wyklad 01 zdrowie psychiczne, Uczelnia, Psychiatria, wykłady, semestr I
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ZDROWIE PSYCHICZNE
Zdrowie psychiczne należy – zgodnie ze współczesnym stanem nauki ujmować w sposób
dynamiczny i stopniowalny, w ścisłym powiązaniu z wartościami do realizacji których
człowiek dąży w określonym środowisku fizycznym i psychospołecznym. Określony
stopień zdrowia psychicznego zarówno ujemny jak i dodatni, stanowi rezultat
zachodzącego w człowieku długotrwałego procesu będącego bądź regresem, bądź
rozwojem zmierzającym do realizacji niezbędnej podstawy rozumnego istnienia: poczucia
sensu życia opartego na coraz głębszym pojmowaniu wartości transcendentnych i
społecznych.
ZDROWIE PSYCHICZNE TRUDNO JEST ZDEFINIOWAĆ.MOŻNA WYODRĘBNIĆ KILKA
NAJCZĘŚCIEJ STOSOWANYCH UJĘĆ:
brak patologii psychicznej, jako przeciwieństwo choroby psychicznej chociaż zdrowie
psychiczne nie może polegać tylko na braku objawów patologicznych;
przeciwstawienie zdrowia i choroby jest raczej mało przydatne ponieważ choroba
psychiczna jest równie źle zdefiniowana jak i zdrowie psychiczne;
zdrowie psychiczne jest to stan dobrego emocjonalnego samopoczucia, umożliwiający
sprawne funkcjonowanie w środowisku społecznym, uzyskiwanie satysfakcjonujących
osiągnięć i rozwoju osobowości [Sadock – 2000].
definicja zdrowia psychicznego, pomimo pewnych trudności da się jednak ująć w jakiś
lapidarny zwrot, o tyle definicja nie zdrowia jest dużo trudniejsza, bo granica między
zdrowiem psychicznym, a chorobą psychiczną jest b. płynna.
określenie „zaburzenia”, a nie „choroby” psychiczne – pojęcie choroba psychiczna zostało
przyjęte do pojęcia/określenia „psychozy”.
ROZWÓJ PSYCHICZNY CZŁOWIEKA
Stan zdrowia psychicznego dorosłego człowieka zależy od ogólnego rozwoju danej osoby
od wszystkich czynników, które przez cały ten okres wywierały wpływ na jej osobowość.
Dojrzewanie psychiki polega nie na stopniowym rozroście ilościowych cech psychicznych
dziecka, bo człowiek dorosły stanowi inną jakość psychiczną niż dziecko.
Największa dynamika rozwoju ma miejsce w życiu płodowym, a następnie stopniowo
zmniejsza się. Chociaż rozwoju psychicznego człowieka nie można określić precyzyjnie
(procentowo), to można przyjąć, że przebiega on mniej więcej proporcjonalnie do rozwoju
fizycznego.
Waga ciała od chwili zapłodnienia jajeczka do narodzin wzrasta 11 mln razy, a od
urodzenia do okresu dojrzewania 20 razy.
ROZWÓJ PSYCHICZNY CZŁOWIEKA C.D.
B. szybkie tempo rozwoju dotyczy ok. niemowlęctwa, zaś dużo wolniejsze, choć też
wysokie ma miejsce w ok. wczesnego dzieciństwa [2-5 r.ż.].
Po okresowym niewielkim zwolnieniu rozwoju [7-11 r.ż.] dochodzi do niewielkiego
przyspieszenia w ok. dojrzewania, po czym ma miejsce stopniowe zahamowanie rozwoju
fizycznego, natomiast rozwój psychiczny w tym okresie utrzymuje nieznacznie wyższe
tempo, lecz po 25 r.ż. i tutaj obserwuje się pewną stabilizację.
1 Z 8
W ocenie większości autorów podstawowe kształtowanie osobowości odbywa się do 8 r.ż.
(podstawowe reakcje psychiczne na czynniki społeczne dotyczące funkcjonowania
psychicznego).
Rozwój człowieka odbywa się skokami, co uzależnione jest zarówno od czynników
biologicznych, kształtujących jakościowo różne okresy rozwoju psychicznego, jak i od
czynników środowiskowych, które skokowo kształtują osobowość.
ROZWÓJ PSYCHICZNY CZŁOWIEKA C.D.
Pojawieniu się nowych cech rozwoju towarzyszy proces zanikania „starych”. W okresie
wczesnodziecięcym zanikowi ulega szereg stereotypowych reakcji obronnych,
uwarunkowanych genetycznie mechanizmów adaptacyjnych, a także szereg zachowań
psychicznych koniecznych w okresie dziecięcym, które są nie do przyjęcia w ok.
późniejszym.
Rozwój poszczególnych funkcji psychicznych nie postępuje harmonijnie. Procesy
intelektualne osiągają swój szczyt [16-18 r.ż.] a nawet ok. 30 r.ż.
Przemiany psychiczne nie mają swojego końca. Każdy okres życia cechują dalsze
dynamiczne przemiany (nawet w późnej starości).
W rozwoju psychicznym człowieka obowiązuje zasada dążenia do doskonałości. Jeżeli z
przyczyn biologicznych, psychologicznych lub społecznych pewne cechy nie mogą się
rozwinąć w pełni, to jest to kompensowane lub maskowane przez rozwój innych cech
psychiki. Ta kompensacja wad psychicznych może być tak doskonała, że są ujawniane
jedynie w sytuacjach wyjątkowych obciążeń.
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE ZDROWIE PSYCHICZNE
Należy tu szereg czynników:
Wzajemne relacje między zmianami ilościowymi i jakościowymi w sferze psychicznej
Tempo i ciągłość rozwoju
Harmonijność w rozwój poszczególnych cech osobowości w powiązaniu z określonymi
zmianami anatomiczno – fizjologicznymi w o.u.n. i endokrynnymi
W zakresie funkcji intelektualnych, które są przejawem życia psychicznego (poznawanie,
pamięć, procesy myślowe, orientacja).
W zakresie rozwoju sfery uczuciowej człowieka stopniowe uzupełnianie oraz
przejmowanie kierowania całokształtem życia uczuciowego [do 7 r.ż. rozwijają się z uczuć
pierwotnych, uczucia archaiczne, a z nich pomiędzy 10-15 r.ż. rozwijają się uczucia
wyższe].
Rozwój życia uczuciowego człowieka decyduje o jego strukturze osobowości (charakteru).
Dysfunkcje w rozwoju osobowości charakteryzują się opóźnieniem rozwoju życia
uczuciowego w stosunku do rozwoju intelektualnego = niedojrzałością emocjonalną
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE ZDROWIE PSYCHICZNE C.D.
Rozwój woli opiera się na uspołecznieniu potrzeb bardziej społecznych niż biologicznych.
Wytwarzane jest przekonanie o hierarchii potrzeb, zwiększeniem decyzyjności oraz
zdecydowania, panowania nad sobą i wytrwałością w dążeniu do celu.
Psychika →
całokształt procesów i cech psychicznych takich jak (zjawiska emocjonalne,
pamięciowe, procesy myślowe, intelektualne, motywacyjne) → osobowość człowieka
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI W WARUNKACH STRESU
2 Z 8
Współczesna psychologia prowadzi badania nad całokształtem złożonych mechanizmów
regulujących zachowanie się człowieka w różnych sytuacjach „psychologicznie trudnych”
[konflikty, stres].
Trudna sytuacja jako bodziec →receptor → oun:
–
reakcja ze strony układu wegetatywnego → układ krążenia, skóra narządy
wewnętrzne i inne
–
reakcja ze strony układu endokrynnego oś przysadka podwzgórze → hormony →
nadnercza, tarczyca, i inne gruczoły wewnątrzwydzielnicze
–
reakcja ze strony układu ruchowego → kości mięśnie
w/w dają nieswoistą reakcję organizmu na sytuację trudną.
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI W WARUNKACH STRESU C.D.
Stres → sytuacja w której dążenie ukierunkowane na cel ulega zablokowaniu.
W życiu codziennym są to:
•
zawiedziona nadzieja
•
niezaspokojone potrzeby
•
nierozwiązane problemy
•
napięcia emocjonalne
•
niespełnione prośby
•
odmowa słusznych praw
•
ograniczenie lub pozbawienie słusznych żądań
Nagła przeszkoda w planowanym działaniu może być sytuacją frustracyjną, stresową, z
wyjątkiem jednak sytuacji nieprzewidzianych takich jak: klęski żywiołowe, śmierć bliskiej
osoby
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI W WARUNKACH STRESU C.D.
Niektóre zagrożenia są powodem niepokoju i lęku dla wielu osób, co z czasem prowadzi
do wystąpienia:
•
zaburzeń nerwicowych
•
zaburzeń psychicznych
•
tendencji samobójczych i samobójstw
W obliczu różnych zagrożeń człowiek traci sens życia. Współczesna cywilizacja i jej
przyspieszone tempo życia i rozwoju nieustannie tworzy: ludzi nieodpornych,
nieprzystosowanych, co w konsekwencji nasila niepokój i lęk oraz poczucie zagrożenia
prowadzące do występowania zaburzeń psychicznych. W takich warunkach rozwój
osobowości jest utrudniony, a życie ciągle generuje różne stresy utrudniające normalny
rozwój osobowości i prowadzi do rozwoju zachowań właściwych dla licznych patologii
społecznych (uzależnienia, zachowania przestępcze), ale może też być dla wielu okazją
do przyspieszonego dojrzewania osobowości.
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI W WARUNKACH STRESU C.D.
•
Do integracji osobowości dochodzi poprzez dezintegrację, zagrożenia i stresy.
•
Zagrożeniem może być każdy bodziec wywołujący lęk.
•
Charakterystyczną cechą dla stresu są takie zmiany w otoczeniu, które wywołują
3 Z 8
wysoki stan napięcia emocjonalnego i stanowią przeszkodę w normalnych
reakcjach danej osoby.
•
Przejawem napięć stresowych może być: lęk, gniew, wstyd, agresja, zachowania
rezygnacyjne itp.
Wpływ stresu na funkcjonowanie człowieka i kształtowanie jego osobowości, może
prowadzić w życiu codziennym do agresji w kontaktach interpersonalnych, spadku
postępowania konstruktywnego, gorsze wykonywanie zadań, sztywność w procesach
adaptacyjnych, podejmowanie nieskutecznych prób radzenia sobie w sytuacji
psychologicznie trudnej i chaotycznego działania.
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI W WARUNKACH STRESU C.D.
Najbardziej skrajnym przejawem sytuacji stresowych są:
•
tendencje i próby samobójcze
•
autodestruktywność pośrednia (uzależnienia, ryzykowne działanie, itp.)
Obserwuje się, że współcześnie wyraźnemu obniżeniu uległa odporność ludzi na różne
sytuacje stresowe, co może być następstwem braku należytego ukształtowania i
informowania pewnych cech osobowości w procesie wychowawczym.
Świadczyć o tym może wzrost uzależnień i samobójstw wśród młodzieży.
MECHANIZMY STRESU W ZABURZENIACH DEPRESYJNYCH
STRES –
reakcja biologiczna – odpowiedź organizmu na zmieniające się i
nieprzewidywalne czynniki środowiska wewnętrznego i zewnętrznego. Reakcja ta ma
charakter ogólnoustrojowy i w stosunku do wywołujących ją bodźców, czy sytuacji
zwanych stresorami, jest niespecyficzna, tzn. niezależnie od charakteru stresorów jej
podstawowe mechanizmy pozostają takie same.
REAKCJA STRESOWA
-
to przygotowanie organizmu do wypracowania nowych,
skuteczniejszych reakcji, czyli poprawienia zdolności adaptacyjnych. Reakcja stresowa to
ogólnoustrojowa, niespecyficzna, stawiająca jednostkę w gotowości do działania. Odbywa
się to poprzez aktywizację podstawowych struktur stresu: osi podwzgórzowo –
przysadkowo – nadnerczowej [P-P-N], miejsca sinawego i układu wegetatywnego,
wstępujących dróg dopamino- i noradrenergicznych oraz tzw. układu zahamowania
behawioralnego. Zaham. behaw. ma istotne znaczenie – należy zaprzestać działania,
które może przynieść niepożądane następstwa, należy przemyśleć całą sytuację i znaleźć
z niej wyjście. Zostają wyhamowane inne funkcje nieistotne w danej chwili (procesy
immunologiczne, rozrodcze, anaboliczne). Organizm przygotowuje się do nadmiernego
wysiłku – następ. aktyw. osi P-P-N.
MECHANIZMY STRESU W ZABURZENIACH DEPRESYJNYCH C.D.
Następstwem aktywacji osi P-P-N i wynikający z tego wzrost stężenia kortyzolu
przez korę nadnerczy oraz adrenaliny przez rdzeń nadnerczy, a także wzrost
czynności układu sympatycznego (sekrecja noradrenaliny). Prowadzi to do zmian,
które przygotowują się do podjęcia zwiększonego wysiłku:
•
wzrost glukoneogenezy
•
obniżenie wychwytu glukozy przez tkanki
•
przepływ krwi do naczyń mięśni i mózgu
•
przyspieszenie tętna i wzrost kurczliwości m. sercowego
4 Z 8
•
rozszerzenie dróg oddechowych i przyspieszenie oddechu
•
wzrost agregacji płytek krwi
Takie przestawienie organizmu pozwala na uniknięcie lub zwalczenie sytuacji
zagrażającej oraz wypracowanie nowych struktur poznawczo – behawioralnych, które
umożliwiają właściwą kontrolę środowiska wewnętrznego i zewnętrznego. Sytuacja
stresująca (stresor) znika i przestaje aktywować mechanizmy stresu.
MECHANIZMY STRESU W ZABURZENIACH DEPRESYJNYCH C.D.
Właściwe poradzenie sobie ze stresem, to wytworzenie nowego mechanizmu
adaptacyjnego, prowadzącego do usunięcia sytuacji stresowej i w wyniku tego –
ustąpienia reakcji stresowej.
Znaczenie takiego sposobu radzenia sobie ze stresem jest niezwykle istotne dla
prawidłowego rozwoju organizmu. Determinuje on rozwój jednostki, pozwala na
wytworzenie i udoskonalenie mechanizmów adaptacyjnych, które pozwalają na
zachowanie integralności i autonomii jednostki, czyli przeżycie.
Inaczej przedstawia się sprawa, gdy stres nie ulega rozwiązaniu z powodu
niedostatecznego funkcjonowania mechanizmów obronnych i osłabionego hamowania
zwrotnego w obrębie osi P-P-N. Konsekwencje tego są dla organizmu niekorzystne.
Dlatego taki przewlekły stres nazywa się distresem, w odróżnieniu od opisywanej
korzystnej dla organizmu ostrej reakcji stresowej – eustresu.
STRES PRZEWLEKŁY
Występująca w przewlekłym stresie długotrwała aktywacja osi P-P-N, układu
autonomicznego oraz efektów dla organizmu, usposabia do rozwinięcia się procesów
patologicznych, które wiążą się przede wszystkim z przewlekłą, hiperkortyzolemią,
aktywacją ukł. autonomicznego. Stres przewlekły, w przeciwieństwie do ostrego (eustresu)
odgrywa rolę dezadaptacyjną, co może prowadzić do rozwoju licznych schorzeń.
STRES OSTRY A STRES PRZEWLEKŁY
Stres ostry:
–
wzrost immunoprotekcji
–
mobilizacja zasobów energetycznych
–
wzrost funkcji poznawczych
–
wzrost RR i tętna
–
zachamowanie osi PPN
–
spadek produkcji dwuwęglanów i produkcji śluzówki
Stres przewlekły:
–
immunosupresja
–
oporność insulinowa otyłość, spadek białka, wzrost lipidów i cholesterolu
–
neurodegeneracja, zaburzenia psychiczne
–
nadciśnienie tętnicze, zaburzenia krążenia
–
niepłodność zaburzenia miesiączkowania
–
wzrost podatności na owrzodzenia żołądka i dwunastnicy
–
5 Z 8
STRES PRZEWLEKŁY - ROLA PATOGENETYCZNA
Utrzymujące się przez długi czas w stresie przewlekłym:
[ Pobierz całość w formacie PDF ]