wykład 1, RÓŻNE, Wiedza, Stosunki miedzynarodowe
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Stosunki międzynarodowe – nazywane będą międzynarodowymi dopóki państwa
i zachodzące pomiędzy nimi relacje pozostawać będą głównymi czynnikami je
determinującymi. Mimo formalnej równości wpływ poszczególnych państwa na globalny
system międzynarodowy jest zróżnicowany. Wielkie mocarstwa pozostają głównymi filarami
światowego systemy międzynarodowego, a relacje między nimi zależą do głównych interakcji
systemowych.
- Stany Zjednoczone jako jedyne hipermocarstwo we współczesnym świecie, o najbardziej
wszechstronnym potencjale i globalnej sile oddziaływania.
- Unia europejska, mimo, że nie jest państwowym podmiotem z uwagi na swój potencjał oraz
skale aktywności międzynarodowej, dzięki któremu należy uznać ją za aktora globalnego
współczesnych stosunków międzynarodowych
- Federacja Rosyjska- jako sukcesorka schedy po ZSRR a współcześnie największe
państwo świata pod względem wielkości terytorium oraz zasobów surowców mineralnych i
energetycznych, do tego kluczowo położone centrum w Europie
- Japonia- z uwago na potencjał gospodarczy i naukowo-technologiczny oraz podejmowane
próby zwiększenia międzynarodowej pozycji
- dwa mocarstwa wschodzące: Chińska Republika Ludowa i Indie.
Współczesny system międzynarodowy jest szczególnie złożony i wielopłaszczyznowy
tworem.
Stany Zjednoczone: ich potencjał, zasięg interesów oraz skala oddziaływania czynią z nich
pierwszą potęgę współczesnego świata w pierwsze w historii mocarstwo globalne. Pozycja
międzynarodowa czyni z nich lidera światowego na wszystkich płaszczyznach współczesnych
stosunków międzynarodowych. O globalnej pozycji USA we współczesnych systemie
międzynarodowym decyduje przede wszystkim ich potencjał- realne zasoby geograficzne,
demograficzno-społeczne, militarne oraz naukowo-technologiczne, atrakcyjność i
popularność kultury amerykańskiej. Pod względem wielkości terytorialnej USA plasuje się na
trzecim miejscu na świecie po Rosji i Kanadzie. Geopolityczne położenie między oceanami
umożliwia bycie kluczowym mocarstwem zarówno w sferze euroatlantyckiej jak również w
rejonie Azji i Pacyfiku. Populacja USA liczy ponad 303 mln osób, populacja charakteryzuje
się stałym wzrostem liczby ludności. Umocnienie pozycji USA jako supermocarstwa było
wynikiem przede wszystkim olbrzymich sukcesów, jakie stało się udziałem gospodarki
amerykańskiej w latach 90. XX w. – sytuacja gospodarcza maiła swoje wzloty i upadki. Na
pewno dla USA ataki terrorystyczne z 11 września oraz huragany osłabiły nieco gospodarkę
tego państwa. Źródłem ogromnych sukcesów USA na płaszczyźnie gospodarczej stały się
przede wszystkim: przekształcenia strukturalne, zdolność do wprowadzania innowacyjności,
rosnąca wydajność pracy, bardzo efektywne zarządzanie, wzrost wydatków gospodarstw
domowych objawiający się zwiększonym popytem konsumpcyjnym, bardzo niska inflacja,
umiejętność wykorzystania postępu technologicznego. Międzynarodową pozycję gospodarczą
USA umacnia fakt, że są one państwem, które najwięcej korzysta z procesów globalizacji
a równocześnie wywiera na nie największy wpływ. Dzięki globalizacji- otwartości świata,
znoszeniu granic- amerykańska gospodarka, polityka, kultura, potencjał militarny mogły
wzmocnić swoją pozycję w systemie międzynarodowym i pozyskać zasoby, które są
niezbędne dla ich rozwoju, wzrostu potęgi, która następnie wpływa na kształt porządku
międzynarodowego. USA jest niewątpliwie największym zwycięzcą globalizacji i jej główny
beneficjentem, co umożliwiają międzynarodowe instytucje finansowe- Międzynarodowy
Fundusz Walutowy, Bank Światowy. Pomimo wielu pozytywnych aspektów i poziomów,
na których USA wiodą prym, również zachodzą zjawiska negatywne: deficyt bilansu
płatniczego- początek lat 80., skutek dużego popytu, wewnętrzny, narastający systematycznie
deficyt handlu zagranicznego oraz deficyt obrotów bieżących. Pogłębiający się deficyt bilansu
płatniczego powoduje, że USA są obecnie największym na świecie dłużnikiem na państwem
uzależnionym od zagranicznego kapitału- życie ponad stan, Amerykanie wydają więcej niż
oszczędzają. Problem deficytu federalnego. Największe kontrowersje wzbudza uzależnienie
gospodarki USA od ropy naftowej (3 na świecie producent ropy po Arabii saudyjskiej i
Rosji), ale jest też największym konsumentem tego surowca.
Lata 90. XX w., wzmocnienie supremacji USA w dziedzinie wojskowości.
Niekwestionowany prymat amerykańskiej potęgi wojskowej zapewnia potencjał nuklearny,
posiadają największy, najbardziej zróżnicowany i zaawansowany arsenał. Sukcesy w
kosmosie, ciągła rywalizacja z Rosją, która początek miała od zimnej wojny, jednak tą
rywalizacje wygrały Stany.
Dominacja na rynku myśli, tendencja do „atrakcyjności naukowo-technologicznej USA”,
Ameryka jest od dawna państwem wybieranym przez naukowców z całego świata, dużo
laureatów Nagrody Nobla. Amerykańskie uniwersytety należą do najlepszych na świecie.
Od niekwestionowanej amerykańskiej dominacji praktycznie na wszystkich płaszczyznach
stosunków międzynarodowych dochodzi również globalny wpływ kulturowy. Przemysł
telewizyjny i kinematograficzny zdominowany jest przez produkcję i aktorów amerykańskich
i centrum rozrywki, czyli „fabryka snów’- kalifornijskie Hollywood oraz nowojorski
Brodway. Na rynku muzycznym dominują gwiazdy i utwory z USA. Naśladowany jest
amerykański styl życia, moda oraz zwyczaje, o czym świadczy chociażby uniwersalizacja
niektórych świąt.
W obliczy upadku ZSRR i rozkłady bloku wschodniego USA znalazła się w niezwykle
trudnej sytuacji ponownego określenia swoich ról w przeobrażającym się systemie
międzynarodowym. Po zakończeniu zimnej wojny za podstawową zmianę należy uznać
odrzucenie doktryny powstrzymania komunizmu, jako fundamentalnej zasady polityki
zagranicznej. Nowe zjawiska w dynamice życia międzynarodowego, dawna politykę
rywalizacji i konfrontacji zastąpiono strategią wielostronnej współpracy, przy uznaniu jednak
szczególnej pozycji USA, w kształtującym się porządku międzynarodowym – głównym
celem aktywności międzynarodowej pozostało zapewnienie bezpieczeństwa narodowego
o dobrobytu poprzez umocnienie amerykańskiego przywództwa i szczególnej pozycji w
globalnym systemie międzynarodowym. Taką rolę Ameryki miała odzwierciedlać idea
nowego ładu światowego zakłada, że kształtujący się porządek międzynarodowy w
odróżnieniu od okresu ziemnej wojny będzie erą pokoju a jego fundamenty stanowić będą
powszechny system prawa międzynarodowego oraz Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Jego podstawą miała być szeroka współpraca międzynarodowa, w tym mechanizm
współdziałania USA i ZSRR w zapobieganiu nowych zagrożeń. Koncepcja nowego ładu
światowego nigdy nie została ostatecznie skonkretyzowana ani też zrealizowana.
Clinton- nowa strategia polityki zagranicznej USA- „zaangażowanie i rozszerzenie”
opierała się na stwierdzeniu, że USA zmuszone są do przyjęcia na siebie roli globalnego
przywódcy, jako główne mocarstwo gospodarcze i wojskowe są gwarantem stwarzania
stabilnych stosunków politycznych i gospodarczych, opartej na zasadach wolnego handlu.
Strategia koncentrowała się na trzech celach: wzmocnieniu narodowego bezpieczeństwa,
wspieraniu narodowego dobrobytu, promowaniu demokracji i zasada wolnego runku.
Unia Europejska jako mocarstwo globalne- zakwalifikowanie UE do kategorii mocarstw
współczesnego świata opiera się na tezie, że zjednoczoną Europę określić można mianem
aktora globalnego współczesnych stosunków międzynarodowych. Analizując pozycję
jednoczącej się Europy w systemie międzynarodowym należy uwzględnić charakterystyczne
cechy, które wyróżniając ją spośród innych uczestników determinując równocześnie zakres
jej aktywności międzynarodowej. Podstawową kwestią Ne tej płaszczyźnie pozostaje
brak podmiotowości prawno międzynarodowej UE, co z jednej strony komplikuje próby
określenia jej międzynarodowych ról, natomiast z drugiej strony świadczy niewątpliwie o jej
wyjątkowości i oryginalności. UE to gospodarczo-polityczny związek 27 demokratycznych
państw europejskich, będący efektem wieloletniego procesu integracji politycznej,
gospodarczej i społecznej a zarazem największa i najprężniejsza organizacja tego typu
na świecie. Unia Ti rodzina demokratycznych państwa europejskich, którym celem jest
wspólna praca na rzecz pokoju i dobrobytu. Podstawę jej funkcjonowania stanowią traktat
z Maastrucht podpisany 7 lutego 1992 wszedł z życie 2 listopada 1993 r. Traktat o UE-
powołano do życia UE jako nową formę współpracy między państwami członkowskimi
Wspólnot Europejskich. Chcąc pokusić się o analizę pozycji UE we współczesnym systemie
międzynarodowym, należy uwzględnić w pierwszej kolejności jej potencjał stanowiący
podstawę wszelkich działań na arenie międzynarodowej, a następnie całokształt jej relacji
ze światem zewnętrznym. Konieczne jest określenie ideologicznych zasad i założeń a
także instytucji i procedur, składających się na całość unijnej aktywności w stosunkach
międzynarodowych. O globalnej pozycji UE we współczesnym systemie międzynarodowym
decyduje przede wszystkim jej potęga- realne zasoby geograficzne, demograficzno-społeczne,
gospodarcze, naukowo technologiczne, militarne.
UE zrzesza 27 państw (docelowo 30), obejmuje obszar ponad 4,3 mln km2. Zajmuje znaczą
część ważnego pod względem geopolitycznych i strategicznych kontynentu europejskiego.
W porównaniu do USA, UE dysponuje większą liczbą rąk do pracy, ale zagraża jej problem
starzejącego się społeczeństwa co nie dotyczy Ameryki. Przyrost naturalny jest na niskim
poziomie, nieznaczny wzrost populacji jest efektem imigracji. Potencjał gospodarczy UE
należy do czołowych w świecie, może być porównywalny jedynie z potęga gospodarki
amerykańskiej. Unia integruje w swych ramach gospodarki czołowe mocarstwa gospodarcze
współczesnego świata- Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Hiszpania. W
przeciwieństwie do gospodarki o wiele mniej imponująco przedstawia się potencjał naukowo
technologiczny oraz wojskowy UE. W porównaniu z USA również dynamika społeczna UE
w dziedzinie edukacji oraz postępu naukowo-technologicznego oceniania jest jako
stosunkowo niewielka. O wiele większe kontrowersje wiążą się z kategorią potencjału
militarnego UE, przede wszystkim w odniesieniu do zasadności posługiwania się w ogóle
tym terminem.- integrację w sferze stosunków polityczno-wojskowych cechuje relatywna
słabość („ekonomiczny olbrzym, polityczno-militarny karzeł”). UE nie dysponuje własnym
potencjałem wojskowym- jest on jedynie sumą potencjałów poszczególnych państw ani
realną efektywną polityką bezpieczeństwa. Ważnym aspektem potencjału międzynarodowego
UE jest „miękka siła”, europejskie wartości i kultura- sztuka, literatura, muzyka, moda a także
kuchnia sa niezmiernie ważnym aspektem jej międzynarodowego oddziaływania. Duże
znaczenie na również europejski szacunek dla odmienności i zróżnicowania kulturowego,
propagowanie idei tolerancji i równouprawnienia. Rozmiary UE pod względem
demograficznym, społecznym, gospodarczym, handlowym, finansowym oraz kulturowym
wyznaczają jej niewątpliwą rolę jednego z głównych uczestników współczesnych stosunków
międzynarodowych. Role ekonomiczne UE: rola lidera zrównoważonego rozwoju oraz
wzorca pomyślnej i kompleksowej integracji, rola dostarczyciela największej pomocy
rozwojowej. Pola polityczna i w zakresie bezpieczeństwa: rola aktywnego aktora
dyplomatycznego oraz rola stabilizatora pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego istotna
jest również rola atrakcyjnego ośrodka cywilizacyjnego i promotora wartości kultury
europejskiej.
Chcąc ocenić UE na arenie międzynarodowej musimy zwrócić uwagę na filozofię, która
kieruje się Zjednoczoną Europą w swych relacjach z resztą świata- Unię w tych względach
cechuje polityka „miękkiej siły”, która zakłada zdolność do osiągania celów na drodze
perswazji oraz stopniowego pozyskiwania zwolenników. Wśród metod polityki zagranicznej
stosowane są: negocjacje, pokojowe rozwiązywanie sporów, dyplomacja. Preferują
współpracę międzynarodową oraz wielostronne, wielopłaszczyznowe i wielowymiarowe
działanie i zapobieganie, a także pomoc która ma przyjąć polepszeniu warunków życia
ludności, poprawie sytuacji gospodarczej i wzrostowi dobrobytu. Podstawę stosunków UE
z resztą świta stanowią wartości europejskie wśród, których na pierwszym miejscu znajduje
się promowanie idei solidarności, demokracji i praw człowieka. Polityka zagraniczna UE
złożona jest z dwóch zasadniczych komponentów: zewnętrznych stosunków ekonomicznych-
wymiar międzynarodowy wspólnotowej polityki ekonomicznej- przede wszystkim wspólnej
polityki handlowej, polityka rozwojowa i pomoc humanitarna. Zewnętrznych stosunków
polityczno-wojskowych- wspólna polityka zagraniczna, bezpieczeństwa a następnie w jej
ramach Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony.
Strategia rozwoju UE skupia się na zapewnieniu państwom biedniejszy pomocy w
poprawie ich infrastruktury, rozwoju potencjału produkcyjnego i zwiększeniu wydajności
administracji instytucji publicznej. Priorytetem UE jest zwalczanie przyczyn ubóstwa i
zacofania: zapewnienie lepszego pożywienia i czystej wody poprawienie odstępu do edukacji,
opieki zdrowotnej zatrudnienia, opieki społecznej, zapewnienie lepszej infrastruktury i
lepszego środowiska. Kolejna bardzo istotna płaszczyzna działalności międzynarodowej
UE jest pomoc militarna, ma ona charakter globalny i bezwarunkowy, często jest niesiona
do „zapomnianych miejsc kryzysu”. USA są kluczowym partnerem międzynarodowym UE
zarówno za płaszczyźnie gospodarczej jak i polityczno-wojskowej.
22 listopada 1995 Deklaracja Transatlantycka, w której wyznaczono program współpracy
w zakresie spraw polityczno-wojskowych oraz gospodarczych. 3 grudnia 1995 na szczycie
madryckim przyjęto „Nowy program transatlantycki” zakładający podniesienie stosunków
UE-USA z poziomu konsultacji na poziom wspólnych działań w zakresie wspólnych
interesów. 8 maja 1998 na szczycie londyńskim ustanowiono Transatlantyckie Partnerstwo
Gospodarcze z reguły na potencjały ekonomiczne szczególnie istotne dla obu stron są
relacje gospodarcze, znajdujące bezpośrednie przełożenie na stan gospodarki światowej, w
wymianie handlowej uwidacznia się dodatni bilans na korzyść UE.
Potencjał UE jako mocarstwa ekonomicznego i cywilnego praz zakres aktywności
międzynarodowej wyznacza jej rolę aktywnego aktora globalnego we współczesnym
systemie międzynarodowym. W ramach stosunków zewnętrznych UE realizuje zarówno role
ekonomiczne jak i polityczno-wojskowe. Będąc najbardziej zaawansowanym przykładem
integracji regionalnej, ukazuje w jaki sposób można efektywnie i skutecznie łączyć
zasoby gospodarcze i polityczne dla wspólnego dobra, służąc jako przykład integracji
dla państw w innych regionach świata, bierze udział w działaniach mających na celu
rozwój międzynarodowej infrastruktury pokoju i zapewnienie globalnego bezpieczeństwa
międzynarodowego. Skala globalnej aktywności międzynarodowej oraz potęgę gospodarczą a
także potencjału społeczny, naukowo-technologiczny i kulturowy zjednoczona Europa może
stanowić przeciwwagę dla wpływów USA.
Federacja Rosyjska- mocarstwo Euroazjatyckie. 25 grudnia 1991- rozpad ZSRR- powstało 15
niezależnych podmiotów prawa międzynarodowego. Naturalnym dziedzicem radzickiego
imperium stała się Federacja Rosyjska, której rola międzynarodowa jako mocarstwa
regionalnego została powszechnie zaakceptowana przez społeczność międzynarodową, w tym
USA. Rosja przejęła imperialny spadek po ZSRR- mentalnościowy, koncepcyjny,
organizacyjny i materialny, co niewątpliwie zdeterminowało główny kierunek ewolucji
zarówno w kwestiach polityki wewnętrznej jak również roli i pozycji we współczesnym
systemie międzynarodowym. Terytorium 76,2 % powierzchni byłego ZSRR, a terytorium
liczy 17 075 200 km2, jest największym państwem na świecie. Położenie geograficzne
stanowi przesłankę do odgrywania kluczowej roli zarówno z Azji jak i w Europie, jak
również pomostu miedzy nimi. Rosja dysponuje wciąż największymi na świecie zasobami
bogactw naturalnych i surowcami strategicznymi i ropą naftową gazem ziemnym, węglem,
zasobami drewna oraz wieloma metalami. W 1987 populacja Rosji wynosiła 129 mln osób,
co stanowiło 8% populacji świata. Po rozpadzie Rosji pozostało około 52% ludności byłego
ZSRR. Jednak liczba ludności na skutek ujemnego przyrostu naturalnego sukcesywnie się
mniejsza. FR jest jednym z najrzadziej zaludnionych państw na świecie. Do tego dochodzi
nierównomierna struktura rozmieszczenia populacji. Negatywne tendencje demograficzne są
uważane za jedno z głównych zagrożeń dla przyszłej kondycji państwa. W porównaniu z
ZSRR potencjał ekonomiczny Rosji zmniejszył się o 40%. Nowe Władzie rosyjskie stanęły
przed koniecznością dokonania strukturalnych zmian polityczno-gospodarczych.
Podstawowym źródłem wzrostu gospodarczego jest polityka energetyczna Rosji. Jest ona
zaraz po Arabii Saudyjskiej producentem ropy naftowej, oraz eksporterem tego surowca. Pod
względem produkcji i eksportu gazu ziemnego Rosja jest niekwestionowanym numerem
jeden. Rosja zabiega o zwiększenie pozycji międzynarodowej stosunków gospodarczych oraz
integracji z gospodarką światową zajmuje jedno z priorytetowych miejsc wśród celów
rosyjskiej polityki zagranicznej. Zastrzeżenia wielu obserwatorów budzi system polityczny
Rosji. Zgodnie z konstytucją z 1993 r., FR jest państwem demokratycznym o ustroju
parlamentarno-prezydenckim. Najsilniejszą pozycję ustrojową ma prezydent, określający
podstawowe kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej. Mo on prawo wydawania
dekretów, decyduje o obsadzie stanowisk w administracji rządowej. Pozycja głowy państwa
jeszcze bardziej wzmocniła się po objęciu urzędu prezydenta przez Władimira Putina 1
stycznia 2000 r.. nastąpiła recentralizacja władzy, a zachodni obserwatorzy coraz częściej
wskazują na fakt, że współczesna Rosja nie spełnia wymogów państwa prawa. Reżim FR
zdecydowanie skłania się ku autorytaryzmowi., wolność prasy nie jest przestrzegana, zwalcza
się opozycję.
Problemy wewnętrzne Rosji związane są ze złożoną strukturą etniczną i narodowościową,
Rosjanie stanowią prawie 80% populacji, pozostałe 20% to mniejszości narodowe, z
czego największą grupą są Tatarzy (3,8%), oraz Ukraińcy. Przy tak ogromnym terytorium
państwowym, zróżnicowaniu etnicznym i religijnym konflikty są nieuniknione, dużym
zagrożeniem staje się odrodzenie religijne islamu, a w szczególności rozprzestrzenianie
się wahabizmu. Najbardziej napięta sytuacja panuje w Czeczeni, mającej status republiki
autonomicznej. W 1991 Czeczenia odzyskała niepodległość, do której Rosja ustosunkowała
się poprzez wprowadzenie blokady ekonomicznej. W 1994 rozpoczęła się walka partyzancka,
jednak konflikt trwa do chwili obecnej i przechodzi różne fazy. Polityka Rosji polega na
oddawaniu władzy prorosyjskim Czeczenom.
Podstawę mocarstwowej pozycji Rosji we współczesnym systemie międzynarodowym
praz przesłanką dominacji w skali globalnej jest potencjał wojskowy. Kluczowe znaczenie
dla rosyjskiego potencjału wojskowego mają siły jądrowe będące głównym atrybutem
mocarstwowości i gwarantem bezpieczeństwa FR.
Wśród głównych celów polityki zagranicznej- obok zapewnienia bezpieczeństwa, umocnienia
suwerenności i integralności terytorialnej- wymienione zostało zajęcie w stosunkach
międzynarodowych pozycji w pełni odpowiadającej interesom FR, jako jednego z wielkich
mocarstw i wpływowych centrów współczesnego świata. Wychodząc z założenia o
konieczności budowy systemu wielobiegunowego, uznano, że głównym instrumentem do
osiągnięcia tego celu jest wzmocnienie ONZ, która powinna pozostać centrum regulowania
stosunków międzynarodowych. W okresie ziemnej wojny najważniejszym aspektem
radzieckiej polityki zagranicznej były stosunki z USA, ta tendencja nie zmieniła się po
upadku ZSRR, duże znaczenie maja relacje z USA z uwagi na ich przywódczą rolę w
globalnym systemie międzynarodowym. USA są głównym partnerem FE w stosunkach
międzynarodowych, szczególnie w aspekcie bezpieczeństwa międzynarodowego, ale również
podstawowym rywalem.
Obecnie w Moskwie, kontrowersje wzbudzają amerykańskie plany budowy systemu obrony
przeciwrakietowej a konkretnie te jej elementy, które mają zostać rozmieszczone w Czechach
i w Polsce oraz problem międzynarodowego uznania niepodległości Kosowa. Z kolei USA
[ Pobierz całość w formacie PDF ]