wypalenie, podstawy pielęgniarstwa(1)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ZESPÓŁ WYPALENIA ZAWODOWEGO U LEKARZY I PIELĘGNIAREK
ODDZIAŁÓW ONKOLOGII DZIECIĘCEJ
Tomasz Dangel
Zakład Opiekli Paliatywnej IMD
Warszawskie Hospicjum dla Dzieci
adaniem objęto lekarzy i pielęgniarki z oddziałów onkologii i hematologii
dziecięcej, którzy zostali wydelegowani przez swoich ordynatorów do udziału w
trzech kolejnych kursach opieki paliatywnej nad dziećmi w latach 1996-1997.
Za oddziały onkologii i hematologii dziecięcej, do których przesłano zaproszenia na
kurs, uznano wszystkie oddziały, o których wiedziano, że prowadzą leczenie chorób
nowotworowych u dzieci. Na podstawie danych Instytutu Matki i Dziecka
zidentyfikowano 26 takich oddziałów. Badani wypełniali ankietę (A1) przed
rozpoczęciem kursu oraz ankietę (A2) po zakończeniu kursu. Ankieta była
anonimowa, jednak dane z metryki (płeć, wiek, zawód, staż itd.) pozwalały połączyć
w pary ankiety wypełnione przez te same osoby. Wypełnienie ankiety było
dobrowolne i nie ograniczało ani udziału w kursie ani jego ukończenia.
Wyniki
W tabeli 1 przedstawiono liczbę lekarzy i pielęgniarek, którzy uczestniczyli w
kolejnych kursach i wzięli udział w badaniu. Tabele 2-4 przedstawiają szczegółowe
dane o uczestnikach badania ujętych w trzy grupy: tych którzy wypełnili ankietę A1
(tabela 2), ankietę A2 (tabela 3) oraz obydwie ankiety A1 i A2 (tabela 4).
Tabela 1. Reprezentacja podczas kursów i udział w badaniu.
Kurs 1
Kurs 2
Kurs 3
Razem
Termin kursu
19-23.03.96
12-16.11.96
13-18.10.97
Liczba reprezentowanych oddziałów
17
19
23
25
Liczba uczestników kursów
44
48
38
130
Liczba uczestników, którzy wypełnili ankietę A1
44
42
36
122
Liczba uczestników, którzy wypełnili ankietę A2
37
36
32
105
Liczba uczestników, którzy wypełnili ankiety A1 i
A2
37
30
30
97
Badani lekarze i pielęgniarki odpowiadali po kursie na pytania dotyczące zespołu
wypalenia zawodowego (burnout syndrome). Podczas kursu brali udział w wykładzie
i warsztatach na ten temat. Objawy zespołu wypalenia zawodowego występowały u
60% badanych, z podobną częstością u lekarzy i pielęgniarek (P = 1,0). Wyższe
ryzyko (65%) odnotowano u osób o stażu pracy powyżej 5 lat. Wydłużenie stażu
pracy powyżej 15 lat nie powodowało dalszego zwiększenia częstości występowania
zespołu wypalenia. Osoby, które nie czuły się przygotowane zawodowo do pracy z
1
Poniżej przedstawiono jedynie fragment większego opracowania pt. „Postawy lekarzy i pielęgniarek wobec
dzieci w terminalnej fazie choroby nowotworowej”
94
Metoda
B
dziećmi nieuleczalnie chorymi i ich rodzicami, doświadczały zespołu wypalenia z
podobną częstością jak osoby, które czuły się przygotowane (odpowiednio 61% i
58%).
Zespół wypalenia zawodowego - zawód
100%
1
1
2
80%
24
16
40
60%
40%
35
28
63
20%
0%
Lekarze
Pielęgniarki
Razem
Tak
Nie
Brak odpowiedzi
Zespół wypalenia zawodowego - staż pracy
100%
1
1
80%
13
12
15
60%
40%
26
24
20%
13
0%
0-5 lat
6-15 lat
>15 lat
Tak
Nie
Brak odpowiedzi
Do najczęściej wymienianych objawów zespołu wypalenia (>30%) należą: obniżenie
motywacji do pracy, obniżenie nastroju, brak satysfakcji z pracy, zmęczenie i
zdenerwowanie (tabela 8).
Tylko 59% osób, które obserwowały u siebie objawy zespołu wypalenia
zawodowego, wymieniło metody radzenia sobie z tą sytuacją. Najczęściej
wymieniano urlop, a w dalszej kolejności zmniejszenie zaangażowania i tempa pracy
(tabela 9). Trzy osoby próbowały zmienić miejsce pracy. Tylko jedna osoba
korzystała z pomocy psychologa. Trzy osoby nie radzą sobie z zespołem wypalenia
zawodowego.
95
Tabela 8. Objawy zespołu wypalenia doświadczane przez lekarzy i pielęgniarki (n=51)
Objaw
Liczba odpowiedzi
Częstość występowania
Obniżenie motywacji do pracy
24
47%
Obniżony nastrój / depresja
20
39%
Brak satysfakcji z pracy
19
37%
Zmęczenie
19
37%
Drażliwość, zdenerwowanie
17
33%
Obojętność i rezygnacja
11
22%
Napięcie
9
18%
Bezsilność
8
16%
Przenoszenie napięć z pracy do życia
prywatnego
7
14%
Większy dystans wobec pacjenta
7
14%
Trudność regeneracji
7
14%
Zwątpienie we własne siły
5
10%
Większy dystans wobec współpracowników
5
10%
Przewlekłe bóle głowy
5
10%
Trudności w podejmowaniu decyzji
3
6%
Tabela 9. Metody radzenia sobie z zespołem wypalenia stosowane przez lekarzy i pielęgniarki (n=37)
Sposoby radzenia
Liczba odpowiedzi
Częstość
Urlop
25
63%
Zmniejszenie zaangażowania w pracę
5
13%
Zmniejszenie tempa pracy
4
10%
Ucieczka w życie osobiste
3
8%
Rozmowy z przyjaciółmi
3
8%
Próba zmiany miejsca pracy
3
8%
Dystans emocjonalny / kontrolowanie emocji 2
5%
Udział w kursie opieki paliatywnej
2
5%
Hobby
1
3%
Rozmowa ze współpracownikami
1
3%
Udział we wspólnocie kościelnej
1
3%
Rozmowa z psychologiem
1
3%
Autopsychoterapia
1
3%
Zmiana otoczenia
1
3%
Aktywność fizyczna
1
3%
Nie radzę sobie / nie wiem co z tym zrobić
3
8%
Dyskusja
Objawy zespołu wypalenia zawodowego (burnout syndrome) występowały u 60%
badanych, z podobną częstością u lekarzy i pielęgniarek. Wyższe ryzyko
odnotowano u osób o stażu pracy powyżej 5 lat. Blisko połowa osób, które
doświadczały objawów zespołu nie wymieniła żadnej metody radzenia sobie z tą
sytuacją, a trzy osoby podkreśliły swoją bezradność. Trzy osoby podejmowały próbę
zmiany miejsca pracy. Jednoznacznie stwierdzono brak instytucjonalnego systemu
wsparcia dla pracowników.
Zespół wypalenia zawodowego jest reakcją na stres związany z wykonywaną pracą.
Dotyczy zawodów, w których praca wymaga dużego zaangażowania i poświęcenia,
wiąże się z odpowiedzialnością za innych, powoduje konieczność nawiązywania
bliskiego kontaktu z innymi ludźmi oraz stałej kontroli własnego zachowania. Wysoki
96
standard wymagań moralnych, emocjonalnych i profesjonalnych nie jest
wyrównywany przez poziom zarobków, status społeczny i prestiż zawodowy.
Objawy zespołu wypalenia zawodowego obejmują: zmniejszenie motywacji do pracy,
utratę troski o drugiego człowieka, dystansowanie się wobec problemów pacjentów,
przenoszenie problemów zawodowych na grunt prywatny lub odwrotnie, albo
całkowite izolowanie spraw zawodowych od prywatnych, wycofywanie się z
kontaktów z pacjentami, wzrost dystansu wobec współpracowników, powtarzające
się dolegliwości zdrowotne, poczucie że nie da się odpocząć bez dodatkowych
sposobów (np. alkoholu), stałe poczucie napięcia, frustracji i niezadowolenia z życia
jako całości (bez uchwytnych przyczyn).
W badaniu przeprowadzonym w Stanach Zjednoczonych 56% onkologów
potwierdziło wystąpienie zespołu wypalenia podczas ich kariery zawodowej.
Na zjawisko odchodzenia z pracy pielęgniarek i lekarzy oddziałów onkologii
dziecięcej zwraca uwagę Konsultant Krajowy w dziedzinie onkologii dziecięcej.
Wnioski
1. Znaczny odsetek lekarzy i pielęgniarek, pracujących z nieuleczalnie chorymi
dziećmi i ich rodzicami, nie czuje się przygotowany do wykonywania tej pracy.
2. Częstość występowania zespołu wypalenia zawodowego u polskich lekarzy i
pielęgniarek, pracujących na oddziałach onkologii i hematologii dziecięcej, jest
wysoka i wynosi 60%.
Piśmiennictwo
1. Winch B: Zespół wypalenia – objawy, ryzyko, profilaktyka leczenie. W: Leczenie bólu i opieka
paliatywna u dzieci. Pod red.: Dangel T. Instytut Matki i Dziecka & Warszawskie Hospicjum dla
Dzieci, Warszawa 1997.
2. Whippen DA, Canellos GP: Burnout syndrome in the practice of oncology: results of a random
survey of 1,000 oncologists. Journal of Clinical Oncology 9 (10): 1916-1920, 1991.
3. Kowalczyk J: Sprawozdanie Przewodniczącego Krajowego Zespołu Konsultanta Medycznego w
dziedzinie onkologii dziecięcej za 1997 rok. Biuletyn Informacyjny Nr 1. Centrum Onkologii –
Instytut, Warszawa 1998.
97
[ Pobierz całość w formacie PDF ]