wyklad 40, Religijne, Studium Biblijne, 5. Semestr
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->T ru d n eka rty}B ib l iiWykład 40TRUDNE KARTY BIBLIIKs. Mirosław ŁanoszkaTrudne karty Starego TestamentuUFNOŚĆ I ZAWIERZENIEOPATRZNOŚCI:ROK SZABATOWY I JUBILEUSZOWY(KPŁ25)„PANrzekł do Mojżesza na górze Synaj: «Powiedz Izraelitom: Gdy wejdziecie do ziemi, którąwam daję, to także ta ziemia będzie obchodzić szabat na cześć PANA. Sześć lat będziesz obsie-wał swoje pole, sześć lat będziesz obcinał swoją winnicę i zbierał jej owoce, lecz w siódmymroku będzie uroczysty szabat dla ziemi, szabat na cześć PANA. W tym roku nie będziesz siał aniobcinał winnicy. (…) Mimo szabatu ziemia da wam pokarm: da go tobie, twojemu słudze, słu-żącej,najemnikowi i przybyszowi, a więc tym, którzy mieszkają u ciebie»”(Kpł 25,1-4.6)Przeżywanie ofiarowanego Izraelitom daru bliskości Boga, stanowiącego przewodnią myślKsięgi Kapłańskiej, umożliwiały obchody religijnych uroczystości. W ramach tych celebracjiczłowiek mógł spotkać się z Bogiem, pragnącym związać się z nim własnymżyciem.Modli-tewna wspólnota pomagała Izraelitom stawać się „świętą rodziną” Boga, co rodziło określonezobowiązania wobec tych, którzy do niej należeli. Stąd też nic dziwnego,żeliturgiczne przepi-sy, służące budowaniużyciodajnejwięzi z Bogiem, zostały konsekwentnie poszerzone o regu-lacje prawne dotyczące kwestii społecznych (Kpł 25)1. Dwudziesty piąty rozdział Księgi Ka-płańskiej, nawiązując do rocznego cykluświątIzraela (Kpł 23), precyzuje nowe wymiary cza-sówświętych,którymi były dwie instytucje: rok szabatowy (Kpł 25,1-7) oraz rok jubileuszowy(Kpł 25,8-22). Dzięki przekazanym w tym tekście prawom wyjątkowa więź z Bogiem, przeży-waną przez Izraelitów w ramach obchodów religijnych uroczystości, powinna przejawiać siętakże w konkretnych działaniach o charakterze gospodarczym i społecznym2.Księga Kapłańska podaje,żepo sześciu latach obsiewania pól oraz zbierania owoców, w rokusiódmym ziemia powinna leżeć odłogiem: „Sześć lat będziesz obsiewał swoje pole, sześć latbędziesz też obcinał swoją winnicę i zbierał jej owoce, lecz w siódmym roku będzie uroczystyszabat dla ziemi, szabat na cześć PANA. W tym roku nie będziesz siał ani obcinał winnicy”(Kpł 25,3-4). Wświetleprzytoczonego tekstu wyraźnie widać,żeprzypadający co siedem latrok szabatowy odwzorowywał siedmiodniowy tydzień izraelskiego kalendarza (Wj 23,10-12)3.Zgodnie z wolą Boga, do którego należy czas, monotonię roboczego tygodnia powinien prze-rywać siódmy dzień, dzięki któremu człowiek może cieszyć się owocami codziennego wysiłku,spotykając się z Panem swojegożycia(Kpł 23,3). Tak jak ludzie potrzebują regularnego wypo-czynku dzięki temu,żezaprzestają pracy, tak i ziemia zasługuje na odpoczynek, gdyż jest da-rem Boga dla całej ludzkości. A zatem, po sześciu kolejnych latach użytkowania gruntów rol-nych, w każdym siódmym roku uprawna ziemia powinna zachować „szabat na cześć Boga”1E. Zenger, Ch. Frevel,Die Bücher Levitikus und Numeri als Teile der Pentateuchkomposition,w:The Books of Leviticusand Numbers,T. Römer (red.), Leuven 2008, s. 43.2H. Witczyk,Czasyświęte,w:Życiereligijne w Biblii,G. Witaszek (red.), Lublin 1999, s. 296.3R. de Vaux,Instytucje Starego Testamentu,tom I-II, Poznań 2004, s. 188.1T ru d n eka rty}B ib l ii(Kpł 25,4), gdyż jest On jej jedynym właścicielem4. Stąd też w roku szabatowym, a więcw czasie, kiedy Izraelici zaprzestaną eksploatacji ziemi, Bóg sam zatroszczy się o pożywieniedla swojego ludu, dając mu jeść z tego, co samo urośnie na polu: „Mimo szabatu ziemia dawam pokarm: da go tobie, twojemu słudze, służącej, najemnikowi i przybyszowi, a więc tym,którzy mieszkają u ciebie. Także dla twojego bydła i innych zwierząt w kraju pokarmem będzieto, co urodzi ziemia” (Kpł 25,6-7). Regulacje prawne dotyczące roku szabatowego kapłańskiautor rozszerzył i odniósł do roku jubileuszowego, który następował po upływie siedmiu cyklilat szabatowych (Kpł 25,8). Egzegeci ciągle zastanawiają się, czyświętyjubileusz obchodzonow roku 49, co wynika z pomnożenia siedmiu lat szabatowych przez liczbę siedem (Kpł 25,8),czy też należy myśleć o roku 50 (Kpł 25,10), a więc czasie liczonym dopiero po upływie siód-mego roku szabatowego (roku 49). Niektórzy uczeni uważają,żeuwzględniając specyfikę se-mickiego systemu rachuby można przyjąć obydwa wskazane rozwiązania5.Nazwę „jubileusz” zazwyczaj wyprowadza się od hebrajskiego rzeczownika jôbēl, co możnatłumaczyć, jako: „róg barani” (Joz 6,5), którego dźwięk obwieszczał początek tegoświętegoczasu w Dniu Pojednania (Jom Kippur), a więc dziesiątego dnia miesiąca tiszri (wrzesień-październik) (Kpł 25,9). Okazuje się jednak,żesemickiźródłosłów(hebr. rdzeń j-b-l) tegookreślenia zawiera w sobie ideę niesienia, ale także znoszenia czy likwidacji, co z kolei dosko-nale oddaje istotę roku jubileuszowego, jako czasu „wyzwolenia” (hebr. derôr) niewolnikówi jeńców oraz przywrócenia utraconych gruntów prawowitym właścicielom6. Przepisy zawartew dwudziestym piątym rozdziale Księgi Kapłańskiej miały zabezpieczyć bowiem prawa ubo-gich mieszkańców ziemiświętej,którzy na skutek niesprawiedliwości społecznej oraz niepro-porcjonalnych do stanu posiadania obciążeń fiskalnych utracili dobra rodzinne, a lichwiarskiepraktyki uczyniły z nich niewypłacalnych dłużników, skazanych często na niewolniczą pracę.Celem zaradzenia zniszczonej w ten sposób społecznej równości, którą Bóg zabezpieczył ofia-rowując każdej izraelskiej rodzinie dar posiadłości dziedzicznej w ziemi obiecanej, powstaływłaśnie dwie instytucje: rok szabatowy i jubileuszowy, mające skłaniać społeczność naroduwybranego do zaradzania ubóstwu7. Warto zwrócić uwagę,żeustalenia roku jubileuszowego,które dążąc do anulowania wszystkich długów i wymuszonych sprzedaży z powodu niewypła-calności starały się zapewnić równowagę ekonomiczną rodzin (Biblia Paulińska), Księga Ka-płańska uzasadnia odwołaniem doświętości:„Rok jubileuszowy bowiem ma być dla wasświę-ty” (Kpł 25,12). A zatem, zarówno ochrona ziemi przed nadmierną eksploatacją, by mogła słu-żyćpóźniejszym pokoleniom, jak i przeciwdziałanie procesom pauperyzacji były mocno zako-rzenione w historycznych doswiadczeniach Izraela, który nie powinien nigdy zapominać,żesam jest całkowicie zależny od Boga8.Instytucja roku szabatowego i jubileuszu, dotyczące uwolnienia z wszelkich długów obciążo-nych nimi Izraelitów, znamionowały starotestamentowe teksty, które zapowiadały uzyskaniepełnej wolności, czego dokona Bóg na końcu czasów. Księga Izajasza mówi o przyszłym pro-roku, który „ogłosi więźniom wyzwolenie, a zniewolonych uczyni wolnymi”, ogłaszając „rok45J-L. Ska,Introduction to reading the Pentateuch,Winona Lake, Indiana 2006, s. 34.R.J. Faley,Księga Kapłańska,w: R.E. Brown, J.A. Fitzmyer, R.E. Murphy, W. Chrostowski,Katolicki komentarz bi-blijny,Warszawa 2004, s. 126.6A. Tronina,Księga Kapłańska. Wstęp. Przekład z oryginału. Komentarz,Częstochowa 2006, s. 365.7R. de Vaux,Instytucje Starego Testamentu,s. 187-188.8W. Brueggemann,An introduction to the Old Testament. The canon and Christian imagination,Louisville (Kentucky),London 2003, s. 73.2T ru d n eka rty}B ib l iiłaski od PANA” (Iz 61,1-3). Proroctwo wypełniło się w posłannictwie Jezusa, który przynosiupragnioną wolność zniewolonym, odpuszczając grzechy wszystkim wierzącym w Niego(Łk 4,16-30). Związane z rokiem jubileuszowym prawodawstwo było istotne w nauczaniu Je-zusa, który przestrzegał przed gromadzeniem bogactw na ziemi, gdyż są przemijające,a to oznacza,żenie mogą zapewnić w sposób pewny ludzkiej przyszłości (Mt 6,19-21). W Mo-dlitwie Pańskiej Jezus zapewnia o gotowości Boga do przebaczenia grzechów, a jednocześnieprzypomina, jak ważne jest, aby prośbie o odpuszczenie win towarzyszyło wzajemne darowa-nia sobie przez ludzi doznanych krzywd (Mt 6,14-15). Prawo jubileuszu najpełniej urzeczy-wistnia się w Bożym królestwie, w którym wszyscy są wolni i równi wobec siebie9.Ks. Piotr ŁabudaTrudne karty EwangeliiWOLNO CZY NIE WOLNO PRZYSIĘGAĆ? (MT5,33-37)„Słyszeliścierównież,żepowiedziano przodkom: Nie będziesz fałszywie przysięgał, lecz do-trzymasz Panu swej przysięgi. A Ja wam powiadam: Wcale nie przysięgajcie, ani na niebo,bo jest tronem Bożym; ani na ziemię, bo jest podnóżkiem stóp Jego; ani na Jerozolimę, bo jestmiastem wielkiego Króla. Ani na swoją głowę nie przysięgaj, bo nie możesz nawet jednego wło-sa uczynić białym albo czarnym Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto jest,od Złego pochodzi”(Mt 5,33-37).Przysięga jest wezwanie Boga naświadkawłasnej wiarogodności. W tradycji i kulturze językahebrajskiego przysięgać fałszywie oznacza „przysięgać na próżno”, „przysięgać na nic”(zob. Kpł 19,12; Wj 20,7). Taka przysięga jest grzechem, gdyż wzywa się Boga – Tego,który Jest, naświadectwodla tego, czego nie ma. Przysięgi i przyrzeczenia składane w imięBoga są przyjmowane dlatego, by uwierzytelnić tego, kto został wezwany naświadka(zob.Lb 30,3; Pwt 23,22)10.Człowiekściągana siebie gniew Boga, jeśli jego słowa nie oddają faktycznego stanu rzeczy.Na kartach Starego Testamentu sam Bóg jest stróżem przysiąg, nienawidzi fałszywychsłów i domaga się wypełnienia zobowiązań złożonych z wezwaniem Jego Imienia (Wj 16,59;Za 8,17).Znamiennym jest, iż tematyka kolejnej, czwartej antytezy, nie pojawia się w innych Ewange-liach. Kwestia przysięgania pojawia się jedynie w Ewangelii wedługśw.Mateusza (Mt 23,16-22) oraz w Liścieśw.Jakuba (Jk 5,12). W przekazieśw.Mateusza Jezus poddaje krytyceży-dowskie rozróżnienia w formułach przysiąg używanych przez faryzeuszów: „Kto przysięgana ołtarz, przysięga na niego i na wszystko, co na nim leży. A kto przysięga na przybytek, przy-sięga na niego i na Tego, który w nim mieszka. A kto przysięga na niebo, przysięga na tron Bo-żyi na Tego, który na nim zasiada.” (Mt 23,20-22) Jezus jednak nie zakazuje stosowania przy-siąg. W Liścieśw.Jakuba znajdujemy natomiast zalecenie: „nie przysięgajcie ani na niebo,910A. Tronina,Księga Kapłańska,s. 375.Zob. S. Fausti,Wspólnota czyta Ewangelię wedługśw.Mateusza,s. 87.3T ru d n eka rty}B ib l iiani na ziemię, ani wżadeninny sposób: wasze «tak» niech będzie «tak», a «nie» niech będzie«nie», abyście nie popadli pod sąd” (Jk 5,12).Mając na względzie niezależność Listuśw.Jakuba od Ewangeliiśw.Mateusza należy uznać,iż przekaz podkreślający zakaz przysięgania pochodzi rzeczywiście od Jezusa. Wzmiankao Jerozolimie, której nie ma w liście Jakuba, została albo dodana przezśw.Mateusza,bądź też usunięta z Listuśw.Jakuba.Analizując Jezusowy zakaz składania przysiąg należy pamiętać, iż w hellenizmie tamtego czasurównież zachęcano do nieskładania przysiąg. Wyrażano przez to przekonanie,żefilozof nieza-leżnie od przysięgi winien być zawsze wiarygodny. Uważano, iż przysięga była czymś niegod-nym dla człowieka wolnego. Przysięga jest bowiem wprowadzaniem Boga w ludzkie sprawy.Stąd też Filon widział ją jako profanowanieświętegoimienia Boga.Również w tradycji judaistycznej można spotkać opinie podkreślające, iż najlepiej nie przysię-gać, ale dołożyć starań, aby słowa same wystarczały za przysięgę. W judaizmie rabinackimobecna była krytyka wielości przysiąg (Oz 4,2; Syr 23,9-11). Zaznaczyć jednak należy,iż nie istniał zakaz składania przysiąg. Co więcej, w praktyce, w licznych pismach starożyt-nych, przysięgi były powszechnie akceptowane11. Można zatem uznać, iż kategoryczny zakazprzysięgania wywodzi się od Jezusa, nawet jeśli sam kształt antytezy może być dziełempóźniejszym. Człowiek winien zawsze tak wobec Boga jak i wobec każdego człowieka stawaćw prawdzie12.Rozpoczynające antytezę odwołanie do Starego Testamentu nie jest dokładnym cytatem,ale raczej wnioskiem i podsumowaniem starotestamentalnego nauczania w tej sprawie. Polece-nie bowiem Kpł 19,12 brzmi; „Nie będziecie fałszywie przysięgać w Imię Moje; w ten sposóbbowiem znieważasz Imię twego Boga: Ja jestem Jahwe”13. Również druga część nakazu: „Do-trzymasz Panu swej przysięgi” nie jest dosłownym cytatem, ale odniesieniem do nauki StaregoPrawa (Lb 30,3; Ps 50,14).Jezus sprzeciwia się stosowaniu przysiąg. Z przekazów starożytnych wynika, iż przysięgiw ówczesnym czasie stosowano na porządku dziennym, i to do spraw całkowicie banalnych.Jezus zdecydowanie występuje przeciw odnoszenia się do Bożego autorytetu. Jeśli człowieksam z siebie nie jest wiarygodny, nie powinien posługiwać się wiarygodnością Boga dla swojejwiarygodności.Jezusowy zakaz przysięgania objaśnia i poszerza podanie przykładów stosowanych przysiąg.Przysięga na niebo i ziemię zostaje odrzucona odwołaniem się do przekazu proroka Izajasza„Tak mówi Pan: «Niebiosa są moim tronem, a ziemia podnóżkiem nóg moich” (Iz 66,1); przy-sięga zaś na Jerozolimę zostaje odrzucona poprzez odniesienie się do Ps 48,3-4: „Wielki jestPan i godzien wielkiej chwały w mieście Boga naszego. Góra Jegoświęta,wspaniałe wzgórze,radością jest całej ziemi; góra Syjon, kraniec północy, jest miastem wielkiego Króla”. Trzywymienione w przekazieśw.Mateusza formuły: niebo, ziemia i Jerozolima, wzmacniają zakazi nie dopuszczają stosowania jakichkolwiek zastępczych formuł. Zresztą wymienione niebo,ziemia i Jeruzalem ostatecznie przywołują samego Boga.1112Zob. J. Woźniak,Teologia przysięgi „HAJ JAHWE”,„Collectanea Theologica” 53(1983), z. 1, s. 19-27.Zob. A. Paciorek,Ewangelia wedługśw.Mateusza, rozdziały 1 – 13,s. 235-236.13Zob. J. Gnilka,Das Matthӓusevangelium I,s. 176.4T ru d n eka rty}B ib l iiRozumienie słów Jezusa, w sensie krytyki określonych formuł, nie zaś samej przysięgi,albo też rozróżnianie pomiędzy przysięgami bardziej lub mniej ważnymi, czy też mniejlub bardziej wiążącymi nie jest zasadne. W pouczeniu Jezusa słowo każdego powinno byćzawsze wiarygodne. Nie idzie tu jedynie o prawdomówność człowieka, ale także i o to,żew przysiędze w sposób bardziej lub mniej wyraźny przywołane zostaje imię Boga,którego imię jestświęte.Jezus zakazuje wszelkich przysiąg, nawet, jeśli przysięga nie zawiera bezpośredniego odniesie-nia do Boga. Stąd też nakaz, by nie przysięgać, nawet na swoją głowę (Mt 5,36). Jezus stwier-dza, iż nie wolno przysięgać na swoją głowę, ponieważ także i ona nie jest w mocy człowieka.Wyłącznym bowiem Panem człowieka jest Bóg. W konsekwencji przysięga na głowę stanowipróbę rozporządzania Stwórcą. Tylko Bóg czyni włos czarnym, czyli młodym lub białym, czylistarym. Odniesienie do czarnych lub białych włosów można rozumieć jako ironiczne wskaza-nie: przysięga jest równie mało rozumna jak próba zmiany swego wyglądu i wieku.Całość pouczenia kończy nakaz prawdomówności: „niech wasza mowa będzie: tak, tak, nie,nie” (Mt 5,37; por. 2 Kor 1, 17-18). Jest to wyraźne, z całą mocą podkreślenie wskazania:„wcale nie przysięgajcie”!14.A zatem czy przysięga nie jest potrzebna? Wolno czy nie wolno przysięgać? W starożytnymKościele zakaz przysięgania rozumiano dosłownie. Szczególnie w Kościele wschodnim zna-czący w tej sprawie był wpływ Jana Chryzostoma, który tak właśnie pojmował nakaz Jezusa.W Kościele łacińskim pojawiały się tendencje łagodzące. Wskazywano,żecelem Jezusowegonakazu było uchronienie przed krzywoprzysięstwem albo przed lekkomyślnością w składaniuprzysiąg. Sugerowano czasami także, iż Jezus nie zabraniał przysięgi z powołaniem się na imięBoga, zabraniał natomiast stosowania form zastępczych. Niektóre reguły monastyczne zabra-niały mnichom składania przysiąg. Także kapłani byli niekiedy zwalniani z obowiązku składa-nia przysięgi.Św.Augustyna utrzymywał,żeprzysięga jest niegodna doskonałego chrześcija-nina, ale dla ludzi słabych jest koniecznością. Podobne stanowisko zajmowałśw.Tomasz,dla którego przysięga była konieczna jak lekarstwo dla chorego. Wskazywano także,iż zakaz przysięgania odnosi się do przysiąg obiecujących, nie dotyczy natomiastprzysiąg stwierdzających.W obszarze współczesnej katolickiej teologii moralnej wyprowadza się niekiedy uzasadnieniedla przysiąg ze Starego Testamentu. Podobnie jak Bóg potwierdzał swoje obietnice oraz groźbyprzysięgą, tak też człowiek może w ważnych momentachżyciapotwierdzać swoje słowo,|powołując się uroczyście na imię Boga. Podkreśla się także, iż Jezus nie potępia przysięgi,ale zaostrza obowiązek prawdomówności. Jezusowa antyteza przestrzega przed lekkomyślnymstosowaniem przysiąg. Mistrz z Nazaretu podkreśla wielkość Bożego majestatu oraz zobowią-zanie ciążące na uczniach Chrystusa, aby ich słowo było wiarygodne w każdej sytuacji.14Zob. Tamże, s. 175.5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]