wyklad 14, Religijne, Studium Biblijne, 4. Semestr
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Bohaterowie Starego i Nowego Testamentu}Wykład 14BOHATEROWIE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTUKs. Michał BednarzBohaterowie EwangeliiŚW. ŁUKASZ– EWANGELISTA„Wielujuż starało się ułożyć opowiadanie o zdarzeniach, które się dokonały pośród nas, tak jaknam je przekazali ci, którzy od początku byli naocznymiświadkamii sługami słowa. Postanowi-łem więc i ja zbadać dokładnie wszystko od pierwszych chwil i opisać ci po kolei, dostojny Teo-filu, abyś się mógł przekonać o całkowitej pewności nauk, których ci udzielono”(Łk 1,1-4).Św.Łukasz pochodził ześrodowiskao wysokiej kulturze, o czymświadczyjego dobra znajo-mość języka greckiego oraz zagadnień z dziedziny medycyny. Język trzeciej Ewangelii jest bo-gaty, elastyczny, piękny. Dlategośw.Hieronim uznał jej autora za najbardziej biegłego w języ-ku greckim spośród wszystkich ewangelistów.1Stara tradycja chrześcijańska utrzymuje,że św.Łukasz był z pochodzenia antiocheńczykiem i lekarzem. Potwierdza to analiza jego pism:Ewangelii i Dziejów Apostolskich. Jest dobrze poinformowany o Antiochii Syryjskiej, a szcze-gólnie o początkach Kościoła w tym mieście (Dz 11,19-30; 13,1-3).W starymświadectwiechrześcijańskim, w tzw. Fragmencie Muratoriego (nazwanym tak odL.A. Muratoriego, który odkrył ten rękopis z r. 200 w Bibliotece Ambrozjańskiej w Mediolaniei po raz pierwszy opublikował w r. 1740), czytamy: „Trzecia księga Ewangelii według Łuka-sza. Łukasz ów, lekarz, kiedy po wniebowstąpieniu Chrystusa Paweł wziął go ze sobą jako do-radcę prawnego, spisał ją przypuszczalnie w jego imieniu (na jego polecenie). Wprawdzie i onnie widział Pana w cielesnej postaci, pomimo to wszakże jak mógł, tak zaczął opowiadać odnarodzenia Jezusa”. Podobnie twierdziśw.Ireneusz: „Łukasz, towarzysz Pawła, utrwalił wksiędze Ewangelię przez niego głoszoną”.2Analiza trzeciej Ewangelii zdaje się potwierdzać starą tradycję o lekarskim zawodzieśw.Łuka-sza. Ewangelista używa sporo terminów technicznych z dziedziny medycznej, np. wyrażenie„trawiona wysoką gorączką” (Łk 4,38) należy do fachowego określenia lekarskiego tamtychczasów.Św.Marek ten sam stan chorej określi w sposób popularny: „leżała w gorączce”(Mk 1,30). Autor trzeciej Ewangelii jest precyzyjny w opisie chorób. Interesuje sięźródłemichpowstania, czasem trwania i sposobem uzdrowienia (Łk 13,11-12; 9,43-44). Odróżnia wypadkiopętania od zwykłych chorób (Łk 9,36; 13,11-16).12PL 22,378.PG 7,845.1Bohaterowie Starego i Nowego Testamentu}W Troadzieśw.Łukasz spotkałśw.Pawła (Dz 16,10-40) około r. 50 i odtąd stał się jego wier-nym współpracownikiem i przyjacielem. Towarzyszył mu aż do Filipii w Macedonii. ApostołNarodów odnalazł go powtórnie w Filipii w czasie trzeciej podróży misyjnej w r. 57 (Dz 20,5-15) i odtądśw.Łukasz pozostał już zawsze przy nim. Razem udali się do Jerozolimy, gdzieśw.Paweł został uwięziony. Podczas pobytu Apostoła Narodów w więzieniu w Cezarei (58-60)św.Łukasz nawiązał kontakt z Kościołem jerozolimskim i innymi Kościołami lokalnymi Pale-styny. Być może w tym okresie zebrał materiał, który wykorzystał w swych dziełach – Ewan-gelia i Dzieje Apostolskie (por. Łk 1,2).Żyliprzecież jeszcze naoczniświadkowie.Kiedyśw.Paweł jako obywatel rzymski został wysłany do cesarskiego trybunału w Rzymie,św.Łu-kasz wraz z Arystarchem towarzyszył Apostołowi Narodów w czasie długiej i niebezpiecznejpodróży morskiej z Palestyny do Italii. Opis tej wędrówki pozostawił w Dziejach Apostolskich.Odtąd, jak się zdaje, pozostał na zawsze przy bokuśw.Pawła. Nie opuścił go w czasie pierw-szego i drugiego uwięzienia rzymskiego.Świadcząo tym najpierw dwa listy Pawła, które po-chodzą z okresu pierwszego uwięzienia w Rzymie. W Liście do Filemona Apostoł Narodówpisze: „Pozdrawia cię Epafras, [...], Marek, Arystarch, Demas, Łukasz – moi współpracownicy”(w. 23-24). A w Liście do Kolosan wspomina: „Pozdrawia was Łukasz, umiłowany lekarz”(Kol 4,14).Św.Łukasza spotykamy także podczas drugiego uwięzieniaśw.Pawła w Rzymie.On jeden pozostał przy starym Apostole, który kończy trud swegożycia(„Tylko Łukasz jest zemną” – 2 Tm 4,11). Zdanie to pozostanie na zawszeświadectwemwiernościśw.Łukasza.Autor trzeciej Ewangelii był niewątpliwie człowiekiem wrażliwym. W jego dziele dostrzegamybowiem szereg opuszczeń, któreświadcząo jego delikatności. Pomija wszystkie wypowiedziśw.Marka, które wydawały mu się zbyt twarde, surowe i obciążające osoby, o których wspo-mina. Każda osoba, nawet najbardziej grzeszna i upadła, wprowadzona przez niego do trzeciejEwangelii, cieszy się sympatią i doświadcza jego łagodności. Przemilcza dyskretnie np. surowewyrzuty czynione Piotrowi (Mk 8,32-33). W opisie przesłuchania Jezusa wyraźnie iświadomieoszczędza Piłata. Aż trzykrotnie przytacza słowa namiestnika: „Nie znajdujężadnejwiny wtym człowieku” (Łk 23,4.14.22). Bardzo obszernie opisuje usiłowanie Piłata zmierzające douwolnienia Chrystusa.Nic pewnego nie można powiedzieć o ostatnich latach działalnościśw.Łukasza. Najprawdopo-dobniej pośmierci św.Pawła opuścił Rzym i poświęcił się głoszeniu Ewangelii. Miał pracowaćw Dalmacji, Galii, Italii i Macedonii. Nie wiadomo, gdzie i w jaki sposób umarł. Kościół czcigo jako męczennika. Martyrologium rzymskie i inne katalogi męczenników wspominają,żezginął w Bitynii. Najprawdopodobniej zmarł jednak w Grecji.W Konstantynopolu w w. VI wspomina się po raz pierwszy ośw.Łukaszu jako malarzu. Naj-starszymświadkiemtej tradycji jest Teodor Lektor, któryżyłokoło r. 530. W swej Historii Ko-ścioła3podaje,żecesarzowa Eudoksja (+ 460) posłała z Jerozolimy siostrze cesarza Pulcherii„obraz Matki Bożej, który namalował Łukasz”. Tradycja ośw.Łukaszu malarzu była podej-mowana później w ciągu wieków i od czasu do czasu przypisuje się trzeciemu Ewangeliścietworzenie obrazów Matki Bożej, najczęściej w stylu bizantyjskim (zob. obraz na skale w ko-ściele św.Marka w Jerozolimie).Historycy uważają jednak,żejest to szczegół legendarny. Ma on prawdopodobnie swojeźródłow tym,że św.Łukasz jako pisarz posiadał niezwykłe zdolności artystyczne. Pióro w jego rę-kach stawało się pędzlem zdolnym odtworzyć w sposób niezwykleżywycechy przedstawia-3PG 86,165.2Bohaterowie Starego i Nowego Testamentu}nych osób. W trzeciej Ewangelii mamy wspaniałe portrety Zachariasza, Elżbiety, starca Syme-ona i wielu innych. Szczególne miejsce zajmuje w tym dziele Matka Jezusa. Autor pisze o Niejwięcej niż inni autorzy natchnieni. Namalował piórem najbardziej charakterystyczne rysy Jejosobowości oraz utrwalił wydarzenia uwypuklające Jej wielkość. Nie pędzlem, ale piórem na-malował piękny obraz Matki Najświętszej, który stał się natchnieniem dla wielu pisarzy i arty-stów chrześcijańskich.Symbolemśw.Łukasza jest wół, gdyż jego Ewangelia rozpoczyna się opisem zjawienia sięanioła Gabriela wświątynijerozolimskiej, w której składano Panu Bogu woły i owce.Ks. Mirosław ŁanoszkaBohaterowie Starego TestamentuEZECHIEL–PROROK BUDZĄCY WIARĘ W MOCBOGA„Odrzućcieod siebie wszystkie przestępstwa, które popełniliście, i uczyńcie sobie nowe serce inowego ducha! Dlaczego mielibyście umrzeć, ludu izraelski? Przecież nie pragnęśmierciśmiertelnika– wyrocznia Pana BOGA. Nawróćcie się więc, abyście pozostali przyżyciu!”(Ez 18,31-32)Ezechiel to kolejna wielka postać należąca do prorockiegoświataStarego Testamentu. Jedy-nymźródłeminformacji na temat jegożyciai działalności jest Księga Ezechiela, w której jed-nak nie znajdziemy zbyt wielu biograficznych danych dotyczących naszego bohatera. Hebraj-skie imię Ezechiela (hebr. Jechezqē’l) oznacza „Bóg jest mocny” lub „Bóg czyni mocnym”4.Nie znamy dokładnej daty ani miejsca urodzenia tej postaci. Z informacji zamieszczonych wprologu do jego księgi dowiadujemy się,żeEzechiel był kapłanem, synem Buziego, a do peł-nienia posłannictwa prorockiego został powołany na obczyźnie, w ziemi babilońskiej (Ez 1,3).Jakie zatem wydarzenia z dziejów Izraela znajdują się w tleżyciai działalności Ezechiela? Jed-nym z najtragiczniejszych momentów w historii narodu wybranego było bez wątpienia zburze-nie Jerozolimy iświątyniw 586 r. przed Chr. przez armię Nabuchodonozora, po którym nastą-piło uprowadzenie licznej grupy Judejczyków do Babilonii. Księga Ezechiela rozpoczyna swójprzekaz mniej więcej dziesięć lat wcześniej, kiedy to wspomniany babiloński władca (605-562r. przed Chr.) najechał na stolicę Judy celem zdławienia buntu wywołanego przez króla Jojaki-ma. Jednak już w początkowej fazie oblężenia Jerozolimy (597 r. przed Chr.) monarcha tenzmarł, a jego syn Jojakin (Jehojakin), który objął po nim tron, po kilku dalszych miesiącachobrony ostatecznie poddałświętemiasto (597 r. przed Chr.). Kiedy Nabuchodonozor zajął Je-rozolimę deportował do Babilonu: Jojakina wraz z jego rodziną, dwór królewski oraz liczneelity ówczesnego społeczeństwa judzkiego, by w ten sposób maksymalnie osłabić podbity na-ród. W grupie ludności przesiedlonej na terytorium imperium babilońskiego znalazł się równieżmłody Ezechiel. Ta jedna z najtragiczniejszych w dziejach narodu wybranego sytuacja tworzy4The Brown-Driver-Briggs Hebrew and English Lexicon,F. Brown, S.R. Driver, Ch.A. Briggs, Peabody62001, s. 306.3Bohaterowie Starego i Nowego Testamentu}historyczny kontekst, w którym nasz bohater przeżył swoje powołanie i realizował prorockądziałalność5.Ezechiel jako młody kapłan zostaje powołany przez Boga w piątym roku swojego pobytu wBabilonii (593 r. przed Chr.)6. To niezwykłe wydarzenie, jakim jest powołanie proroka, rozpo-czyna się od opisu spektakularnej wizji ognistego rydwanu (Ez 1,4-28), która wyraża potęgęmajestatu objawiającej się Bożej chwały, co potwierdza fragment Mądrości Syracha: „Ezechielw widzeniu ujrzał chwałę, która mu się objawiła na rydwanie cherubów” (Syr 49,8). MłodyEzechiel, który bez słowa sprzeciwu przyjmuje powierzoną mu przez Boga misję, otrzymuje dozjedzenia zapisany dwustronnie zwój: „Spojrzałem i zobaczyłem wyciągniętą ku mnie rękę, a wniej zwój księgi. A gdy go rozwinął przede mną, widziałem, ze był on zapisany z obu stron.Były na nim zapisane skargi, wzdychania i biada” (Ez 2,9-10). Przytoczone słowa odsłaniająprawdziwą naturę pokarmu prorockiego, którym jest słowo Boże: tylko ono stanowi rzeczywi-stą mocą dla człowieka powołanego, dając mu siłę dożyciaduchowego, jak i właściwej reali-zacji otrzymanego powołania.Zgodnie z tekstem Księgi Ezechiela nasz bohater w chwili wyboru na proroka znajdował się„w ziemi Chaldejczyków, nad rzeką Kebar” (Ez 1,3), prawdopodobnie blisko babilońskiegomiasta Nippur7, głosząc Boże orędzie przebywającym tam na wygnaniu Izraelitom. W Babilo-nii, w miejscowości Tell-Abib (nad kanałem Kebar), Ezechiel miał swój dom, który mógł słu-żyć,przynajmniej od czasu do czasu, jako miejsce spotkań z przywódcami przesiedlonejwspólnoty (Ez 8,1; 14,1). Możliwe,żeto właśnie tam narodziła się instytucja synagogalna8.Ezechiel był człowiekiemżonatym,jednak jego ukochanażona,która jest nazwana „radościąjego oczu” (Ez 24,16) nagle zmarła. Spowodowaneśmierciąmałżonki cierpienie prorok prze-żywajedynie w głębi swego serca, bez zewnętrznych gestówżałoby,które były tak bardzo cha-rakterystyczne dla semickiej kultury, jak chociażby publiczna lamentacja (Ez 24, 16-17). Oka-zuje się,żeten wdowi stan Ezechiela jest zamierzony przez Boga, który pragnie w ten niesły-chanie wymowny sposób zapowiedzieć Izraelitom zburzenieświątynijerozolimskiej. Tenwspaniały dom Boży, który jest „rozkoszą oczu i tęsknotą duszy” narodu wybranego upadnie,a potem przyjdzie babilońska niewola, pozbawiając możliwości opłakiwania tego smutnegowydarzenia, spowodowanego ogromem popełnianych przez Izraela grzechów (Ez 24,21-24).Właściwie poza przedstawionymi już informacjami nie potrafimy podać większej liczby bio-graficznych szczegółów zżycianaszego bohatera, nie wiemy też, kiedy ani w jakich okoliczno-ściachzakończył swojeżycie.Księga Ezechiela pozwala nam jednak częściowo przyglądnąć się niezwykłej osobowości pro-roka. Szczególnie wymownymświadectwemgłębokiego zaangażowania się w realizację swo-jego powołania były wykonywane przez niego czynności symboliczne, charakteryzujące siępewną dramaturgią. Przykładowo: Ezechiel znajduje się w stanie osłupienia przez siedem dni(Ez 3,15), pozostaje w postawie milczenia przez pewien czas (Ez 3,25-26) lub reaguje nagłymwybuchem nadmiernejżywiołowości(Ez 6,11). Na podstawie przekazanych w Księdze Eze-chiela opisów zachowania proroka nie można wyciągaćżadnychwniosków na temat jegoJ. Frankowski,Prorok bezlitosnej kary (Księga Ezechiela),w: J. Frankowski (red.), T. Brzegowy (współred.),Wprowa-dzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych,t. 4, Warszawa 2001, s. 218-219.6L. Monloubou,ÉZÉCHIEL,w: J. Bajard, M. Defossez, J. Longton, R.F. Poswick, G. Rainotte (red.),Le DictionnaireEncyclopédique de la Bible,[Turnhout] Brepols 1987, s. 464.7M.Z. Brettler,How to read the Bible,Philadelphia 2005, s. 185.8J.F.A. Sawyer,Prophecy and the biblical prophets,Oxford 1993, s. 105.54Bohaterowie Starego i Nowego Testamentu}zdrowia, gdyż to, co wydaje się wykraczać poza powszechnie przyjęte normy w relacjach mię-dzyludzkich, służy wyrażeniu doświadczenia, jakim jest nadprzyrodzone spotkanie z wszech-mogącym Bogiem. Ezechiel głosił słowo Boże całym swoim istnieniem, a więc wszystkim,co konstytuuje ludzką kondycję. Jeżeli dana czynność o charakterze symbolicznym była wła-ściwadla ukazania przyszłego losu Izraela, to Ezechiel, zgodnie z wolą Bożą, realizował ją.Takim przykładem może być nakaz upieczenia chleba na odchodach, który dla pobożnego Izra-elity oznaczał pokarm nieczysty, ale na płaszczyźnie zapowiedzi prorockiej stał się znakiemkomunikującym narodowi wybranemu nieunikniony pobytu w kraju pogan, uznawanych przezŻydówza nieczystych (Ez 4,15).Niezmierna różnorodność występujących w Księdze Ezechiela form literackich, jak i głębiazawartego w niej przesłania pozwala mówić o naszym bohaterze w kategorii wybitnych pisarzyi teologów. W centrum przekazanego przez Ezechiela nauczania znajduje się wezwanie do we-wnętrznej odnowyżycia,gdyż Bóg bardzo pragnie naszego nawrócenia: „Nawróćcie się i od-stąpcie od wszystkich waszych przestępstw. Niech nie będą one dla was powodem do grzechu.Odrzućcie od siebie wszystkie przestępstwa, które popełniliście, i uczyńcie sobie nowe sercei nowego ducha! Dlaczego mielibyście umrzeć, ludu izraelski? Przecież nie pragnęśmierciśmiertelnika– wyrocznia Pana BOGA. Nawróćcie się więc, abyście pozostali przyżyciu!”(Ez 18,30-32). Prorok przedstawia Boga wychodzącego naprzeciw swojego ludu, przebywają-cego na obczyźnie, z zapowiedzią daru nowego serca, który uzdolni go dożyciazgodnego zBożym prawem: „Dam wam nowe serce i nowego ducha ześlę do waszego wnętrza. Wyjmę zwaszej piersi serce kamienne, a dam wam serce z ciała. Poślę do waszego wnętrza mojego du-cha i sprawię,żebędziecie postępowali według moich nakazów i zachowywali moje prawo.Będziecie go przestrzegali. Zamieszkacie w kraju, który dałem waszym przodkom. Będzieciemoim ludem, a Ja będę waszym Bogiem” (Ez 36,26-28). Przytoczone słowa służą podkreśleniu,żejedyną drogą do prawdziwego odrodzenia narodu jest jego duchowa przemiana. Tylko od-rzucenie grzechów i wierne przestrzeganie Bożych przykazań przyniesie oczekiwane owocewszelkiego dobra i pomyślności dla wszystkich.Ezechiel to prorok i kapłan, który we wszystkich przejawachżyciareligijnego akcentował wy-miar duchowy, bez którego pobożność może stać się doświadczeniem czysto zewnętrznym,prowadzącym do różnego rodzaju deformacji. Podkreślanie przez naszego bohatera tego du-chowego nurtu w przeżywaniu swojej wiary uczyniło jego orędzie bardzo bliskim przesłaniuNowego Testamentu. Kiedy Ezechiel opisuje postać dobrego pasterza, który w osobie samegoBoga otacza doskonałą opieką wszystkie swoje owce (Ez 34,11), słyszymy słowa wypowie-dziane przez Jezusa Chrystusa w Janowej Ewangelii: „Ja jestem dobrym pasterzem. Dobry pa-sterz poświęca swojeżycieza owce” (J 10,11). To właśnie Jezus-Mesjasz w rozmowie z Sama-rytanką stoi u początku kultu, „kiedy prawdziwi czciciele będą wielbili Ojca w Duchu i wprawdzie” (J4,23), do którego tak wielką wagę przywiązywał w swoim nauczaniu Ezechiel(Wstęp do ksiąg prorockich, Biblia Jerozolimska).Ponad dwudziestoletnia działalność proroka Ezechiela dawała odpowiedź na temat prawdzi-wych przyczyn upadku Jerozolimy i babilońskich deportacji mieszkańców Judy. Prorok w spo-sób bezkompromisowy wykazywał,żeto z powodu swojej nieustannej postawy niewiernościlud izraelski zebrałżniwow postaci utraty ziemi obiecanej. Religijna apostazja, która pociągnę-ła za sobą rozkład moralny wszystkich wymiarówżyciatak osobistego, jak i społecznegosprowadziła na Izraela ponowną niewolę. Izraelscy wygnańcy próbowali obciążyć winą za na-rodową klęskę grzeszne pokolenie swoich przodków, co znalazło wyraz w powtarzanym przez5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]