wykl5 Systematyka UW (1), gleboznawstwo
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Systematyka gleb Polski Strona 1 z 17
SYSTEMATYKA GLEB POLSKI
Klasyfikacje gleb mogą być oparte na różnych podstawach zależnie od celu, jakiemu
służą.
Można wyróżnić:
-
klasyfikacje gleb stosowane (użytkowe, techniczne) – zalicza się do nich m.in.
bonitację gleb i podział gleb na kompleksy użytkowania rolniczego
-
klasyfikacje przyrodnicze – będące systemami podziału gleb według kryteriów
genetycznych.
Systematyka gleb Polski utworzona została na podstawie kryteriów przyrodniczych,
które uwzględniają genezę i rozwój gleb zachodzący pod wpływem procesów
geologicznych i glebowych oraz działalności gospodarczej człowieka. Przy
opracowaniu tego podziału wzięto pod uwagę właściwości biologiczne, chemiczne,
fizykochemiczne oraz cechy morfologiczne gleb.
Na podstawie kryteriów genetycznych wydzielono w nawiązaniu do ogólnej
systematyki gleb Europy następujące jednostki systematyki:
Dział
– stanowi nadrzędną jednostkę systematyki gleb, obejmuje gleby powstałe pod
przeważającym wpływem jednego z czynników glebotwórczych albo powstałe pod
wpływem wszystkich czynników bez wyraźnej przewagi jednego z nich. W ramach
poszczególnych działów wyróżnia się rzędy.
Rząd
– obejmuje gleby o podobnym kierunku rozwoju, podobnym stopniu
zwietrzenia i przemian materiału glebowego oraz o podobnym typie substancji
organicznej. Poszczególne rzędy mogą obejmować gleby różniące się morfologicznie,
ale zbliżone do siebie ekologicznie.
Typ
– podstawowa jednostka systematyki gleb – wyraża względnie trwałą fazę
rozwoju procesu glebotwórczego, warunkowanego określonym układem czynników
biotycznych i abiotycznych danego środowiska geograficznego. Każdy typ gleby
charakteryzuje się swoistym układem poziomów genetycznych oraz swoistymi
właściwościami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi.
Podtyp
– określa procesy glebowe nakładające się na główny proces kształtujący
glebę (określony jako typ) i modyfikujące jej właściwości fizyczne, chemiczne i
biologiczne oraz morfologię profilu.
Odmiana
– określa cechy regionalne gleby.
Rodzaj
– określa pochodzenie skały macierzystej gleby (utwór geologiczny).
Gatunek
– określa skład granulometryczny (uziarnienie) skały macierzystej gleby.
©2005 Bożenna Gruszczyńska / Uniwersytet Warszawski
Materiały do wykorzystania jedynie w ramach fakultetu Gleboznawstwo na Wydziale Biologii UW
Systematyka gleb Polski Strona 2 z 17
GLEBY LITOGENICZNE A - C
Gleby o budowie i właściwościach uzależnionych głównie od właściwości skał
macierzystych. Na procesy glebotwórcze wpływają skład mineralny, skład
granulometryczny gleb (gleby mineralne słabo wykształcone) albo właściwości
chemiczne skały macierzystej (gleby wapniowcowe).
Gleby mineralne słabo wykształcone
– gleby w początkowej
fazie rozwoju wytworzone ze skał masywnych i luźnych
(litosole, regosole) bywają erozyjne i eoliczne.
L
itosole
– gleby inicjalne wytworzone z różnych
niewapiennych skał masywnych. Są bardzo płytkie, o
miąższości zwietrzałego materiału nie przekraczającej 10 cm.
Występują głównie w terenach górskich i wyżynnych.
Porośnięte są głównie roślinnością naskalną lub murawową.
Gleby inicjalne erozyjne tworzą się
w terenach o zróżnicowanej
morfologii terenu (góry, pagórki),
tam gdzie spływające wody opadowe
zmywają glebę. Ciągłe zmywanie
wierzchniej warstwy gleby
powoduje, że są one „wiecznie
młode”; zawierają mało próchnicy,
azotu, potasu i fosforu i mają
niekorzystne właściwości fizyczne,
chemiczne i biologiczne.
©2005 Bożenna Gruszczyńska / Uniwersytet Warszawski
Materiały do wykorzystania jedynie w ramach fakultetu Gleboznawstwo na Wydziale Biologii UW
Systematyka gleb Polski Strona 3 z 17
Gleby inicjalne eoliczne – powstają z piasków ruchomych i wydmowych; są bardzo
ubogie w próchnicę, słabo kwaśne lub kwaśne o bardzo niekorzystnych
właściwościach fizycznych i chemicznych. Zasiedlają je mało wymagające rośliny –
wydmuchrzyca piaskowa czy piaskownica zwyczajna, są siedliskiem muraw
piaskowych oraz suchych borów chrobotkowych lub bażynowych (
arenosole
) –
stopniowo pod wpływem roślinności przekształcają się w gleby rdzawe lub bielicowe.
Rankery
– gleby wytworzone ze skał masywnych (granitów,
gnejsów, niektórych piaskowców), poziom próchniczny leży
bezpośrednio na niezwietrzałej skale macierzystej; zależnie od
właściwości chemicznych utworów macierzystych (ogólna
zawartość składników pokarmowych i glinokrzemianów) mają
różne właściwości (stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego
zasadami, pH, stosunek C : N itp.). Występują najczęściej w
piętrze kosodrzewiny lub pod borem górnoreglowym, ale
również w piętrze regla dolnego oraz na terenach wyżynnych i
pogórzach, gdzie mogą być użytkowane jako bardzo słabe gleby
orne.
Gleby wapniowcowe
– wytworzone z:
-
masywnych skał wapniowcowych (węglanowych lub siarczanowych)
-
skał osadowych zawierających znaczne ilości CaCO
3
Rędziny
– AC – C
Gleby wytworzone z wapiennych lub siarczanowych skał
masywnych – wapieni, dolomitów, margli, opok – różnych
formacji geologicznych. Bardzo często zawierają domieszkę
materiału obcego (lodowcowego, eolicznego). Mają odczyn
alkaliczny, wysoki stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego
zasadami. W wierzchnich poziomach powstają kompleksy
organiczno-mineralne nasycone jonami Ca
2+
i Mg
2+
wpływające
na stabilność tych gleb i korzystnie wpływające na ich strukturę.
Tworzące się w wyniku wietrzenia węglanowej skały
macierzystej węglany aktywne (łatwo rozpuszczalne) wpływają
stymulująco na humifikację świeżej materii organicznej.
Stosunek KH do KF jest wąski (często < 1).
Wolne związki żelaza i glinu stanowią mały procent całkowitej
zawartości tych składników i nie są przemieszczane z
wierzchnich do głębszych warstw profilu.
©2005 Bożenna Gruszczyńska / Uniwersytet Warszawski
Materiały do wykorzystania jedynie w ramach fakultetu Gleboznawstwo na Wydziale Biologii UW
Systematyka gleb Polski Strona 4 z 17
Gleby te są zasobne w wapń, magnez i potas, ale ze względu na wysokie pH występuje
w nich trudno przyswajalny fosfor.
Mają korzystne właściwości fizyczne – dobre stosunki powietrzno-wodne.
Są to gleby lasów liściastych (głównie buczyn i grądów) a na terenach nizinnych –
muraw kserotermicznych.
Występują na południu kraju – Wyżyna Kielecka, Wyżyna Lubelska, Roztocze, Jura
Krakowsko-Częstochowska, Karpaty, Pieniny, Tatry.
Rędziny siarczanowe
– wytworzone z utworów gipsowych, w skład których wchodzą
głównie siarczany wapnia (gips i anhydryt), a jako domieszka występują kwarc,
kalcyt, dolomit, wodorotlenek żelaza. Mają trochę gorsze właściwości
fizykochemiczne niż rędziny węglanowe – niższy odczyn, mniejszy stopień wysycenia
kompleksu sorpcyjnego zasadami. Występują w Niecce Nidziańskiej.
Pararędziny
– wytworzyły się ze skał osadowych zawierających znaczne ilości
CaCO
3
, zarówno masywnych (łupki i piaskowce margliste), jak i luźnych (żwiry,
piaski, gliny, pyły i iły) Mają podobne właściwości jak rędziny.
Występują pod lasami liściastymi o próchnicy typu mull. Znaleźć je można na fliszu
karpackim, na pagórkach morenowych i kemowych zlodowacenia bałtyckiego.
GLEBY AUTOGENICZNE
Gleby czarnoziemne
Czarnoziemy
– są w Polsce glebami reliktowymi. Wytworzyły się
bowiem w innych niż obecne warunkach klimatycznych.
„Klasyczne” czarnoziemy powstają pod roślinnością łąkowo-
stepową i leśno-stepową w warunkach klimatu kontynentalnego.
W Polsce czarnoziemy występują na niewielkich obszarach w
południowo-wschodniej Polsce – np. w okolicach Hrubieszowa,
Tomaszowa Lubelskiego, Jarosławia, Przemyśla, Sandomierza.
Czarnoziemy wytworzyły się z lessów. Less jest specyficzną skałą
macierzystą; są to utwory pyłowe pochodzenia eolicznego o
znakomitych właściwościach fizycznych (optymalne stosunki
powietrzno-wodne) i chemicznych (stosunkowo duża zawartość
minerałów ilastych i węglanu wapnia). Właściwości skały
macierzystej sprzyjają intensywnym procesom akumulacji
biologicznej, które dominują nad procesami wietrzenia
minerałów i przemieszczania się produktów wietrzenia (brak
©2005 Bożenna Gruszczyńska / Uniwersytet Warszawski
Materiały do wykorzystania jedynie w ramach fakultetu Gleboznawstwo na Wydziale Biologii UW
Systematyka gleb Polski Strona 5 z 17
uruchomienia związków żelaza i brak przemieszczania iłu koloidalnego; silnie
spolimeryzowane i trudno rozpuszczalne związki próchniczne (głównie kwasy
huminowe) są w sposób trwały związane z kationami wapnia i minerałami ilastymi.
Efektem jest znaczny dopływ materii organicznej do substratu glebowego i
wykształcenie się bardzo głębokiego poziomu akumulacyjno-próchnicznego (ok. 70
cm).
Czarnozie
m
y zdegradowane
– mają niższe pH i mniejszy stopień wysycenia zasadami
w poziomie akumulacyjnym. Odczyn wzrasta w głąb profilu w związku z
wymywaniem związków zasadowych (przede wszystkim węglanów). Degradacja
może następować pod roślinnością leśną, a także jednostronną i długotrwałą uprawą
rolniczą.
Gleby brunatnoziemne
Gleby brunatne właściwe
- O – A – B
br
– C
Powstały w warunkach klimatu
umiarkowanego (średnia temperatura roczna
6,5 – 9
o
C, opady ok. 500 – 700 mm rocznie), są
więc typowe dla naszej strefy klimatycznej
(tzw. gleby strefowe). Wytworzyły się ze skał
różnego pochodzenia geologicznego i
uziarnienia (gliny morenowe, utwory pyłowe,
iły, a także piaski gliniaste, a w terenach
górskich z piaskowców, granitów i gnejsów).
Są bogate w glinokrzemiany i często zasobne w
węglan wapnia. Charakteryzują się
intensywnym wietrzeniem fizycznym i
biochemicznym. Umiarkowana wilgotność gleb
w ciągu całego roku oraz występowanie
stosunkowo długotrwających okresów ciepłych
sprzyja dość szybkiemu wymywaniu węglanu
wapnia, rozkładowi minerałów pierwotnych i
tworzeniu wtórnych minerałów ilastych.
Procesom tym towarzyszy również uwalnianie
związków żelaza i glinu (wodorotlenków). Gleby te rozwijają się pod
wielogatunkowymi lasami liściastymi (grądy, buczyny), z których opad bogaty jest w
składniki zasadowe, a tworzące się w procesie humifikacji kwasy humusowe ulegają
częściowej neutralizacji. Dzięki temu gleba nie ulega silnemu zakwaszeniu. W tych
warunkach wodorotlenki żelaza i glinu są mało ruchliwe i stopniowo gromadzą się w
strefie wietrzenia tworząc wraz ze związkami organicznymi brunatne otoczki na
ziarnach mineralnych. W miarę nasilania się procesu w poziomie akumulacyjno-
próchnicznym tworzą się trwałe kompleksy żelazisto-próchniczno-ilaste.
Gleby te cechuje próchnica typu mull lub mull-moder. Charakterystyczne dla gleb
brunatnych jest występowanie poziomu brunatnienia B
br
(poziom diagnostyczny
©2005 Bożenna Gruszczyńska / Uniwersytet Warszawski
Materiały do wykorzystania jedynie w ramach fakultetu Gleboznawstwo na Wydziale Biologii UW
[ Pobierz całość w formacie PDF ]