wyklad 35, Religijne, Studium Biblijne, 4. Semestr
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u
}
Wykład 35
BOHATEROWIE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU
Ks. Michał Bednarz
Bohaterowie Ewangelii
Ł
AZARZ
–
PRZYJACIEL
J
EZUSA
„
Był pewien chory, Łazarz z Betanii, ze wsi Marii i jej siostry Marty. Maria zaś była tą, która
namaściła Pana olejkiem i włosami swoimi otarła Jego nogi. Jej to brat, Łazarz, chorował. Sio-
stry zatem posłały do Niego wiadomość: «Panie, oto choruje ten, którego Ty kochasz»
”
(J 11,1-3)
Imię Łazarz pochodzi od słowa semickiego Eleazar (od El = Bóg i od czasownika azar = po-
mógł). W Nowym Testamencie nosi je brat Marii i Marty z Betanii oraz jeden bohaterów przy-
powieści Jezusa (Łk 16,19-31).
Ewangelie podają pewne dane co do osoby Łazarza, jego najbliższej rodziny oraz miejscowo-
ści, w której zamieszkiwał. Wspominają o przebywaniu Jezusa w domu Marii i Marty, ale nie
wymieniają jednak ich brata (por. Łk 10,38-42). Czyni to tylko św. Jan. Podkreśla, że Maria,
siostra Łazarza, była tą niewiastą, która namaściła Jezusa (J 12,3). Stało się to w Betanii, która
była osadą znajdującą się około 3 km na wschód od Jerozolimy na zboczu Góry Oliwnej. Na-
tomiast św. Jan przedstawia jeszcze śmierć Łazarza i wydarzenia z nią związane (J 11,1-44).
Z obawy przed Żydami Jezus przebywał w Zajordanii (w Perei). Kiedy tam przebywał, dotarła
do Niego wiadomość, że choruje Jego przyjaciel, Łazarz. Poinformowały go o tym Maria
i Marta, mając nadzieję na Jego szybkie przybycie i interwencję. Chrystus nie wyruszył jednak
natychmiast, ale dopiero po dwóch dniach udał się do Betanii. W opisie zawarty jest pewien
dramatyzm. Jezus darzył Łazarza szczególną miłością, podobnie jak jego siostry, a jednak
opóźniał swoje przybycie. Tym samym Ewangelista wyklucza przypuszczenie, jakoby Jego
opóźnianie się wynikało z obojętności wobec Łazarza i jego sióstr, a zarazem uświadamia,
w jaki sposób działa Boża miłość. Czasem każe czekać na swe działanie, ale obdarza umiłowa-
nego tym większymi i piękniejszymi dobrami.
Zamiar Jezusa udania się do Betanii w okolice Jerozolimy spotyka się z zastrzeżeniem
uczniów, gdyż po ostatnich publicznych wystąpieniach Mistrza z Nazaretu widoczne było wro-
gie nastawienie do Niego (por. J 7,30.44; 10,39; 8,59; 10,31). Na wiadomość o śmierci przyja-
ciela Jezus udał się jednak w kierunku Jerozolimy. Apostołowie zdawali sobie sprawę z nie-
bezpieczeństwa, jakie może grozić Mistrzowi. Można to dostrzec w wypowiedzi Tomasza:
„Chodźmy także i my, aby razem z Nim umrzeć”. Podróż mogła trwać jeden dzień.
Pogrzeb odbywał się w dniu zgonu, zwykle około ośmiu godzin od śmierci. Jednak kondolencje
składano jeszcze przez trzy następne dni. Odwiedzano wtedy grób. Żałobę traktowano
1
B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u
}
u starożytnych Semitów w sposób zewnętrzny i głośno. Przychodzący z kondolencjami przyłą-
czali się do lamentujących krewnych zmarłego. Obrzędy te miały charakter raczej emocjonalny
niż religijny. Współczucie okazywane rodzinie zmarłego uchodziło za jeden z zasadniczych
uczynków miłosiernych. Żydzi utrzymywali, że przez trzy dni po śmierci dusza (albo pierwia-
stek życiodajny) może wracać do ciała. Następnie odchodzi definitywnie. Dlatego powrót do
życia po upływie trzech dni uważano za niemożliwy.
Jezus widział tych, którzy płakali z powodu śmierci Łazarza i wzruszył się. Wskazał na grób
i kazał go otworzyć. Marta nie zrozumiała polecenia Mistrza. Dlatego powiedziała: „Panie, już
cuchnie. Leży bowiem od czterech dni w grobie”. Inaczej mówiąc stwierdza, że otwarcie grobu
może być przykre dla otoczenia i może spowodować nieczystość rytulną zgodnie z przepisami
Prawa. Ale Jezus dał dowód, że jest Panem nad śmiercią.
Śmierć Łazarza była dla Chrystusa okazją do objawienia chwały Bożej. Wskrzeszenie przyja-
ciela z jednej strony przyczyniło się do umocnienia wiary ludu i do pozyskania nowych wy-
znawców Jezusa (J 12,11.17). Z drugiej jednak strony wzmogło nienawiść wrogów Zbawiciela,
którzy zdecydowali się Go zabić (J 12,10). Nienawiść, którą duchowi przywódcy narodu wy-
branego żywili wobec Chrystusa, rozciągnęła się także na Łazarza.
W perspektywie zbliżającej się męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa wskrzeszenie Łazarza
spełnia rolę zapowiedzi i przygotowania na pełne zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią.
Na sześć dni przed świętem Paschy Jezus znowu spotkał się w Betanii z rodziną Łazarza na
uczcie u Szymona Trędowatego (J 12,1-2), podczas której został namaszczony przez Marię.
W Betanii było miejsce kultu związane z Łazarzem (świadczy o nim św. Hieronim I pątniczka
Egeria – IV w.). Dla upamiętnienia wydarzeń, które się tam rozegrały, wznoszono w tej miej-
scowości w ciągu wieków kolejne kościoły. Ostatni, który powstał w latach 1952-53, zaprojek-
tował architekt włoski Antonio Barluzzi. Jego fasada główna i ściany boczne mają linie ciężkie
i surowe, jak rzymski grobowiec (hypogeum). Formę grobowca przypomina także jego wnę-
trze. Kościół nie posiada okien. Światło wpada do wnętrza przez jeden tylko otwór w suficie.
W ten sposób architekt pragnął wyrazić myśl, iż wobec śmierci Jezus jest jedyną nadzieją.
Przede wszystkim pragnął utrwalić wypowiedź Chrystusa: „Ja jestem zmartwychwstaniem
i życiem. Kto we Mnie wierzy, to choćby i umarł, żyć będzie. Każdy, kto żyje i wierzy we
Mnie, nie umrze na wieki” (J 11,25).
Dalsze losy Łazarza nie są znane, gdyż milczą o nim pisma Nowego Testamentu oraz ojcowie
i pisarze Kościoła. Według późniejszej tradycji (VII-VIII w.) miał być biskupem na Cyprze i
tam ponieść śmierć męczeńską. Natomiast według legend prowansalskich i burgundzkich (XII
w.) Łazarz wraz z siostrami dotarł na cudownie ocalonym statku na Wybrzeże Lazurowe i był
biskupem Marsylii. Tam też miał umrzeć.
2
B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u
}
Ks. Mirosław Łanoszka
Bohaterowie Starego Testamentu
E
ZECHIEL
–
PROROK BUDZĄCY NADZIEJĘ NA NOWE ŻYCIE
„
Rzekł do mnie: «Wygłoś do tych kości proroctwo i powiedz im: Wyschnięte kości, słuchajcie
słowa PANA. Tak mówi Pan BÓG do tych kości: Oto Ja ześlę na was ducha i ożyjecie. Dam
wam ścięgna, okryję was ciałem, oblokę was skórą i udzielę wam ducha. Ożyjecie i przekonacie
się, że Ja jestem PANEM»
” (Ez 37,4-6)
Cud wskrzeszenia Łazarza z martwych, jakiego dokonał Jezus w Betanii wskazuje, że Chrystus
jest źródłem życia dla wszystkich, którzy w Niego wierzą, a prawda o Jego zmartwychwstaniu
stanowi istotę głoszonej przez Niego Ewangelii (J 11,1-44). Ezechiel to starotestamentowy pro-
rok, który w niezwykle sugestywny sposób przedstawił powrót do nowego życia narodu po-
zbawionego nadziei w obrazie „wyschłych kości” stających się ponownie żywym organizmem
(Ez 37,1-14). Kim był ten bohater prorockiego świata, który przekazał jedną z najbardziej spek-
takularnych wizji Starego Testamentu?
Wszystkie informacje dotyczące Ezechiela czerpiemy z księgi noszącej jego imię (Księgi Eze-
chiela). W prologu do tego pisma została umieszczona nota biograficzna proroka, jednak nie
znajdziemy w niej zbyt wielu faktów związanych z jego życiem (Ez 1,1-3). Z nielicznych da-
nych przekazanych w tym tekście dowiadujemy się, że Ezechiel, którego hebrajskie imię (hebr.
Jechezqē’l) znaczy „Bóg jest mocny” lub „Bóg czyni mocnym”
1
, był kapłanem, synem Buziego
(Ez 1,3). Chociaż Ezechiel, podobnie jak Jeremiasz, należał do stanu kapłańskiego, to jednak w
odróżnieniu od swojego starszego rówieśnika został powołany przez Boga, kiedy przebywał
„wśród uprowadzonych” „w ziemi Chaldejczyków (południowa Babilonia) nad rzeką Kebar”,
gdzie też rozpoczął pełnić swoją prorocką misję (Ez 1,3). Odpowiadając na pytanie, w jaki spo-
sób nasz bohater znalazł się poza ojczystą ziemią na terytorium należącym do Babilonii, tym
samym wskażemy czas i środowisko działalności tej postaci. Pobyt Ezechiela w Mezopotamii
należy widzieć w perspektywie historycznych wydarzeń, których bieg doprowadził do powsta-
nia na Bliskim Wschodzie przełomu VII i VI stulecia przed Chr. zupełnie nowej sytuacji. Punk-
tem zwrotnym w tamtejszym regionie ówczesnego starożytnego świata był upadek Niniwy (612
r. przed Chr.), stolicy Asyrii, który spowodował rozpad tego potężnego imperium, czego
sprawcami byli Babilończycy i Medowie
2
. Następcą i synem twórcy państwa neobabilońskiego,
Nabopolasara (626-605 r. przed Chr.), który podbił niemalże całą Mezopotamię, został słynny
Nabuchodonozor II (606-562 r. przed Chr.). Jego zwycięstwo w bitwie pod Karkemisz z egip-
ską armią (605 r. przed Chr.) spowodowało, że w strefie wpływów nowego mocarstwa znalazła
się także Palestyna. Energiczny władca Babilonii, jakim był Nabuchodonozor, podporządko-
wywał sobie coraz to nowe tereny, które zobowiązał do płacenia podatków. Jednym z wasali
potężnego Babilończyka stał się ówczesny król Judy Jojakim (609-598 r. przed Chr.), który
wykorzystując chwilowe osłabienie babilońskiego hegemona, zaprzestał składania ustalonej
1
L. Koehler, W. Baumgartner, J.J. Stamm (red.), P. Dec (red. nauk. wyd. pol.),
Wielki słownik hebrajsko-polski i
aramejsko-polski Starego Testamentu
, tom I, Warszawa 2008,
s. 385.
2
S.H. Horn, P.K. McCarter jr,
Podzielona monarchia. Królestwa Judy i Izraela
, w: H. Shanks (red.),
Starożytny
Izrael. Od Abrahama do zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian
(tłum. W. Chrostowski), Warszawa 2007,
s. 284-285.
3
B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u
}
daniny. W tej sytuacji buntujące się państwo judzkie stało się obiektem zbrojnej kampanii Na-
buchodonozora, który na przełomie 598/597 r. przed Chr. rozpoczął oblężenie Jerozolimy.
W początkowej fazie babilońskiego najazdu zmarł Jojakim (598 r. przed Chr.). Władzę po nim
objął jego syn Jojakin, który po kilku miesiącach obrony świętego miasta podjął decyzję o pod-
daniu się najeźdźcom (597 r. przed Chr.). Nabuchodonozor najwyraźniej zadowolony z prze-
biegu wydarzeń nie zburzył Jerozolimy, jednak po splądrowaniu znajdującej się w niej świątyni
uprowadził na wygnanie do Babilonu młodego króla Jojakina wraz z jego dworem, do których
dołączyli także inni przedstawiciele kulturalnej i religijnej elity judzkiego społeczeństwa
3
. To
właśnie wówczas, w 597 r. przed Chr., wraz z pierwszą falą wygnańców został deportowany na
terytorium Mezopotamii Ezechiel, który na obczyźnie rozpoczął pełnić swoją prorocką posługę,
prawdopodobnie w okolicy miasta Nippur
4
. Po upływie dziesięciu lat przebywający na wygna-
niu w Babilonii Izraelici otrzymali smutną wiadomość o drugim oblężeniu Jerozolimy przez
wojska Nabuchodonozora (587/586 r. przed Chr.). Tym razem babiloński władca kazał zburzyć
stolicę Judy wraz ze świątynią, po czym dokonał kolejnej, tym razem masowej, deportacji ży-
dowskiego społeczeństwa (586 r. przed Chr.)
5
. Zbezczeszczenie świątyni jerozolimskiej to jed-
no z najtragiczniejszych wydarzeń, jakie miały miejsce w dziejach starożytnego Izraela.
W związku z tym dramatem w biografii Ezechiela pojawia się informacja o śmierci jego żony
(Ez 24,18), gdyż prorok był człowiekiem żonatym. Nie wiemy, w jakich okolicznościach nasz
bohater stracił swoją ukochaną małżonkę, która jest nazwana w Księdze Ezechiela „radością
jego oczu” (Ez 24,16). Prawdopodobnie to smutne przeżycie miało miejsce przed zniszczeniem
jerozolimskiej świątyni (587 r. przed Chr.)
6
, gdyż autor natchniony czyni wyraźną aluzję do
domu Bożego nazywając go, w nawiązaniu do słów określających żonę proroka (Ez 24,16),
„rozkoszą oczu” (Ez 24,21) dla wszystkich Izraelitów. A zatem, nagłe odejście żony Ezechiela,
jak i jego wdowieństwo, stały się znakiem zapowiadającym zabranie tego, co stanowiło dla Ży-
dów źródło siły i nadziei, gdyż odsłoniony przez proroka ogrom niewierności ludu izraelskiego,
pośród których szczególnie smutne i bolesne były bałwochwalcze praktyki, jakich dopuszczali
się rodacy naszego bohatera w ojczyźnie, urągały miejscu przeznaczonemu na dom modlitwy
ludu Bożego (Ez 8).
Narodowy dramat, jakim było zniszczenie Jerozolimy i świątyni, po którym nastąpiła druga
fala przesiedlenia babilońskiego (586 r. przed Chr.) stał się przełomowym momentem w na-
uczaniu Ezechiela, gdyż od tej chwili prorok musiał rozbudzić na nowo w pogrążonych w bez-
nadziei i niewierze sercach swoich rodaków wiarę w moc ocalającego Boga. W odpowiedzi na
te dylematy Ezechiel tłumaczył Izraelitom, zgodnie ze znaczeniem swojego imienia („Bóg jest
mocny”), że to nie słabość Boga legła u podstaw tej wielkiej tragedii, ale ogrom nieprawości
popełnianych przez naród Bożego wybrania. Wobec zniechęcenia i przygnębienia babilońskich
wygnańców prorok przekonywał swoich rodaków, że powrót do nowego życia jest możliwy,
jednak dokona się on dzięki działaniu Boga, który przez swego ducha wskrzesi obumarłą wiarę
swojego ludu, gdyż tylko On może obrócić dotkliwą klęskę w zwycięstwo (Ez 37,1-14). Od
czasu do czasu Ezechiel prowadził te niezwykle ważne rozmowy z przywódcami babilońskiej
3
J. Warzecha,
Historia dawnego Izraela
, Warszawa 2005,
s. 338-339.
4
M.Z. Brettler,
How to read the Bible
, Philadelphia 2005, s. 185.
5
M. Stępień,
Bliski Wschód
, w: M. Jaczynowska (red.),
Historia starożytna
, Warszawa 2008, s. 192.
6
L. Monloubou,
ÉZÉCHIEL
, w: J. Bajard, M. Defossez, J. Longton, R.F. Poswick, G. Rainotte (red.),
Le
Dictionnaire Encyclopédique de la Bible
, [Turnhout] Brepols 1987, s. 464.
4
B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u
}
wspólnoty wygnaniowej we własnym domu (Ez 8,1; 14,1), co mogło stać się zarodkiem przy-
szłej instytucji życia synagogalnego
7
.
Możemy w takim razie powiedzieć, że upadek Jerozolimy (586 r. przed Chr.) stanowi cezurę
czasową, która dzieli prorocką aktywność Ezechiela na dwa okresy. Pierwszy z nich znamio-
nowały surowe wyrocznie, piętnujące niemoralne postawy mieszkańców świętego miasta, któ-
rym prorok zapowiadał nadejście Bożego sądu (Ez 1-24), urzeczywistniającego się w zagładzie
Królestwa judzkiego (587-586 r. przed Chr.). W drugim okresie, który rozpoczął się w momen-
cie zburzenia Jerozolimy (586 r. przed Chr.) Ezechiel ogłaszał przebywającym na wygnaniu
w Babilonii rodakom odrodzenie Jerozolimy (Ez 25-48), napełniając ich tym samym niezwykłą
nadzieją
8
.
Ezechiel, będąc człowiekiem wyjątkowej wrażliwości o głębokim życiu duchowym, przedsta-
wiał otrzymane od Boga słowa w sposób niezwykle plastyczny, czemu nierzadko towarzyszyło
wprawiające w zdumienie zachowanie proroka. Podejmowane w odniesieniu do niekonwencjo-
nalnych postaw naszego bohatera próby wyjaśniania psychoanalitycznego zostały ostatecznie
odrzucone zarówno przez egzegetów, jak i przedstawicieli psychiatrii
9
. Próbując pokazać cha-
rakterystyczne rysy osobowości Ezechiela trzeba podkreślić, że był on człowiekiem, który ca-
łym swoim istnieniem przekazywał usłyszane od Boga orędzie. Dla zrozumienia jego proroc-
kiej działalności trzeba uwzględnić prawdziwe doświadczenie wszechmogącego Boga, które
ogarnia wybraną do tego celu osobę w taki sposób, aby uzdolnić ją do realizacji Bożych zamy-
słów. Ezechiel oznajmiając słowo Boże bardzo często posługiwał się czynnościami symbolicz-
nymi, angażując w ich wykonanie zarówno mowę, jak i milczenie, a także całą gamę postaw
czy gestów (Ez 1; 4,1-3.9-17; 5,1-6; 8-11; 24,1-14; 37,1-14; 40-48)
10
. Z zamieszczonych
w Księdze Ezechiela proroctw wyłaniają się różnorodne cechy charakteru naszego bohatera,
który w swoich wystąpieniach łączył ekstatyczne zachowania znamionujące świat wcześniej-
szych proroków wraz z obfitością klasycznego nauczania tej jakże ważnej dla dziejów Izraela
instytucji, jaką był starotestamentowy profetyzm
11
. Możliwe, że bogactwo zarówno przekaza-
nych przez proroka wizji, jak i posługiwanie się niezwykle rozbudowanym symbolizmem czy-
nią z niego jednego z prekursorów apokaliptycznej tradycji
12
. Ezechiel był nie tylko wielkim
prorokiem, płonącym żarliwością o sprawy Boże i własnego narodu, ale i teologiem, podejmu-
jącym racjonalną refleksję nad ważnymi problemami, których wyjaśnienia domagało się bun-
townicze pokolenie Izraela w Babilonii
13
.
W centrum nauczania Ezechiela, proroka o niezwykle wrażliwej duszy, znajduje się wezwanie
do wewnętrznej odnowy: „Odrzućcie od siebie wszystkie przestępstwa, które popełniliście,
i uczyńcie sobie nowe serce i nowego ducha!” (Ez 18,31). Kiedy prorok dostrzegł, że Izrael nie
był do tego zdolny, to zapowiedział, że Bóg okazując swoją moc i chwałę da swojemu ludowi
7
J.F.A. Sawyer,
Prophecy and the biblical prophets
, Oxford 1993, s. 105.
8
W. Brueggemann,
An introduction to the Old Testament. The canon and Christian imagination
s
,
Louisville-
London 2003, s. 192.
9
D.I. Block,
The Book of Ezekiel 1-24
, NICOT, Grand Rapids 1997, s. 10.
10
T. Brzegowy,
Prorocy Izraela, cz. I
, Tarnów
2
1999, s. 238-239.
11
J. Jensen,
God’s word to Israel
, Collegeville, Minnesota, 1988,
s. 189.
12
Ch. Nihan,
EZÉCHIEL
, w: T. Römer, J.D. Macchi, Ch. Nihan (ed.),
Introduction à l’Ancien Testament
, Genève
2009, s. 439.
13
G. von Rad,
Teologia Starego Testamentu
(tłu. B. Widła), Warszawa 1986, s. 533.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]