wzrastanie, szkoła, programy i tp, szkolne, do mgr
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Vol. 2/2003 Nr 1(2)
Endokrynologia Pediatryczna
Pediatric Endocrinology
Wzrastanie, dojrzewanie i sprawność izyczna dzieci i młodzieży w Polsce
na przełomie XX i XXI wieku
The developmenf and physical itness of children and adolescents
in Poland on the turn of the 20th century
Marian Krawczyński
Klinika Gastroenterologii Dziecięcej i Chorób Metabolicznych Instytutu Pediatrii AM w Poznaniu
Adres do korespondencji:
Instytut Pediatrii AM, Szpitalna 27/33, 60-572 Poznań, e-mail: pedgastro@sk5.usom.poznan.pl
Słowa kluczowe:
rozwój, wzrastanie, dojrzewanie, środowisko, akceleracja rozwoju, sprawność izyczna
Key words:
development, growth, adolescence, environment, secular trend, physical itness
STRESZCZENIE/
ABSTRACT
Przedstawiono kierunek zmian zachodzących w procesie rozwoju izycznego i sprawności izycznej dzieci i młodzie-
ży w Polsce. Analizowano czynniki społeczno-środowiskowe, różnicujące proces wzrastania i dojrzewania, akcelera-
cję rozwoju izycznego i zmiany w wynikach testów motorycznych młodzieży.
Direction of changes in the process of development and physical itness (data of growth and motoric tests) of adole-
scents in Poland, is presented. Secular trend, social and environmental factors differentiating growth and maturation
are analyzed.
Ocena wielokierunkowych zmian zachodzących w rozwoju osobniczym ująć je w kilku różnych wymia-
rach (aspektach):
– izycznym (cechy morfologiczne, budowa i wymiary ciała),
– ruchowym (funkcja, motoryka, sprawność, wydolność),
– psychicznym (intelekt, kształtowanie cech osobowości),
– społecznym (funkcjonowanie w grupie, rodzinie, szkole itp.).
Każda z wymienionych sfer rozwoju osobniczego kształtuje się indywidualnie w obrębie gatunku i róż-
nie w czasie. Rozwój psychospołeczny najczęściej nie nadąża za rozwojem biologicznym, który kończy
się zwykle około 20 roku życia. Najpóźniej jednak dochodzi do uzyskania dojrzałości (stabilizacji) ekono-
micznej, często dopiero w czwartej dekadzie życia, a dla niektórych pozostaje ona nieosiągalna.
Chociaż dynamika rozwoju ontogenetycznego człowieka podlega ogólnym zasadom stadialności (etapo-
wości), to jednak tor rozwoju biologicznego jednostki jest indywidualnie różny. Każde dziecko rozwija
9
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 2/2003;1(2):9-16
się bowiem według własnego, w znacznym stopniu
uwarunkowanego genetycznie, odziedziczalnego
po rodzicach, programu. Na kanwę genetycznie za-
programowanego rozwoju tkanek i narządów oraz
metabolizmu ustrojowego nakłada się stymulacyjne
oddziaływanie tzw. gry hormonalnej, o zróżnicowa-
nym stopniu jej natężenia w zależności od rodzaju
hormonu i okresu rozwoju osobniczego.
Integracja ustroju w morfologicznie i funkcjo-
nalnie zintegrowaną jednostkę biologiczną zacho-
dzi pod modyikującym (dodatnim lub ujemnym)
wpływem szeroko pojętego środowiska, w któ-
rym zasadniczą rolę spełnia żywienie i aktywność
ruchowa. Są to niekwestionowane biologiczne atry-
buty życia i rozwoju.
Zróżnicowanie oddziaływania środowiska i stopień
nasilenia migracji ludności. sprzyjają umiarkowa-
nej heterozji, czyli wymianie genów. Z biologicz-
nego punktu widzenia jest to zjawisko pozytywne,
umożliwia bowiem formowanie nowych fenotypów
osobniczych w następnych pokoleniach.
O tzw. wariancji fenotypowej decydują dwie jej
składowe: endogenna, głównie genetyczna i egzo-
genna (środowiskowa), które muszą być uwzględ-
niane dla prawidłowej oceny indywidualnego prze-
biegu rozwoju [1].
Uwzględniając wieloczynnikowe uwarunkowa-
nia procesu rozwoju nie można pominąć czynni-
ków środowiskowo-rodzinnych, w tym poziomu
wykształcenia rodziców (ojca). Pośrednio, przez
sposób wykorzystania dóbr materialnych, warun-
kuje ono poziom kultury zdrowotnej rodziny, a co
raz częściej także kształtowanie postaw prozdrowot-
nych, decydujących o właściwej relacji do najwięk-
szej naszej wartości, jaką stanowi zdrowie.
Ostatecznym wyrazem adaptabilności, czyli
przystosowania ustroju do zmieniających się wa-
runków środowiska, jest przede wszystkim spraw-
ność funkcjonalna ustroju, a nie tylko wielkość
i wymiary ciała.
W zależności od udziału czynników genetycz-
nych w uwarunkowaniu danej cechy (wysokość
ciała jest np. silnie zdeterminowana genetycznie),
kształtują się związki pomiędzy tzw. średnią ro-
dzicielską tej cechy, a jej rozwojem u potomstwa.
Na przykład zróżnicowanie wysokości ciała dzieci
rodziców ze skrajnych grup (najwyższych i naj-
niższych) sięgać może dwóch odchyleń standardo-
wych [1].
Stopień zaawansowania rozwoju danej cechy
ocenić można poprzez badania przekrojowe, czyli
przeprowadzone jednorazowo w krótkim czasie
w wybranej grupie populacyjnej lub klasie wieku.
W ten sposób obliczając wartości średnie badanej
cechy uzyskać można informację o poziomie jej roz-
woju w chwili badania.
Ponieważ rozwój nie jest stanem, lecz procesem
kształtującym się w czasie, obiektywna jego oce-
na musi obejmować to zjawisko w ujęciu dyna-
micznym, przez śledzenie jego przebiegu w obrębie
tej samej grupy lub indywidualnie, w możliwie
najdłuższym czasie, najlepiej od urodzenia do uzy-
skania dojrzałości.
Dane przekrojowe nie pozwalają na uchwy-
cenie indywidualnych różnic dynamiki wzrasta-
nia, szczególnie dużych w okresie pokwitania.
Z długofalowych badań lubelskich [2] wynika np.,
że chłopcy wcześniej dojrzewający w czasie swego
skoku pokwitaniowego w wieku 11-131at osiągają
97 centyl, by po zakończeniu wzrastania znaleźć się
na poziomie około 60 centyla. Chłopcy o zwolnio-
nej dynamice wzrastania, jednocześnie zwykle póź-
no dojrzewający, jeszcze w wieku 14-16 lat mogą
zajmować pozycję na poziomie 3/10 centyla, by do-
piero około 18 roku życia osiągnąć pozycję około
25 centyla.
Chrząstek-Spruch [2] wskazuje również na
znaczne indywidualne zróżnicowanie toru wzra-
stania, mimo osiągania identycznego poziomu do-
celowego danej cechy, np. wysokości ciała. Jest to
wynikiem różnic czasowych inicjacji pokwitania,
w tym również pokwitaniowego skoku wysokości
ciała, o wyraźnym jego związku z somatotypem
osobniczym. Ektomoriczny typ budowy ciała
w większym stopniu koreluje z późniejszym dojrze-
waniem i osiąganiem ostatecznie wyższego wzro-
stu. Odwrotne relacje dotyczą endomorii, co wiąże
się z pierwotnie większymi przyrostami wzrostu,
ale również szybszym zarastaniem nasad kości dłu-
gich i w rezultacie wcześniejszym zakończeniem
wzrastania.
Uwarunkowania środowiskowe
W społeczeństwach niejednolitych rasowo lub
etnicznie cechy te w znacznym stopniu warunkują
zróżnicowanie auksologiczne społeczeństwa. Istot-
ne znaczenie może mieć również szerokość geogra-
iczna i klimat. W Polsce wśród wielu czynników
decydujących o dynamice rozwoju osobniczego
i jego zróżnicowaniu znajdują się wielokierunkowe
oddziaływania środowiskowe.
Zmiany warunków życia w Polsce, spowodowa-
ne kryzysem ekonomicznym przełomu lat siedem-
10
Kraczyński M. –
Wzrastanie, dojrzewanie i sprawność izyczna...
dziesiątych i osiemdziesiątych, a następnie zmiany
ustrojowe, poprzez swój wyraz ekonomiczny w róż-
norodny sposób mogą modyikować rozwój biolo-
giczny dziecka [3].
W Polsce dość zgodnie podkreślano dotychczas
istnienie środowiskowego zróżnicowania rozwoju
w układzie: miasto-wieś. Największe różnice noto-
wano między poziomem rozwoju dzieci i młodzieży
aglomeracji wielkomiejskich a regionami wiejskimi
północno-wschodniej Polski i okolic podgórskich.
Stopień tego zróżnicowania zależny był jeszcze od
stadium rozwoju i wieku badanych. Największe
różnice w stopniu zaawansowania rozwoju izycz-
nego spostrzegano w okresie pokwitania. Badania
Zakładu Antropologii we Wrocławiu [4] wykazały,
że chłopcy wielkomiejscy w wieku 14 lat są śred-
nio 0 5 cm wyżsi od swych rówieśników z małych
miast, a o blisko 9 cm ze wsi. Są to różnice przekra-
czające wartość odchylenia standardowego. W 16
roku życia różnice te malały odpowiednio do 2,7
cm i 4,5 cm.
Auksologiczne kontrasty międzyśrodowiskowe
osiągają zatem maksimum w okresie skoku po-
kwitaniowego i są wyższe u chłopców niż u dziew-
cząt. Tym samym znajduje potwierdzenie hipote-
za o większej ekosensytywności (wrażliwości na
wpływy środowiskowe) chłopców niż dziewcząt.
Tory rozwojowe dziewcząt okazują się bardziej sta-
bilne [5].
Większa ekosensytywność procesu wzrastania
chłopców jest wielokrotnie podkreślana. Zwraca się
również uwagę, że wrażliwość chłopców jest więk-
sza na warunki kulturowe, a dziewcząt na sytuację
bytową rodziny [6]. Ta zależność ma tłumaczyć
znaczną część zmienności wysokości ciała chłop-
ców i dziewcząt [7].
Międzyśrodowiskowe i międzypłciowe zróż-
nicowanie masy ciała są zdecydowanie mniejsze
i do 14 roku życia dość wyrównane. W później-
szym wieku (16-18 r.ż.) dziewczęta ze środowiska
wielkomiejskiego wyraźnie szczupleją, co znajdu-
je wyraz w zmniejszaniu się grubości fałdu skór-
no-tłuszczowego. U 15/16-letnich dziewcząt wiej-
skich następuje proporcjonalnie wyższy przyrost
masy ciała (2,4 kg) niż wysokości (0,9 cm). Dziew-
częta wielkomiejskie w tym wieku wykazują przy-
rost masy ciała o 1,8 kg, a wzrostu 1,7 cm.
Dziewczęta wielkomiejskie wyprzedzają rów-
nież swe rówieśniczki wiekiem menarche: z małych
miast o 4 miesiące, ze wsi o 9 miesięcy.
Badania Hulanickiej i in. [8] przeprowadzone w
latach 1978 i 1988, obejmujące dzieci 3 środowisk
(wielkomiejskie, małomiasteczkowe, wiejskie)
z różnych regionów kraju, potwierdzają dotych-
czasowe spostrzeżenia, że środowisko wielkomiej-
skie sprzyja u obu płci osiąganiu wyższego wzrostu
i większej masy ciała. U dziewcząt wielkomiejskich
menarche występowała również o 0,5 roku wcze-
śniej niż u wiejskich. Chociaż młodzież wielkomiej-
ska jest nadal najwyższa, to w dekadzie 1978-1988
wysokość chłopców zwiększyła się od 1,5 cm w ma-
łych miastach do 2,4 cm na wsiach, dziewcząt odpo-
wiednio od 0,6 cm do 1,8 cm. Wyraźnie zwiększyła
się więc wysokość ciała dzieci wiejskich. Mimo to
nadal pozostają one najniższe. Zmalał jedynie dy-
stans między wzrostem młodzieży wielkomiejskiej
a wiejskiej. W tym 10-leciu ujawniono również
późniejsze niż uprzednio występowanie menarche
od 0,06 do 0,25 roku (największe u dziewcząt z ma-
łych miast).
U chłopców z wielkich miast od okresu przedpo-
kwitaniowego zauważalna jest tendencja do większej
względnej masy ciała. Podobna zależność występuje
od 14 roku życia u dziewcząt wiejskich w porówna-
niu do mieszkających w małych miastach. Stwier-
dzono również większe otłuszczenie dziewcząt niż
chłopców. W 1988 roku największe dotyczyło dziew-
cząt wielkomiejskich, u których jednak relatywnie
do wysokości masa ciała była mniejsza. U nich rów-
nież wykazano zmiany w składzie ciała, wyrażają-
ce się zmniejszeniem masy mięśniowej przy zwięk-
szonym otłuszczeniu (tzw. deicyt ciała szczupłego).
Ta niekorzystna tendencja zmian proporcji wago-
wo-wzrostowych u młodzieży prawdopodobnie jest
wynikiem nieprawidłowego żywienia i ograniczenia
aktywności ruchowej.
Zdaniem Hulanickiej i wsp. [8] dzieci z Warsza-
wy uzyskują najwyższą w Polsce średnią wyso-
kość ciała i najwcześniej dojrzewają. Dlatego też
populację tę można uważać za optymalną, mogącą
stanowić punkt odniesienia [9]. Różnice w rozwoju
dzieci ze wszystkich regionów kraju w stosunku do
dzieci z Warszawy są większe u chłopców.
Wyniki tych badań wskazują, że nadal istnie-
je zależność wysokości i masy ciała od stopnia
urbanizacji. Wyniki badań Charzewskiego [9] z lat
19771978 wskazują, że wykształcenie matek silniej
niż ojców różnicuje wysokość ciała dzieci warszaw-
skich.
Z badań porównawczych Łaska-Mierzejewskiej
i Łuczak [ 10] przeprowadzonych u dziewcząt w
różnych regionach i grupach społecznych ludno-
ści wiejskiej (rolnicy, chłoporobotnicy, nierolnicy)
w latach 1967 (n = 7886), 1977 (n = 7771) i 1987
11
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 2/2003;1(2):9-16
(n = 13556) wynika, że wysokość ciała i wiek
dojrzewania płciowego dziewcząt wiejskich jest
pozytywnie skorelowany z poziomem wykształce-
nia rodziców i zamożnością rodziny.
Waliszko i Wich [11] reprezentują opinię, że
w ciężkiej sytuacji ekonomicznej czynnik
wykształcenia traci na znaczeniu. Menarche wystę-
powała najpóźniej u dziewcząt z rodzin tradycyjnie
rolniczych. Późniejsze dojrzewanie byto również
skorelowane z wielodzietnością rodziny.
W pierwszej analizowanej dekadzie (1967-
1977) stwierdzono znaczne zwiększenie wysokości
i masy ciała oraz przyśpieszenie dojrzewania dziew-
cząt wiejskich. W następnym 10-leciu (1977-1987)
ujawniono wyraźne zwolnienie tempa wzrastania
i nieznaczne opóźnienie dojrzewania dziewcząt
wiejskich. Odnotowano również zmniejszenie
uprzednio spostrzeganych różnic między wyróżnia-
nymi grupami społecznymi ludności wiejskiej. Nie-
stety było to wynikiem opóźnienia dojrzewania gru-
py dziewcząt wcześniej dojrzewających [10].
Wiele badań wskazuje, że wzrastanie i dojrzewa-
nie dzieci obydwu płci następuje tym później, im licz-
ba dzieci w rodzinie jest większa [6]. Zdaniem Bielic-
kiego i in. [5] główne znaczenie matu żywienie.
Podobne spostrzeżenia, wynikające z oceny wie-
ku menarche 6681 dziewcząt warszawskich w 1997,
roku uzyskali Charzewski i in. [12]. Wykazali oni,
że średnia wieku menarche wynosi 12,76 i nie uległa
istotnej zmianie w porównaniu do 1986 roku, kiedy
to wynosiła 12,79 +/-1,11 roku [13]. Tym razem nie
różnicował jej poziom wykształcenia rodziców, co
stwierdzano przed 11 laty. Natomiast tempo dojrze-
wania płciowego dziewcząt nadal było zróżnicowane
w zależności od liczby dzieci w rodzinie. Najniższą
średnią wieku menarche 12,45 odnotowano w rodzi-
nach z 1 dzieckiem, najwyższą 13,13 – z trojgiem
i więcej dzieci. To największe zróżnicowanie śred-
niej wieku menarche 0,68 dotyczyło rodzin z wyż-
szym wykształceniem ojca.
Ciekawe spostrzeżenia dotyczące wieku menar-
che dziewcząt z Górnego Śląska przedstawili
Hulanicka i in. [14]. Wykazali oni, że również
czynniki szkodliwe i niekorzystna sytuacja rodzinna
(stężenie ołowiu w powietrzu, nikotynizm i alko-
holizm rodziców) przyśpieszają dojrzewanie dziew-
cząt, niezależnie od poziomu wykształcenia rodzi-
ców i zagęszczenia mieszkań. Autorzy traktują to
jako „przejaw samoobrony organizmu, który wo-
bec znacznego zagrożenia ze strony środowiska
dąży do jak najwcześniejszego osiągnięcia dojrza-
łości” [14].
Grabowska [6] w Dziecku konińskim poszerza
spojrzenie na związek cech społeczno-środowisko-
wych z rozwojem dzieci i młodzieży. Potwierdza m.in.
istnienie zależności dodatniej pomiędzy poziomem
wykształcenia i statusem społeczno-zawodowym ma-
tek a wysokością ciała chłopców. Spostrzega dymor-
izm płciowy w zakresie społeczno-środowiskowych
uwarunkowań rozwoju, wyrażający się większym
zróżnicowaniem wpływów na wysokość ciała córek.
Jej zdaniem najsilniejszy wpływ tu wywierają: liczba
dzieci w rodzinie, zawód ojca, sytuacja materialna ro-
dziny, wykształcenie matki i stopień urbanizacji miej-
sca zamieszkania. U chłopców mniejsze znaczenie ma
czynnik dzietności.
Autorka reprezentuje również opinię, że rodzaj
pracy zawodowej matki ma istotniejszy wpływ na
kształtowanie wysokości ciała chłopców niż dziew-
cząt. Sposób realizacji opiekuńczo-wychowawczej
roli matki ma mieć większe znaczenie dla wzrasta-
nia synów. Zawód ojca w większym stopniu ma
modyikować wzrastanie dziewcząt [6].
Wyróżniany na trzecim miejscu ogólny stan
zdrowia, jako skorelowany również z procesem
wzrastania i ostateczną wysokością ciała dzie-
ci, w grupie badanej przez Grabowską i in. [6]
wynikał z samooceny ankietowej, co może nie sta-
nowić dostatecznie obiektywnej oceny jego wpły-
wu. Generalnie uważa się jednak, że zarówno wy-
sokość ciała, jak i stan zdrowia, tworzą wspólne
odzwierciedlenie warunków życia w dzieciństwie
(Peck i Vagero 1989, wg [7]).
Do niedawna masa ciała chłopców zwiększa-
ła się równolegle ze stopniem urbanizacji miejsca
zamieszkania [5]. Z badań Grabowskiej i in. [6]
wynika, że istnieje wiele zmiennych istotnie różni-
cują cydr masę ciała obu płci, m.in.: dzietność ro-
dziny, zawód matki, wykształcenie ojca, stopień
urbanizacji („wielkość osiedla”), a u dziewcząt
dodatkowo wielkość obciążenia wysiłkiem izycz-
nym. Smukła sylwetka dziewcząt ma mieć zwią-
zek z inteligenckim pochodzeniem matek i dobry-
mi warunkami mieszkaniowymi rodziny, wolnej od
nałogu nikotynizmu [6].
Zdaniem Grabowskiej [6] „związek poziomu
edukacji matek z rozwojem dzieci w Polsce jest
zależnością trwałą, ponadlokalną i odzwierciedla-
jącą specyiczną rolę społeczną matki w organiza-
cji warunków życia dzieci”.
Tak więc, biologicznym efektem zróżnicowania
środowiskowego są istotne różnice w procesach
wzrastania i dojrzewania dzieci i młodzieży [4].
U podstaw tego zróżnicowania leży prawdopodob-
12
Kraczyński M. –
Wzrastanie, dojrzewanie i sprawność izyczna...
nie wykonywanie pracy izycznej przez młodzież
wiejską przed ukończeniem procesu wzrastania
oraz zespół czynników wynikający z poziomu wy-
kształcenia rodziców.
Wyniki 14-letnich badań długofalowych dzieci
warszawskich z dobrych warunków środowisko-
wo-bytowych przeprowadzonych w latach 1972-
1986 przez Niedźwiecką [15] od 4 do 16 roku ży-
cia wskazują, że największe różnice rozwojowe
na ich korzyść stwierdzono w okresie przedszkol-
nym (4 i 5 r.ż. u chłopców) i wczesnoszkolnym
(7-10 r.ż. u obu płci). Warto nadmienić, że nieza-
leżnie od płci wszystkie średnie wartości wysoko-
ści i masy ciała dzieci poznańskich już w latach
1980-1981 były nieznacznie wyższe [16] od uzy-
skanych u dzieci warszawskich kilka lat później
[17]. Różnice w wymiarach ciała dzieci i młodzie-
ży tych dwóch środowisk wielkomiejskich są jed-
nak niewielkie.
169,5 cm, a dziewcząt 156,7 cm (brak danych do-
tyczących masy ciała). Młodzież 18-letnia jest więc
obecnie wyższa niż przed 80 laty: chłopcy o 9,2 cm,
dziewczęta o 9,7 cm. W ostatnim 20-leciu ostatecz-
ny wzrost chłopców i dziewcząt zwiększył się o 4,2
cm [16].
Wyniki badań dzieci w wieku przedszkolnym
i szkolnym, przeprowadzonych w pierwszych mie-
siącach 2000 roku w Poznaniu [20], wskazują na
wyraźne zwolnienie tempa wzrastania do okresu
pokwitania, zwłaszcza u dziewcząt. W każdej kla-
sie wieku do 12 r.ż. ich wysokość ciała jest niższa
niż przed l O laty, nawet o ponad 1 cm. U chłop-
ców tendencja ta jest również stwierdzana w wie-
lu klasach wieku przed okresem pokwitania, choć
mniej nasilona i nie tak regularna. Mimo tego ro-
dzaju różnic w porównaniu do danych z 1990 roku
ostateczny wzrost chłopców jest wyższy o 0,3 cm,
a dziewcząt 0 0,7 cm. U obu płci masa ciała w 18 r.ż.
jest niższa niż przed 10 laty: u chłopców o 1,1 kg,
u dziewcząt - 0 0,9 kg.
Ocenę zjawiska akceleracji rozwoju w 20-le-
ciu 1976/80-1996/99 u dzieci warszawskich ana-
lizowały Palczewska i in. [21] z Instytutu Mat-
ki i Dziecka w Warszawie. Autorki potwierdziły
utrzymywanie się trendu sekularnego wysokości
i masy ciała w okresie analizowanego 20-lecia nie-
zależnie od wieku, z tendencją do smuklenia syl-
wetki ciała, zwłaszcza u dziewcząt [21]. Nieste-
ty, brak pomiarów dzieci warszawskich sprzed 10
lat nie pozwala potwierdzić, czy zjawisko zwolnie-
nia lub nawet wstrzymania tej tendencji w ostatniej
dekadzie XX wieku, spostrzegane u dzieci poznań-
skich, dotyczy także dzieci warszawskich. Mimo to
średnie wartości wysokości i masy ciała dzieci po-
znańskich w 2000 roku w większości klas wieku,
począwszy od 4 r.ż., są nieznacznie wyższe od od-
powiednich wartości dzieci warszawskich. Zjawi-
sko smuklenia dziewcząt po okresie pokwitania
w Poznaniu jest jeszcze wydatniejsze, co potwier-
dzają nieco niższe średnie wartości masy ciała
dziewcząt poznańskich powyżej 15 r.ż. przy nie-
znacznie wyższym ich wzroście [16].
Zjawisko akceleracji rozwoju spostrzegane
jest od ponad 1501at. Dotychczas wskazywano,
że wyraża się ono nie tylko osiąganiem ostatecz-
nie wyższych wymiarów ciała, ale również więk-
szą dynamiką tego procesu, zwłaszcza w począt-
kowej fazie pokwitania. Stąd m.in. konieczność
aktualizacji tabel norm rozwojowych. W ostatniej
dekadzie XX wieku natężenie tego procesu u dzie-
ci poznańskich i łódzkich jest mniejsze i wykazu-
Akceleracja rozwoju
Wyrazem kierunku zachodzących zmian w prze-
biegu rozwoju, zwłaszcza przyspieszenia dojrzewa-
nia płciowego i ostatecznie wyższego wzrostu jest
proces akceleracji rozwoju.
Poznań jest miastem, w którym przeprowadzo-
no pierwsze pomiary wysokości i masy ciała chłop-
ców w wieku szkolnym. Pomiary wykonał w 1880
roku niemiecki lekarz Landsberger [18] u chłopców
w wieku 6-121at. Ówczesny 7-latek mierzył 112,1 cm
i był niższy od 7-latka z 1990 roku o 13,1 cm (śred-
nia 125,2 cm). W wieku 121at różnica ta zwiększyła
się ze 135,1 cm do 152,4 cm, czyli o 17,4 cm [16].
W okresie 80 lat (1920-2000) wysokość 14-1at-
ków zwiększyła się: u chłopców ze 152,1 cm do
166,7 cm, czyli o 14,6 cm, a u dziewcząt ze 152,1
cm do 162,3 cm, czyli o 10,2 cm. Masa ciała zwięk-
szyła się odpowiednio: u chłopców z 43,4 kg do
54,8 kg (0 11,4 kg), dziewcząt z 39,3 kg do 52,5 kg
(0 13,2 kg).
Zmiany sekularne rozwoju izycznego dzieci
i młodzieży w latach 1940-1993 potwierdzono rów-
nież u dzieci i młodzieży w Łodzi [19]. W więk-
szości klas wieku bezwzględne wartości wysokości
ciała tych dzieci były jednak mniejsze niż rówieśni-
ków z Poznania [19].
Aktualnie wyniki pomiarów poznańskiej mło-
dzieży 18-letniej kształtują się następująco: wyso-
kość chłopców wynosi 178,7 cm, masa ciała 69,1
kg, dziewcząt odpowiednio 166,4 cm i 57,2 kg.
Przed 80 laty wysokość ciała chłopców wynosiła
13
[ Pobierz całość w formacie PDF ]