wybrane zagadnienia, PRAWO KARNE
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
3. WYBRANE ZAGADNIENIA PRAWNE
3.1. Co to jest ámowa nienawiĻciÑ?
3.1.1. áMowa nienawiĻciÑ
jest to termin okreĻlajĢcy wypowiedzi sþowne lub w jakiejkolwiek innej formie, ktɆre
majĢ na celu poniŇenie, zniewaŇanie, pomɆwienie, rozbudzenie lub utrzymanie nienawiĻci wobec pewnej osoby
lub grupy osɆb.
4
W raporcie przygotowanym na potrzeby sejmowego biura studiɆw i ekspertyz czytamy, Ňe
ámowa nienawiĻci to odpowiednik angielskiego terminu hate speech Î wypowiedzi ustne i pisemne (..) lŇĢce,
oskarŇajĢce, wyszydzajĢce i poniŇajĢce grupy i jednostki z powodw po czħĻci od nich niezaleŇnych Î takich
jak przynaleŇnoĻę rasowa, etniczna, religijna, a takŇe pþeę, preferencje seksulane (...)Ñ.
5
3.1.2. áMowa nienawiĻciÑ wobec osoɆb homoseksualnych
to wypowiedzi, ktɆre poniŇajĢ, obraŇajĢ i
podtrzymujĢ uprzedzenia lub powodujĢ nienawiĻę lub niechħę wobec jednostek lub grup osɆb z powodu ich
orientacji seksulanej. Termin ten jest blisko powiĢzany z terminem áhomofobiaÑ, ktɆry oznacza lħk, niechħę,
potħpienie lub nienawiĻę wobec osb o orientacji homoseksualnej. Termin pojawiþ siħ w jħzyku angielskim w
roku 1969.
Parlament Europejski 18 stycznia 2006 w rezolucji "w sprawie homofobii w Europie" zdefiniowaþ
homofobiħ jako "nieuzasadniony lħk i niechħę wobec homoseksualizmu oraz osb homoseksualnych,
biseksualnych i transseksualnych, oparte na uprzedzeniach podobnie jak rasizm, ksenofobia, antysemityzm i
seksizm".
6
3.2. Mowa nienawiĻci w polskim kodeksie karnym
3.2.1. Polski kodeks karny penalizuje ámowħ nienawiĻciÑ z powodu przynaleŇnoĻci osoby poszkodowanej do
okreĻlonej grupy etnicznej, narodowej, wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowoĻci.
7
Przestħpstwo to jest
Ļcigane z urzħdu.
3.2.2. W Europie doĻwiadczonej okrucieıstwami i ludobjstwem II wojny Ļwiatowej, wiħkszoĻę krajw
zdecydowaþo siħ na penalizowanie okreĻlonych form ámowy nienawiĻciÑ zwiĢzanych z przynaleŇnoĻciĢ do
Sþawomir ýodziıski ÐProblemy dyskryminacji osɆb naleŇĢcych do mniejszoĻci narodowych i etnicznych w PolsceÑ raport nr 219,
Wydziaþ analiz ekonomicznych i spoþecznych Kancelarii Sejmu Î biuro studiɆw i ekspertyz Î Grudzieı 2003.
6
Encyklopedia internetowa Wikipedia:
.
7
Art. 257 kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997, Dz.U.97.88.553.
4
Encyklopedia internetowa Wikipedia:
.
5
okreĻlonej grupy narodowej, etnicznej czy wyznaniowej. SĢ wĻrd nich Niemcy, Austria, Szwecja, Wielka
Brytania, ale takŇe kraje spoza Europy jak Kanada czy Nowa Zelandia. W wielu tych krajach karane sĢ rwnieŇ
wypowiedzi, ktrych autorzy zaprzeczajĢ zbrodni holokaustu. Najjaskrawszym tego przykþadem jest ostatnie
skazanie historyka Davida Irvinga w Austrii.
8
3.3. Przykþady rozwiĢzaı prawnych dotyczĢcych ámowy nienawiĻciÑ ze wzglħdu na orientacjħ seksualnĢ.
3.3.1. áMowa nienawiĻciÑ wobec osɆb homoseksualnych nie zawsze jest przestħpstwem w rozumieniu
przepisɆw prawa karnego, Ļciganym z oskarŇenia publicznego. Jednak wobec wzrastajĢcej dyskryminacji,
nienawiĻci i przemocy wobec jednostek i grup z powodu ich orientacji seksualnej, wiele krajɆw zdecydowaþo
siħ na penalizowanie ámowy nienawiĻciÑ skierowanej przeciwko lesbijkom i gejom. PoniŇej zostanĢ
przedstawione rozwiĢzania ze Szwecji, Kanady i Holandii dotyczĢce tego zagadnienia. Z powodu caþkowicie
innego traktowania zagadnienia wolnoĻci sþowa (zarwno z powodw rasowych, etnicznych, religijnych jak i
orientacji seksualnej), zostanĢ przedstawione rozwiĢzania przyjħte w Stanach Zjednoczonych Ameryki.
3.3.2. Szwecja
W 2002 roku w Szwecji przyjħto poprawkħ do konstytucji, ktɆra dodaþa orientacjħ seksulanĢ do katalogu grup
chronionych przed ámowĢ nienawiĻciÑ. Oznacza to, Ňe obok takich cech jak narodowoĻę, pochodzenie etniczne
i wyznanie, orientacja seksualna podlega ochronie prawnej. Prawo chroni lesbijki i gejɆw, osoby biseksualne i
heteroseksualne na rɆwni przed atakami werbalnymi i przeĻladowaniami opartymi na pogardzie z powodu
orientacji seksualnej. Jednym z pierwszych osɆb, ktɆre sĢ sĢdzone na podstawie tego prawa, jest protestancki
pastor Ake Green. W swoich wypowiedziach porwnaþ on osoby homoseksualne do áwielkiego raka drĢŇĢcego
spoþeczeıstwoÑ i powiedziaþ, Ňe áBɆg moŇe zwymiotowaę na Szwecjħ, poniewaŇ jest tolerancyjna wobec
mniejszoĻci seksualnychÑ.
3.3.3. Kanada
W 2004 roku w Kanadzie wprowadzono poprawkħ do prawa karnego, ktɆra dodaþa orientacjħ seksualnĢ do
czterech innych grup chronionych przed mowĢ nienawiĻci. Obecnie ochrona przed mowĢ nienawiĻci obejmuje
kolor skɆry, rasħ, religiħ, pochodzenie etniczne i orientacjħ seksulanĢ.
Ustawodawstwo kanadyjskie rɆŇni siħ jednak od szwedzkiego gþownie tym, Ňe ustanawia wyjĢtek, ktry
zezwala na mowħ nienawiĻci, jeĻli jest ona podyktowana wzglħdami religijnymi.
3.3.4. Holandia
8
David Irving zaprzeczaþ wielkokrotnie w swoich wypowiedziach i ksiĢŇkach, Ňe niemieccy naziĻci w czasie drugiej wojny Ļwiatowej
dokonali ludobɆjstwa na spoþecznoĻci Ňydowskiej.
W Holandii nie ma specjalnego prawa dotyczĢcego mowy nienawiĻci, jednak holenderski system prawny
poradziþ sobie z zagadnieniem ámowy nienawiĻciÑ wobec osb homoseksualnych poprzez ustawodawstwo
dotyczĢce rwnoĻci. W sprawie Van Zijl v. Goeree, SĢd NajwyŇszy zakazaþ dalszych publikacji anty-
homoseksualnego artykuþu o tytule áSodomia jest wszħdzieÑ, ktry byþ opublikowany przez grupħ religijnĢ.
Artykuþ zawieraþ kilka obelg przeciwko lesbijkom i gejom, wþĢczajĢc w to opinie, Ňe AIDS zostaþo zesþane aby
ich ukaraę ĻmierciĢ za grzechy. W tej sprawie holenderski SĢd NajwyŇszy byþ zmuszony do balansowania
miħdzy wolnoĻciĢ wypowiedzi i religii wydawcy, a cierpieniem/szkodĢ ofiary spowodowanĢ tym artykuþem.
SĢd uznaþ, Ňe artykuþ umniejsza pozycje lesbijek i gejw w spoþeczeıstwie i w ten sposb þamie ich prawo do
rwnego traktowania chronione w holenderskiej Konstytucji.
3.3.5. Stany Zjednoczone Ameryki
W Stanach Zjednoczonych wolnoĻę sþowa wynika z Pierwszej Poprawki do Konstytucji. SĢd NajwyŇszy
StanɆw Zjednoczonych bardzo szeroko skonstruowaþ wolnoĻę wypowiedzi poprzez swoje orzecznictwo.
W latach 20-tych XX wieku w sprawie Abrams v. Stany Zjednoczone
9
jeden z sħdziɆw stworzyþ koncept, ktɆry
przetrwaþ w Stanach do dnia dzisiejszego i stanowi podstawħ systemu wolnoĻci sþowa. Koncept ten oparty jest
na idei, Ňe istnieje tzw. ámarketplace of ideasÑ, co oznacza rynek idei/rynek myĻli i wolnoĻę wypowiedzi jest
kluczowym elementem zapewniajĢcym istnienie tego rynku. Orzecznictwo SĢdu NajwyŇszego dopuszcza wiele
wypowiedzi, ktɆre w Europie nie mogþyby siħ obronię. Tyczy to siħ zarɆwno ámowy nienawiĻciÑ jak
i pornografii Î obie te formy wypowiedzi sĢ dozwolone w Stanach Zjednoczonych. Jako drastyczne przykþady
dozwolonej ámowy nienawiĻciÑ moŇna podaę nastħpujĢce sprawy: Collin v. Smith (1978) Î SĢd Apelacyjny
orzekþ, Ňe pierwsza poprawka do konstytucji dopuszcza marsz neo-nazistɆw przez dzielnice zamieszkaþe przez
ludnoĻę ņydowskĢ, ktɆra przeŇyþa holokaust, nawet jeĻli neo-naziĻci wþaĻnie z tego powodu wybrali tħ
dzielnicħ na swɆj przemarsz. Podobnie sprawa R.A.V. v. City St. Paul (1992), ktra dotyczyþa tego, Ňe czħĻę
sĢsiadw zrobiþa i spaliþa krzyŇ na trawniku przed domem czarnoskrej rodziny, aby im pokazaę jak sĢ niemile
widziani w okolicy. Ochrona wolnoĻci sþowa w Stanach Zjednoczonych jest bardzo szeroka i wydaje siħ niemal
absolutna i inne prawa i dobra ludzkie sĢ jej podporzĢdkowane. Nie wszystkie rodzaje wypowiedzi korzystajĢ
oczywiĻcie z ochrony pierwszej poprawki, ale zakres ten jest duŇo wiħkszy niŇ w Europie, Kanadzie, Australii
czy Nowej Zelandii. Jednym z powodw jest niewĢtpliwie inna historia i brak doĻwiadczenia holokaustu
i ludobjstwa na szerokĢ skalħ, z jakim mamy do czynienia w Europie do dnia dzisiejszego.
10
3.4. WolnoĻę wypowiedzi a ámowa nienawiĻciÑ Î zaleŇnoĻci
9
250 U.S. 616 (1919).
10
Morderstwa w byþej Jugosþawii na tle narodowoĻciowym i religijnym (1991-1995), wojna w Czeczenii, morderstwa na tle
religijnym na przykþad w Holandii.
3.4.1. Przede wszystkim naleŇy wyraŅnie zaznaczyę, Ňe jednym z podstawowych wartoĻci spoþeczeıstwa
demokratycznego jest wolnoĻę sþowa. WolnoĻę sþowa jest chroniona w najwaŇniejszych dokumentach
dotyczĢcych ochrony praw czþowieka. Miħdzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
11
w artykule
19 chroni wolnoĻę wyraŇania opinii i posiadania poglĢdw. Podobnie artykuþ 10 Europejskiej Konwencji Praw
Czþowieka i Podstawowych WolnoĻci
12
chroni wolnoĻę wypowiedzi. Jednak prawo to nie jest absolutne
i podlega ograniczeniom w takim zakresie, w jakim jest to konieczne do ochrony praw innych osɆb. Prawo
miħdzynarodowe ustanawia strukturħ, w ktɆrej wolnoĻę wypowiedzi nie podlega ochronie, jeĻli stanowi ámowħ
nienawiĻciÑ, szczeglnie ze wzglħdu na narodowoĻę, rasħ, kolor skry. Miħdzynarodowe standardy
wypracowane w relacji do ámowy nienawiĻciÑ ze wzglħdu na rasħ, religiħ i pochodzenie etniczne powinny w
peþni znaleŅę zastosowanie w odniesieniu do ámowy nienawiĻciÑ z uwagi na orientacjħ seksualnĢ (homophobic
hate speech).
13
3.4.2. System ochrony praw czþowieka Organizacji NarodɆw Zjednoczonych Î wolnoĻę sþowa.
Jak to zostaþo powiedziane wczeĻniej
Miħdzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
chroni
wolnoĻę wypowiedzi w artykule 19 ale jednoczeĻnie w paragrafie 3 tegoŇ artykuþu ustanawia ograniczenia
tejŇe. WolnoĻę wypowiedzi moŇe wiħc byę ograniczona przez ustawħ w celu áposzanowania praw i dobrego
imienia innych oraz ochrony bezpieczeıstwa paıstwowego lub porzĢdku publicznego albo zdrowia lub
moralnoĻci publicznejÑ. WolnoĻę wypowiedzi to nie tylko prawo, ale prawo ktre pociĢga za sobĢ pewne
obowiĢzki i odpowiedzialnoĻę. Ponadto w artykule 20 tejŇe Konwencji czytamy: ápopieranie w jakikolwiek
sposb nienawiĻci narodowej, rasowej lub religijnej, stanowiĢce podŇeganie do dyskryminacji, wrogoĻci lub
gwaþtu, powinno byę ustawowo zakazaneÑ.
Miħdzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej
14
uŇywa
mocniejszego jħzyka, aby zakazaę ámowy nienawiĻciÑ. Artykuþ 4 tejŇe Konwencji zobowiĢzuje Paıstwa Strony
do zwalczania nienawiĻci rasowej i dyskryminacji w kaŇdej formie oraz do ápodjħcia niezwþocznie wþaĻciwych
ĻrodkɆw zmierzajĢcych do wykorzenienia wszelkiego podŇegania do tego rodzaju dyskryminacji bĢdŅ teŇ
aktw dyskryminacji i w tym celuÑ. Generalna Rekomendacja XV Komitetu Przeciw Dyskryminacji Rasowej
wyjaĻnia, Ňe zobowiĢzania wymienione w artykule 4 Konwencji sĢ obowiĢzkowe i Paıstwa Strony sĢ
zobowiĢzane wprowadzię efektywne prawo i karaę wszelkie przejawy dyskryminacji rasowej.
Oba Komitety Î Praw Czþowieka i Przeciw Dyskryminacji Rasowej, podkreĻlajĢ, Ňe zakaz mowy
nienawiĻci jest caþkowicie zgodny z przepisami dotyczĢcymi wolnoĻci wypowiedzi.
Dokument Rady Europy podpisany w Rzymie w 1950 roku ratyfikowany przez Polskħ w 1993 roku.
13
Nieopublikowana opinia prawna dotyczĢca Ðmowy nienawiĻciÑ przygotowana przez Interights.
14
Dokument Organizacji NarodɆw Zjednoczonych podpisany w Nowym Jorku w 1966 roku ratyfikowany przez Polskħ w 1969 roku;
Dz.U.69.25.187.
11
Dokument Organizacji NarodɆw Zjednoczonych podpisany w Nowym Jorku w 1966 roku ratyfikowany przez Polskħ w 1977 roku,
Dz.U.77.38.167.
12
W jednej ze spraw dotyczĢcej ámowy nienawiĻciÑ, jaka byþa rozpatrywana przed Komitetem Praw
Czþowieka
15
, Komitet orzekþ, Ňe wypowiedzi antysemickie nie korzystajĢ z wolnoĻci wypowiedzi. W tym
wypadku ograniczenie wolnoĻci wypowiedzi sþuŇy oddaniu szacunku spoþecznoĻci ņydowskiej, ktra ma prawo
Ňyę bez strachu w atmosferze wolnej od antysemityzmu.
Sprawa rozpatrywana przed Komitetem Przeciw Dyskryminacji Rasowej, ktra zasþuguje na uwagħ, jest
The Jewish Community of Oslo and others v. Norwegia
16
. Sprawa ponownie dotyczy wypowiedzi poniŇajĢcych
i zniesþawiajĢcych spoþecznoĻę ņydowskĢ podczas publicznego wystĢpienia. SĢd NajwyŇszy Norwegii uznaþ,
Ňe chociaŇ wypowiedŅ byþa uwþaczajĢca i obraŅliwa, nie byþa to groŅba i dlatego nie moŇe byę zakazana jako
ámowa nienawiĻciÑ i korzysta z ochrony wolnoĻci wypowiedzi. Komitet uznaþ Norwegiħ winnĢ zþamania
artykuþu 4 Miħdzynarodowej Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej, a w
argumentacji napisaþ: ánawet jeĻli wypowiedzi podczas przemwienia byþy caþkowicie absurdalne, nie
powoduje to, Ňe artykuþ 4 Konwencji nie jest pogwaþcony. Wypowiedzi byþy oparte na przekonaniu o wyŇszoĻci
jednej rasy nad drugĢ lub nienawiĻci rasowej i sĢ nawoþywaniem do dyskryminacji rasowej, jeĻli nie do
przemocy. Ponadto Komitet uznaþ, Ňe wolnoĻę wypowiedzi zasþuguje na niŇszy stopieı ochrony w sytuacji
ámowy nienawiĻciÑ.
17
3.4.3. WolnoĻę sþowa w Europejskiej Konwencji Praw Czþowieka.
Europejska Konwencja Praw Czþowieka chroni wolnoĻę wypowiedzi w artykule 10, ale jednoczeĻnie ustanawia
granice tej wolnoĻci. Paragraf 2 tego artykuþu stanowi, Ňe wolnoĻę wypowiedzi moŇe podlegaę ograniczeniom
przewidzianym przez prawo i koniecznym w spoþeczeıstwie demokratycznym. Konwencja wymienia szereg
powodw ograniczenia wolnoĻci wypowiedzi i sĢ wĻrd nich áochrona dobrego imienia i praw innych osbÑ.
Orzecznictwo Europejskiego Trybunaþu dotyczĢce interpretacji artykuþu 10 jest bogate. Na potrzeby tej opinii
przytoczone bħdĢ tylko niektre orzeczenia.
W sprawie Gunduz
18
Europejski Trybunaþ Praw Czþowieka (Trybunaþ) orzekþ, Ňe
tolerancja i szacunek
dla rwnej godnoĻci wszystkich ludzi stanowi podstawħ demokratycznego i pluralistycznego spoþeczeıstwa.
BiorĢc to za wzr, w opinii Trybunaþu, moŇe okazaę siħ konieczne, w okreĻlonych spoþecznoĻciach
demokratycznych, karanie lub nawet zapobieganie wszystkim formom wypowiedzi, ktre szerzĢ, wzmacniajĢ,
promujĢ lub usprawiedliwiajĢ nienawiĻę opartĢ na nietolerancji, z zastrzeŇeniem zasady proporcjonalnoĻci.
Ponadto jak orzekþ Trybunaþ, nie ma wĢtpliwoĻci, Ňe konkretne wypowiedzi bħdĢce ámowĢ nienawiĻciÑ, co
moŇe byę zniewaŇeniem okreĻlonych jednostek lub grup spoþecznych, nie znajdujĢ ochrony przez artykuþ
15
Faurisson v France 8 November 1986, Communication No. 550/1993 (UN Human Rights Committee); wypowiedzi francuskiego
profesora, ktɆry zaprzeczaþ holokaustowi.
16
Communication No. 30/2003, U.N. Doc. CERD/C/67/D/2003, 22 August 2005.
17
Tþumaczenie z orzeczenia Komisji paragraf 10.5 Î I.Kotiuk.
18
Gunduz v. Turcja orzeczenie 4 Grudnia 2003 roku, nr aplikacji 35071/97.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]