wystawa polskie monety kruszcowe broszura, Numizmatyka
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wstęp
jest spopularyzowanie dziejów polskich monet kruszcowych nie tylko jako przedmiotu kultury
materialnej, ale jako środka płatniczego i tezauryzacji na przestrzeni wieków.
Na ekspozycji zgromadzono ponad 1.000 monet wybranych ze zbiorów numizmatycznych
Narodowego Banku Polskiego. Całość zbiorów obejmuje przeszło 250 tys. eksponatów.
Aby pokazać większość z nich zwiedzającym, Narodowy Bank Polski przygotowuje wystawy czasowe. Od początku swojego
istnienia Muzeum Numizmatyczne NBP zorganizowało ponad 20 wystaw, między innymi:
„Pieniądz w historii Polski”, przedstawiająca najcenniejsze eksponaty NBP zbierane przez Departament Emisyjny
(z okazji 160. rocznicy założenia Banku Polskiego)
„Dorobek emisyjny II Rzeczypospolitej”, z okazji 70. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości
oraz 50. rocznicy wybuchu II wojny światowej
„Pieniądz w Polsce od 1918 r.”, z okazji 70. rocznicy odrodzenia Banku Polskiego
„Złoto monetarne w zbiorach Narodowego Banku Polskiego”
„80-lecie odzyskania niepodległości”
„Srebro monetarne w zbiorach Narodowego Banku Polskiego”
„80-lecie Banku Centralnego w Polsce 1924–2004”
„Polski pieniądz papierowy od XVIII w.”
Początkowo wystawy były udostępniane gościom tylko okazjonalnie. Od 1994 r. wystawy są otwarte dla szerokiej publiczności.
3
W
ystawa prezentuje złote i srebrne monety polskie od X wieku do czasów współczesnych. Jej celem
Historia pieniądza polskiego
– wybija Bolesław Chrobry pod koniec
X w. Dwustronny denar panuje w polskim
systemie pieniężnym aż do czasu pojawienia
się tzw. brakteatów, monet bitych na bardzo cienkiej blaszce
tylko jednym stemplem (na jednej stronie powstawał wówczas
wypukły pozytyw, na drugiej natomiast wklęsły negatyw
tego samego obrazu), wprowadzonych w wyniku radykalnej
reformy pieniężnej Mieszka III Starego. Po wypędzeniu tego
władcy z Krakowa (1177 r.) rozpoczyna się najbardziej
tajemniczy okres w średniowiecznym mennictwie polskim
– mimo ogromnej ilości znanych obecnie typów monet
możemy wskazać tylko niewielu ich emitentów. Brakteaty
w swojej ostatniej fazie rozwoju upodobniają się bardzo do
guzików (skąd nazwa „brakteaty guziczkowe”) i pozostają
w obiegu na Mazowszu, Kujawach i w Wielkopolsce do
połowy XIV w.
Reforma groszowa (wprowadzająca monety „grube”)
przeprowadzona przez Kazimierza Wielkiego pod koniec jego
rządów, poprzedzona wcześniejszą o kilkadziesiąt lat reformą
kwartnikową (o podobnym charakterze) na Śląsku, wpisuje się
w cykl wielkich reform monetarnych na terenie Europy, będąc
początkiem nowego okresu w periodyzacji numizmatyki
polskiej. Reforma ta wpływa na działalność menniczą naszych
władców w późnym średniowieczu, którzy jednak poprzestają
głównie na wybijaniu denarów i półgroszy.
Okres nowożytny w mennictwie polskim, rozpoczyna-
jący się za rządów Zygmunta I Starego, to zainicjowanie
wybijania na większą skalę monet złotych i znaczna rozbudowa
systemu pieniężnego, skutkująca pojawieniem się w obiegu
nowych nominałów (z talarem jako największą srebrną
jednostką obiegową na czele). Panowanie Wazów to z kolei
czas, gdy mennice koronne i miejskie (jak np. Bydgoszcz,
Kraków, Toruń czy Gdańsk) wybijają najpiękniejsze monety
w całej swojej historii, ale również okres ciężkich zmagań
wojennych, prowadzących do kryzysu finansowego. Za
Jana Kazimierza pojawiają się w obiegu, wprowadzone ze
względów ekonomicznych, monety miedziane (boratynki)
oraz podwartościowe (czyli o mniejszej wartości srebra niż
informuje o tym wybity na stemplu nominał) złotówki zwane
tymfami. Z chaosem monetarnym zaistniałym za panowania
ostatniego Wazy na polskim tronie starają się walczyć,
P
ierwsze polskie monety – srebrne denary
z różnym skutkiem, kolejni polscy władcy, pozostawiając
nieraz po sobie (jak August II Mocny czy Stanisław August
Poniatowski) interesujące pomniki mennicze.
XIX stulecie rozpoczynają emisje uzależnionego
od Francji Księstwa Warszawskiego, po którego upadku
następuje ciężki okres zaborów. Pieniądz staje się także
manifestacją narodowej suwerenności wbrew aktualnej
sytuacji politycznej. Swoje monety wybija załoga oblężonej
w 1813 r. przez Rosjan twierdzy Zamość oraz Rząd
Tymczasowy w okresie Powstania Listopadowego. Pojawiają
się monety złotowe i groszowe, wybite na zlecenie obywateli
Wolnego Miasta Krakowa, a monety Królestwa Polskiego
pod zaborem rosyjskim „walczą” o zachowanie na swoich
stemplach resztek polskości.
Pieniądz polski w II Rzeczypospolitej to początkowo
marka polska, będąca spadkiem po okresie niewoli narodowej.
Przeprowadzone w 1924 r. reformy Władysława Grabskiego
wprowadzają nową walutę – złotego polskiego, dzielącego się
na 100 groszy, który miał dorównywać wartością złotemu
frankowi szwajcarskiemu. W następnych latach pojawiają
się w Polsce monety pamiątkowe i próbne, poświęcone
doniosłym rocznicom i postaciom z narodowej historii.
Po II wojnie światowej na terenie państwa polskiego
kursuje początkowo wyłącznie pieniądz papierowy, monety
wchodzą do obiegu dopiero po reformie z 1950 r. Są to
emisje wykonane z niestosowanych jeszcze w polskim
mennictwie materiałów – miedzioniklu i aluminium,
chociaż dla monet obiegowych pozostaje w użyciu również
mosiądz i brąz. Okres PRL to początek wielkiej popularności
monet okolicznościowych (wybijanych od 1964 r.) oraz
kolekcjonerskich, z których pierwsza wyemitowana została
w 1972 r.
Po opanowaniu inflacji i przeprowadzeniu denominacji
(1995 r.), wprowadzono monety, którymi posługujemy
się obecnie. Od 1996 r. rozpoczyna się emisja monet
o nominale 2 zł ze stopu Nordic Gold; cały czas są także
bite kolekcjonerskie monety srebrne i złote. W szybkim
tempie rozwija się technika produkcji – pojawiają się monety
na miarę XXI w.: oksydowane, platerowane, zaopatrzone
w hologramy i powłoki emaliowe czy ze wstawionym
bursztynem lub cyrkonią.
Autor tekstów monet: Witold Garbaczewski.
4
Denar Bolesława Chrobrego PRINCES POLONIE
emisję zainicjował – jak się ostatnio przyjmuje – Bolesław Chrobry (992–1025) pod koniec
X stulecia. Pozostawił po sobie kilka interesujących pod względem ikonograficznym monet,
z których najciekawszą jest denar z wyobrażeniem ptaka, wybity najprawdopodobniej
w pierwszym dziesięcioleciu XI w. i wiążący się być może ze Zjazdem Gnieźnieńskim. Na uwagę
zasługuje tutaj przede wszystkim specjalnie wyeksponowana – umieszczona dwa razy (na awersie
i rewersie) – legenda PRINCES POLONIE. Jest to najdawniejszy zachowany w oryginale zapis nazwy Polski,
a zastosowanie tytułu
prince[p]s
w odniesieniu do osoby władcy miało zapewne związek z nowym statusem
prawnym Bolesława po Zjeździe Gnieźnieńskim. Wszystkie cechy ptaka wyobrażonego na stemplu – trzy
antenki na głowie, rozpostarty wachlarzowato ogon, kreski na korpusie oznaczające zapewne barwne
upierzenie – zdają się jednoznacznie wskazywać, że mamy tutaj do czynienia z pawiem, a nie orłem czy
kogutem. W chrześcijaństwie paw jest przede wszystkim symbolem zmartwychwstania i raju, a także
samego Chrystusa. Ptak, najprawdopodobniej paw, występuje także na monetach czeskich Bolesława II
Pobożnego (972/3–999) z dynastii Przemyślidów oraz jego przeciwnika Sobiesława z możnowładczego rodu
Sławnikowiców (985–995), nie jest to więc zjawisko odosobnione. Być może paw na denarach czeskich
nie wiąże się z władcą, ale ze świętym patronem Czech – Wacławem, będąc symbolem zmartwychwstania
i życia wiecznego. Nie jest zatem wykluczone, że także na monecie polskiej odgrywa podobną rolę i jest
symbolem zmarłego śmiercią męczeńską Wojciecha, który dostąpił już wiecznej nagrody w niebie. Na
rewersie występuje krzyż nitkowy typu anglosaskiego, spotykany już wcześniej na monetach anglosaskich
oraz ich skandynawskich naśladownictwach i stamtąd zapewne przejęty. Wymowa krzyża jest tutaj jasna
– stanowi on symbol Chrystusa i religii chrześcijańskiej, jak również Boskiej opieki nad władcą i państwem.
Oryginalna ikonografia sprawia, że denar PRINCES POLONIE jest jedną z najciekawszych polskich monet
okresu średniowiecza.
5
P
ierwszymi monetami wybijanymi przez władców Polski były srebrne denary, których
[ Pobierz całość w formacie PDF ]