wykład HLP po roku 1918 dr Wielopolski, HLP III rok
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->LITERATURA I ŻYCIE LITERACKIE PO ROKU1918Nie chcę was nauczyć, ja chcę was zmienić.dr Wojciech Wielopolski1. PRÓBY PERIODYZACJIXXWIEKUAwangarda:jeden z najważniejszych nurtów w sztuce oraz literaturze XX-lecia. Bardzoistotna także w Polsce (w sztuce i literaturze właśnie), o czym często się zapomina.Umowny podział literatury XX wieku:międzywojenna 1918-1939wojenna 1939-1945powojenna 1945-1949realizm socjalistyczny 1949-1956literatura polskiego przełomu 1956-1968 (debiut nowej fali poetów)polska literatura gierkowska 1968-1980 (cenzura)czas Solidarności 1980stan wojenny (czas zastoju) do roku 1989przełom 1989-1990literatura najnowsza ok. roku 1994 do lat dwutysięcznychKiedy kończy się wiek XX?Sinusoidalny podział epok jest bardzo umowny, XX-lecie nie wchodzi w schematpowojennych epok literackich.Ziomekdzieli literaturę na cztery formację i ten podział zdajesię jak najbardziej uzasadniony:klasycyzm, romantyzm, awangardyzm, postmodernizm.W ich obrębie znajdują się pomniejsze, znane nam epoki.Doszło do skrócenia faz rozwojowych literatury w okresie powojennym. Zachwiała siętradycyjna kompozycjapokoleniowości,która budowała „epokowość” literatury orazspołeczeństw. Romantyzm i pozytywizm to przecież walka młodych ze starymi, a zatempokolenia z pokoleniem, walka o nowość, o wyzwolenie ze starych praw i obowiązkównarzuconych młodym reformatorom. Pokoleniowość zanika po roku 1918. Istnieją one nadal,na co przykładem może być pokolenie ‘56, które jest pokoleniem młodym, podobnie jak1pokolenie ‘68. Terminy te nadal są używane. Sama idea pokoleniowości zanika jednak. Epokęzaczynają dzielić czynniki zewnętrzne, jak polityka, przemiany społeczne, wydarzeniahistoryczne i związane z nimi przeobrażenia. Ale nie tylko, bowiem historia sztuki równieżmiała wpływ na podział wieku XX.Periodyzacyjne koncepcje podziału (interpretacje):Egzogenetycznemyślenie(zewnętrzne)–literaturaskutkiemwydarzeńhistorycznych, politycznych, społecznych, uzależniona od czynników zewnętrznychEndogenetyczne myślenie(wewnętrzne) – immanentność, zamknięcie; literatura niejest skutkiem wydarzeń historycznych; literatura jest układem zaopatrzonymw wewnętrzne instrukcje pokazujące ewolucję literatury. Zawiera przemianystylistyczne i gatunkowe. Relacje między gramatyką, gatunkami, które zależą odsiebie, a nie od czynników zewnętrznych, są z nimi związane jedynie pośrednio.W tym myśleniu literatura odwołuje się do siebie, do innych epok, struktur narracji,wyróżników gatunkowych i tak dalej.Literaturę traktujemy jako wyznacznik nastrojów społecznych, jako funkcję społeczną,historyczną i tak dalej.Próby autonomizacjiliteratury podjąłGombrowicz,by istniała onabez ciężaru historycznego i odpowiedzialności. Przeraża to jednak zarówno krytykę, jaki czytelników, ponieważ taka literatura staje się trudna w zrozumieniu. Mimo to toczyła sięwalka o immanentny, niezależny charakter literatury. Zarazem potwierdzała ona istnieniezwiązku między historią a literaturą.Ważne jest umiejętne łączenie obu sposobów myślenia w celu dokładnego i poprawnegoodczytywania literatury. Na periodyzację historyczną nakładać należy kryteria wewnętrznegocharakteru literatury.W XIX oraz XX wiek literatura jest nie tyle skutkiem, coprzyczyna pewnych wydarzeń.Ma ona wpływ na świadomość i potrafi oddziaływać na zbiorowość, przemycać wartościpożyteczne dla społeczeństwa. Miało to miejsce zwłaszcza u poetów romantycznych, wpływbył wówczas ogromny. Ważną funkcję posiadała w momencie utraty niepodległości. Byłaopiniotwórcza, zastępując instytucje kulturowe i państwowe. Dziś literatura może zacząćpostępować podobnie. Literatura XX wieku jest bowiem uwikłana w historię, politykę,problemy społeczne.2Nowe okoliczności dla rozwoju kultury europejskiej:1905 rewolucja w Rosji1914-1918 Wielka Wojna1918 odzyskanie niepodległości przez wiele państw Europy, totalitaryzmyLata 30. Faszyzm, hitleryzm, komunizm1939-1945 II wojna światowapodział Europy w Jałcie, żelazna kurtyna, podział na Wschód i Zachód (konsekwencjeodczuwalne we wszystkich sferach kultury, aż do dziś)1989 rozpad ZSRRSztuka XX-wieczna:Balcerzanuważa, że nie wystawiono jeszcze XX wiekowi metryczki urodzenia. Nierozpoczął się wraz z rokiem 1901. Nie istnieje jednoznaczna odpowiedź na to, kiedyrozpoczął się i kiedy zakończył? Czy kończy się wraz z I wojną światową? Istniał wówczasogromny rezonans społeczno-historyczny. Miał miejsce ogólny szok psychologicznyspowodowany wybuchem wojny i rozpadem wielu struktur państwowych oraz społecznych.W roku1900otwartowystawę światową w Paryżu,która była monumentalna i imponująca,pokazująca osiągnięcia techniki i nauki. Rok ten pełen był napięć, marksizm, następnierozwój komunizmu, bolszewizm, terroryzm (anarchiści). Pojawia się przekonanie ostabilności świata, rośnie jego globalizacja, kolonializm kwitnie.Kolejna wystawa miała miejsce w1913roku w Belgii. Cywilizacja, kultura stają sięmiędzynarodowe.Elektrycznośćstaje się symbolem nowoczesności. Kraje połączone sąkolejami. W świadomości Europejczyków wszystko było w jak najlepszym porządku izmierzało ku sielance. Aż do momentu, gdy nieoczekiwanie wybucha wojna.I wojna światowa, wówczas nazywana Wielką Wojną, była znacznie większym szokiemkulturowym niż dla nas II. Oznaczał ona zachwianie dotychczasowego porządku świata, poponad 40 latach spokoju. Pojawia się bunt przeciwko rozwojowi techniki (auta, radio, kino,telegram, elektryczność). Buduje się pierwsze czołgi, masowo używa się karabinumaszynowego, pojawia się maska gazowa. Obawy przed powstaniem broni chemicznej.Rozwój techniki = katastrofizmStracone pokolenie:3W literaturze zagranicznej pojawia się idea straconego pokolenia, do którego należeli młodzi,osiemnasto-, dziewiętnastoletni chłopcy, którzy musieli toczyć walkę w okopach, nierozumiejąc do końca, co dzieje się wokół nich i jak do tych wydarzeń powinni sięustosunkować. Ich młodość przepadła. Utwory zaliczane do „straconego pokolenia”:Ogień: historia oddziału w okopachH. Barbusse 1917, jedna z pierwszych powieścipoświęcona I wojnie światowej, oparta na doświadczeniach wojennych autoraLosy dobrego żołnierza Szwejka czasu wojny światowejJ. Haśek 1917, antywojennakrytyczna humoreskaTrzej żołnierzeJ. Dos Passos 1920, o wojnie prowadzonej w okopach i losiewalczących żołnierzySłońce też wschodziE. Hemingway 1926, swoisty, pacyfistyczny protest przeciwkobezsensowności wojnyPożegnanie z broniąE. Hemingway 1929Na zachodzie bez zmianE. M. Remarque 1929Jak podkreśla M. Janion w swoim eseju, I wojna światowa zrodziła ekspresjonistów,dadaistów, wyżej wymienione powieści. Człowiek musiał uciekać się do nowych formprzedstawiania rzeczywistości, by móc sobie z nią poradzić. W Polsce nie zaistniała wybitnaliteratura tego okresu, starająca się opisać czas I wojny światowej oraz jej skutków.Dwie fazy oswojenia I wojny światowej przez literaturę:a.Reportażowość,np.Ogień…,zaczyna się od reportażu z frontu po 1915 roku,poetyka ekstremalnego zbliżenia, dramatyczność, dokumentalność relacji z frontub.Szersze spojrzenie,dystans do wydarzeń, ludzkie spojrzenie na wojnę, szersze,bardziej obiektywne, a nie indywidualneDominuje przerażenie wojną, wszelkie wyobrażenia przerosły ludzi, dochodzi do walkbratobójczych. Świat został zburzony.42. KONIECBELLE EPOQUEPojawiły się próby usprawiedliwiania wojny i szukanie sensu w jej zaistnienie. W1916rokuzrodził się plan odbudowy kraju, utrwalenia granic. W latach1918-1919zniknęły trzy wielkiemocarstwa, co wywołało ogromną radość. Odczytano to jako cud historyczny, dającymożliwość odbudowy Polski.Rok1914kończy tzw.belle epogue,czyli piękną epokę, trwającą od zakończenia wojnyfrancusko-pruskiej w roku 1871 do rozpoczęcia I wojny światowej. Okres rozkwitu i rozwojuEuropy, czas pokoju. Rok1918jest jednak dla Polski ważniejszy, ponieważ kraj odradza się,pojawia się mnóstwo podobnych, nowych państw. Panują nastroje optymistyczne. Zniknęłopoczucie klęski świata.Przykładowe punkty widzenia:Punkt wyjściaT. Pająk 1922, esej mówiący o tym, że „zmieniła się skóra świata”,pojawia się pas graniczny, na którym walczą różne, nowopowstałe nurty, początekwieku daje dwie dekadyBalcerzan„Ten czas to tekst bez granic” (lata 70.). Wiedza o literaturzenajnowszej jest płynna. Wiek XX nie stał się jeszcze, jego zdaniem, historią literaturySól ziemiJ. Wittlin 1935, metaforyczne ujęcie wojny, przedstawiona jako mit, próbaoswojenia wojnyDynamika igwałtowność zmian,a także radość spowodowana zakończeniem wojnyi tworzeniem się nowych narodów, powoduje powstanie wizji izapowiedzi Nowego Świata,które nie zmierzają jednak w tym samym kierunku. Epoka ta nie jest jednolita. Jednostkadziała w konkretnym, obranym przez siebie kierunku, w konkretnej grupie artystycznej.Wsparcie ze strony grup, czasopism, konstruowaniemanifestów.Europa zjednoczona jestw wizjisztuki awangardowej.Kosmopolityzm awangardy. Młodzi twórcy, czując nadejścienowej epoki, nazywają nową epokę już w momencie jej powstawania, a nie jak dotychczas,po jej przeminięciu.Nowatorstwo sztuki:T. Peipernowa materia świata to nowa sztuka, która zarazem ma za zadanie zmieniaćświat zastany w świat nowy. Należy jego zdaniem starać się o lepszą przyszłość, nie5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]