niŜszy, co jest zjawiskiem niemal powszechnym w gospodarce
rynkowej, to produkcja faktyczna jest niŜsza od produkcji potencjalnej. Zasoby czynników
produkcji nie są wówczas w pełni wykorzystane.
Agregatowy popyt
to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w
danych warunkach.
Agregatowa podaŜ
to łączna ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć
w danych warunkach i dostarczyć na rynek
Agregatowy popyt
zaleŜy przede wszystkim od dwóch czynników: od
ogólnego
poziomu cen towarów i od wysokości dochodów ludności
(jako wskaźnik tych dochodów
moŜna przyjąć dochód narodowy na 1 mieszkańca). Kierunek wpływu obydwu czynników
jest identyczny, jak wpływ cen i dochodów na popyt na pojedynczy towar.
Agregatowy popyt jest więc malejącą funkcją ogólnego poziomu cen i rosnącą
funkcją dochodów ludności
Agregatowa podaŜ
zaleŜy przede wszystkim od trzech czynników:
od
zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania;
od ogólnego poziomu cen;
od kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów.
Wielkość zasobów czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania wyznaczają
maksymalne rozmiary agregatowej podaŜy, odpowiadającej produkcji potencjalnej. Im
większe są te zasoby oraz im wyŜsza jest efektywność ich wykorzystania, tym wyŜsze są
maksymalne rozmiary agregatowej podaŜy. W krótkim okresie, a taki tu analizujemy, zasoby
czynników produkcji nie ulegają istotnym zmianom. MoŜna więc powiedzieć, Ŝe ich poziom
jest z góry określony. Przy danym poziomie zasobów czynników produkcji głównymi
2
czynnikami decydującymi o rozmiarach agregatowej podaŜy stają się więc:
ogólny poziom
cen i koszty produkcji.
Zarówno poziom cen, jak i koszty produkcji, to dwa główne czynniki
decydujące o opłacalności produkcji.
Wzrost opłacalności produkcji
, który moŜe być
efektem zwiększenia cen lub spadku kosztów produkcji (albo obydwu czynników
występujących
łącznie),
powoduje
wzrost
agregatowej
podaŜy.
Natomiast
spadek
opłacalności produkcji
, który moŜe być efektem obniŜenia cen lub wzrostu kosztów
produkcji (albo obydwu czynników występujących łącznie), powoduje spadek agregatowej
podaŜy.
Agregatowa podaŜ jest więc rosnącą funkcją ogólnego poziomu cen i malejącą funkcją
kosztów produkcji.
Faktyczne rozmiary produkcji (dochodu narodowego) ustalają się w wyniku
wzajemnego oddziaływania agregatowego popytu i agregatowej podaŜy.
Jak wyznacza się faktyczne rozmiary dochodu narodowego moŜna prześledzić na
podstawie analizy przebiegu krzywych agregatowego popytu (AP
p
) oraz agregatowej podaŜy
(AP
d
). Dla uproszczenia zakładamy jednak, Ŝe krzywa agregatowego popytu (AP
p
) ukazuje
jedynie zaleŜność od ogólnego poziomu cen. Natomiast pomija w ogóle drugi czynnik, a
mianowicie wysokość dochodów ludności. MoŜna więc powiedzieć, Ŝe krzywa ta określa
łączne ilości towarów, jakie nabywcy decydują się zakupić przy poszczególnych poziomach
ich cen.
To samo dotyczy krzywej agregatowej podaŜy (AP
d
), która określa jedynie zaleŜność od
ogólnego poziomu cen. Natomiast pomija w ogóle zasoby czynników produkcji wraz z
efektywnością ich wykorzystania oraz koszty produkcji. Inaczej mówiąc krzywa ta określa
łączne ilości towarów, jakie producenci decydują się wytworzyć i dostarczyć na rynek przy
róŜnych poziomach cen.
Kształt krzywej agregatowego popytu (AP
p
) nie budzi istotnych kontrowersji w
literaturze. Przedstawiciele róŜnych kierunków i teorii przyjmują na ogół, Ŝe krzywa ta opada,
co oznacza, Ŝe przy niŜszych poziomach cen wielkości agregatowego popytu są wyŜsze.
Ilustracją przebiegu tej krzywej (AP
p
) jest rysunek 1., gdzie jako miarę łącznej ilości towarów
przyjęto dochód narodowy. Uzasadnienie takiego przebiegu krzywej jest oczywiste: przy
3
niŜszych poziomach cen towarów moŜliwości ich zakupu przez nabywców są wyŜsze, stąd teŜ
agregatowy popyt wzrasta.
Rys. 1.
Krzywe agregatowej podaŜy i agregatowego popytu – stanowisko kompromisowe
Źródło: Milewski R. 2002. /red. naukowa/. Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe
PWN, wydanie II, poprawione. Warszawa, s. 351.
Kształt krzywej agregatowej podaŜy (AP
d
) wywołuje ostre spory w teorii ekonomii.
Formułowane są w tej kwestii róŜne poglądy, które implikują w konsekwencji odmienne
stanowiska odnoszące się do determinantów dochodu narodowego. WyróŜniamy w tej kwestii
dwa krańcowe stanowiska. Ekstremalne stanowisko neoklasyczne, zakładające pionową
krzywą agregatowej podaŜy oraz ekstremalne stanowisko keynesistowskie, zakładające
poziomy przebieg krzywej w typowej sytuacji gospodarczej. WyróŜnić moŜna równieŜ
stanowisko kompromisowe, nawiązujące do obu krańcowych ujęć, choć zakładające ich
łagodniejsze wersje.
Według stanowiska kompromisowego
krzywa agregatowej podaŜy ma kształt zgodny z
krzywą (AP
d
) na rys. 1. Na rysunku zaznaczono linię pionową przerywaną przy dochodzie
narodowym odpowiadającym produkcji potencjalnej (Y
p
), a więc produkcji wytworzonej przy
pełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Krzywa agregatowej podaŜy jest dosyć płaska
aŜ do osiągnięcia poziomu produkcji potencjalnej. Taki kształt krzywej wynika z tego, Ŝe w
warunkach niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych produkcja jest wysoce
elastyczna względem popytu. Konsekwencją wzrostu popytu na towary jest w tej sytuacji
przede wszystkim wzrost produkcji (dochodu narodowego), któremu towarzyszy niewielki
4
wzrost cen towarów. Sytuacja zmienia się gdy czynniki produkcji są w pełni wykorzystane i
produkcja osiąga poziom produkcji potencjalnej (Yp na rys. 1.). Produkcja staje się wówczas
mało elastyczna względem popytu. Wzrost popytu na towary powoduje przede wszystkim
wzrost cen towarów, natomiast produkcja wzrasta w niewielkim stopniu. Na rys. 1. znajduje
to wyraz w bardzo stromym przebiegu krzywej APd po przekroczeniu poziomu produkcji
potencjalnej Yp.
Zgodnie z ekstremalnym stanowiskiem neoklasycznym,
krzywa agregatowej podaŜy
jest pionowa (prosta AP
d
na rys. 2.) i odpowiada poziomowi produkcji potencjalnej (Y
p
). Taki
kształt krzywej wynika z neoklasycznego przekonania o doskonałej giętkości cen (czyli
szybką zmianę cen na zmianę warunków rynkowych, szczególnie popytu i podaŜy), a więc
duŜej skuteczności działania mechanizmów rynkowych. Dzięki giętkim cenom i skutecznym
mechanizmom rynkowym stany nierównowagi na rynku czynników produkcji i na rynku
towarowym są – zdaniem neoklasyków – szybko likwidowane i w rezultacie faktyczna
produkcja ustala się na poziomie odpowiadającym pełnemu wykorzystaniu czynników
produkcji (Y
p
na rys. 2.). W tej sytuacji zmiany agregatowego popytu na towary nie pociągają
za sobą zmian faktycznej produkcji. Jak wynika z rys. 2., zmiany agregatowego popytu,
znajdujące wyraz w przesunięciu krzywej AP
p,
powodowałyby jedynie zmiany ogólnego
poziomu cen ( w dół lub w górę od poziomu P
e
na rys. 2.). Zmiana rozmiarów produkcji
wymaga w tych warunkach zmiany wielkości zasobów czynników produkcji lub zmiany
efektywności ich wykorzystania.
Rys. 2.
Krzywe agregatowej podaŜy i agregatowego popytu – ekstremalne stanowisko
neoklasyczne
Źródło: Milewski R. 2002. /red. naukowa/. Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe
PWN, wydanie II, poprawione. Warszawa, s. 352.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]