wyłącznie roszczenie o zasądzenie zadośćuczynienia, BHP, Orzeczenia Sądu Najwyższego
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Uchwała z dnia 5 października 2006 r.
I PZP 3/06
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Hajn, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 października 2006 r.
sprawy z powództwa Tomasza K. przeciwko A.-D. M.M. spółce jawnej w Ł. o za-
dośćuczynienie z tytułu mobbingu, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego
postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 27 lipca 2006 r. [...]
„Czy sprawa z powództwa pracownika dotycząca wyłącznie zasądzenia za-
dośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę - opartego na treści art. 94-3 par. 2
k.p. oraz ewentualnie na przepisach prawa cywilnego (art. 23, art. 24, art. 445 i art.
448 k.c. w zw. z art. 300 k.p.) - należy do kategorii spraw, o ktrórych mowa w art. 17
pkt 1 lub pkt 2 k.p.c., dla rozpoznania których właściwy jest rzeczowo Sąd Okręgowy
- bez względu na wartość przedmiotu sporu, określoną w art. 17 pkt 4 k.p.c. ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Właściwość rzeczową sądu okręgowego w sprawie z powództwa pra-
cownika, której przedmiotem jest wyłącznie roszczenie o zasądzenie zadość-
uczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (na podstawie art. 94
3
§ 3 k.p. albo
art. 24 § 1 zdanie trzecie k.c. w związku z art. 445 k.c. lub art. 448 k.c. w związku
z art. 300 k.p.), określa się na podstawie art. 17 pkt 4 k.p.c.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
budzące poważne wątpliwości powstało w następującym stanie sprawy. W pozwie z
21 września 2005 r. przeciwko pozwanej „A.-D.” M.M. Z. spółce jawnej w Ł. powód
Tomasz K. wniósł, między innymi, o zasądzenie kwoty 50.000 zł tytułem zadość-
uczynienia za szkody moralne i cierpienia psychiczne doznane w wyniku stosowania
2
wobec niego mobbingu w okresie zatrudnienia w pozwanej Spółce od 16 paździer-
nika 2001 r. do 17 kwietnia 2004 r. Powód był zatrudniony na stanowisku kierowcy-
konwojenta i konwojenta. Jako podstawę prawną dochodzonego roszczenia wskaza-
no w pozwie art. 94
3
§ 3 k.p., podnosząc, że praca u strony pozwanej związana była
nie tylko z ponadnormatywnymi godzinami pracy, lecz także ze stresem, który spo-
wodował u niego stany depresyjne, obniżenie nastroju, izolację i bezsenność. Powód
obarczany był nadmierną ilością obowiązków, dręczony psychicznie i zastraszany
możliwością zwolnienia z pracy. Pozwany pracodawca naruszył dobra osobiste po-
woda, pozostające pod ochroną prawa cywilnego, gdyż swoim działaniem dopro-
wadził do rozstroju zdrowia psychicznego powoda. W konsekwencji powód zmuszo-
ny był poddać się leczeniu szpitalnemu, a obecnie leczenie kontynuuje w Poradni
Zdrowia Psychicznego.
W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa ar-
gumentując, że nie miało miejsca systematyczne i długotrwałe nękanie lub zastra-
szanie powoda, a ponadto od 22 grudnia 2003 r. do dnia rozwiązania stosunku pracy
powód przebywał na zwolnieniu lekarskim. Podstawę prawną powództwa ma stano-
wić art. 94
3
§ 3 k.p., który wszedł w życie 1 stycznia 2004 r., tymczasem powód jako
podstawę faktyczną roszczeń przedstawia okoliczności zaistniałe w 2003 r.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dla Łodzi Śródmieścia,
do którego wpłynął pozew, uznał się niewłaściwym rzeczowo w zakresie roszczenia
o zadośćuczynienie w kwocie 50.000 zł i sprawę w tej części przekazał do rozpozna-
nia Sądowi Okręgowemu w Łodzi. W uzasadnieniu postanowienia o przekazaniu
sprawy stwierdzono, że powód swoje roszczenie wywodzi z faktów, które miały miej-
sce przed dniem wejścia w życie art. 94
3
§ 3 k.p., to jest przed 1 stycznia 2004 r., a
zatem podstawę prawną zgłoszonego roszczenia stanowią przepisy Kodeksu cywil-
nego o ochronie dóbr osobistych.
Z kolei Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi stwier-
dził swoją niewłaściwość rzeczową i sprawę przekazał do rozpoznania Sądowi Rejo-
nowemu Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dla Łodzi Śródmieścia. Sąd
Okręgowy wywiódł, że przedmiotem rozpoznawanej sprawy jest ochrona dóbr osobi-
stych powoda. Osobie, której dobro osobiste zostało naruszone, przysługują żądania
o charakterze niemajątkowym i żądania typu majątkowego. Żądania te poszkodowa-
ny może zgłosić w jednym procesie łącznie lub wystąpić z nimi w odrębnych proce-
sach. Przepis art. 94
3
§ 3 k.p. przewiduje tylko jedno roszczenie - zadośćuczynienie
3
za doznaną krzywdę. Zadośćuczynienie pieniężne z tytułu mobbingu mieści w sobie
dwa elementy - odszkodowawczy, mający na celu pokrycie wszelkich aspektów po-
wstałej szkody majątkowej, np. zwrot kosztów leczenia, oraz element zadośćuczy-
nienia, mający na celu rekompensatę cierpień moralnych, psychicznych, poczucia
krzywdy za utratę zdrowia. Przepis ten tworzy zatem mechanizm majątkowej ochrony
prawnej zdrowia pracownika w środowisku pracy, a roszczenie o zadośćuczynienie z
art. 94
3
§ 3 k.p. co do swej istoty jest tego samego rodzaju co roszczenie z art. 445
k.c. Zdaniem Sądu Okręgowego, dokładnie określone w pozwie żądanie zasądzenia
sumy pieniężnej nie może być uznane za roszczenie niemajątkowe. Żądanie uisz-
czenia sumy pieniężnej, bez względu na jego podstawę, jest żądaniem procesowym
o charakterze majątkowym, ściślej pieniężnym, które ma znaczenie zarówno przy
określeniu wartości przedmiotu sporu, jak i właściwości rzeczowej sądu. Z tej przy-
czyny roszczenie z art. 94
3
§ 3 k.p., tak jak i roszczenia z art. 445 i art. 448 k.c.,
mogą być dochodzone przed sądem właściwym rzeczowo ze względu na wartość
tego roszczenia. Dlatego też sądem właściwym do rozpoznania niniejszej sprawy w
pierwszej instancji, ze względu na wartość dochodzonego roszczenia (50.000 zł), jest
- stosownie do art. 17 pkt 4 k.p.c. - sąd rejonowy. Podstawą przyjęcia właściwości
rzeczowej sądu okręgowego nie może być art. 17 pkt 2 k.p.c., gdyż treść tego prze-
pisu, ustalona po nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 2 lipca 2004 r.
(Dz.U. Nr 172, poz. 1804), dotyczy jedynie uszczegółowienia rodzajów spraw o
prawa na dobrach niematerialnych, a nie ich majątkowego lub niemajątkowego cha-
rakteru. Zdaniem Sądu Okręgowego, nie sposób oddzielać zwrotu „prawa na dob-
rach niematerialnych” od pierwszej części przepisu art. 17 pkt 2 k.p.c. Sprawami o
prawa na innych dobrach niematerialnych, należącymi do właściwości rzeczowej
sądu okręgowego, są sprawy o ochronę praw na dobrach intelektualnych i osobi-
stych, takie jako ochrona tajemnic handlowych, renomy, klienteli, know-how, praw do
firmy i innych podobnych.
Powyższe postanowienie zaskarżyła strona pozwana. Wnosząc o jego uchy-
lenie, zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 17 pkt 1 k.p.c. W ocenie skar-
żącej nie można utożsamiać praw majątkowych z roszczeniami majątkowymi. W
związku z tym dochodzenie przez powoda zadośćuczynienia za naruszenie jego
dóbr niemajątkowych powoduje właściwość rzeczową sądu okręgowego bez względu
na wartość przedmiotu sporu.
4
Rozpoznając zażalenie wniesione przez stronę pozwaną, Sąd Apelacyjny w
Łodzi uznał, że rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyjaśnienia zagadnienia prawnego
budzącego poważne wątpliwości, które przedstawił Sądowi Najwyższemu na pod-
stawie art. 390 § 1 k.p.c. Zagadnienie to dotyczy rozstrzygnięcia kwestii, czy sprawa
z powództwa pracownika dotycząca wyłącznie zasądzenia zadośćuczynienia pie-
niężnego za doznaną krzywdę - opartego na treści art. 94
3
§ 2 k.p. oraz ewentualnie
na przepisach prawa cywilnego (art. 23, art. 24, art. 445 i art. 448 k.c. w związku z
art. 300 k.p.) - należy do kategorii spraw, o których mowa w art. 17 pkt 1 lub pkt 2
k.p.c., dla rozpoznania których właściwy jest rzeczowo sąd okręgowy - bez względu
na wartość przedmiotu sporu, określoną w art. 17 pkt 4 k.p.c.
Przedstawiając powyższe zagadnienie prawne Sąd Apelacyjny podniósł, że w
postępowaniu cywilnym przyjęto jako zasadę właściwość rzeczową sądu rejonowego
(art. 16 k.p.c.). Sąd okręgowy jest sądem pierwszej instancji jedynie w przypadkach
wyraźnie wskazanych w ustawie, przede wszystkim w art. 17 k.p.c. Według tego
przepisu do właściwości sądów okręgowych należą sprawy: 1) o prawa niemajątko-
we i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe, oprócz spraw o ustalenie lub
zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka oraz o rozwią-
zanie przysposobienia, 2) o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również doty-
czących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towaro-
wych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę in-
nych praw na dobrach niematerialnych, 3) o roszczenia wynikające z Prawa praso-
wego, 4) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa sie-
demdziesiąt pięć tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania i
o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie
treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, 4
1
) o wydanie orzeczenia
zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni.
W świetle treści przytoczonego przepisu (art. 17 k.p.c.), majątkowy bądź nie-
majątkowy charakter sprawy ma decydujące znaczenie dla określenia właściwości
rzeczowej sądu. O majątkowym bądź niemajątkowym charakterze sprawy rozstrzyga
wyłącznie jej przedmiot, to jest charakter dobra, którego ochrony żąda powód. Nie-
majątkowy charakter mają w szczególności prawa wynikające ze stosunków rodzin-
nych, małżeńskich oraz dobra osobiste wymienione przykładowo w art. 23 k.c., takie
jak: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizeru-
nek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, arty-
5
styczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Z kolei roszczenia wynikające z naruszenia
tych dóbr mogą mieć charakter niemajątkowy lub majątkowy, przy czym wybór do-
chodzonego roszczenia należy zawsze „do poszkodowanego”.
W rozpoznawanej sprawie w
petitum
pozwu określono żądanie zasądzenia
kwoty pieniężnej w wysokości 50.000 zł tytułem zadośćuczynienia za szkody mo-
ralne i cierpienia psychiczne doznane w wyniku stosowania mobbingu. Roszczenie
zostało oparte na art. 94
3
§ 3 k.p. Z mocy tego przepisu pracownik, u którego mob-
bing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy
tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Sąd Apelacyjny zauwa-
żył, że roszczenie nazwane „zadośćuczynieniem pieniężnym za doznaną krzywdę” w
wyniku rozstroju zdrowia wywołanego mobbingiem powstało dopiero z chwilą wpro-
wadzenia do Kodeksu pracy, poczynając od 1 stycznia 2004 r., na skutek nowelizacji
z dnia 14 listopada 2003 r. (Dz.U. Nr 213, poz. 2081) instytucji mobbingu. Przepis
art. 94
3
§ 3 k.p. tworzy - znany na gruncie Kodeksu cywilnego (por. np. art. 445 k.c.) -
instrument majątkowej ochrony prawnej zdrowia pracownika w środowisku pracy. W
przepisie tym ustawodawca odstąpił też od typowego dla Kodeksu pracy ustalenia
wysokości świadczeń na rzecz pracownika w formie określonego przepisami limitu
czy ryczałtu. Zgodnie z art. 94
3
§ 3 k.p., w razie wywołania rozstroju zdrowia sąd
może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pie-
niężnego za doznaną krzywdę. Odszkodowawczy element zadośćuczynienia pie-
niężnego z tytułu mobbingu ma na celu pokrycie wszelkich aspektów powstałej
szkody majątkowej (np. zwrot kosztów leczenia - terapii, leków), natomiast element
zadośćuczynienia mający na celu kompensatę niepoliczalnej szkody niemajątkowej
stanowi wynagrodzenie za cierpienia moralne, psychiczne, poczucie krzywdy, za
utratę zdrowia i ból. Pojęcie krzywdy mieści w sobie wszelkie ujemne następstwa
rozstroju zdrowia zarówno w sferze cierpień fizycznych, jak i psychicznych. Według
Sądu Apelacyjnego, w rozpoznawanej sprawie - z uwagi na okoliczności dotyczące
okresu zatrudnienia powoda, w czasie którego mogło dojść do zarzucanych przez
niego zachowań mobbingowych pracodawcy - Sąd pierwszej instancji przy meryto-
rycznym rozpoznaniu sprawy z zakresu prawa pracy będzie również analizować
ewentualne cywilnoprawne podstawy odpowiedzialności, oparte na przepisach Ko-
deksu cywilnego, dotyczące w szczególności ochrony dóbr osobistych pracownika
(art. 23, art. 24, art. 445 i art. 448 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Na tle przedmiotu
sporu powstaje - w ocenie Sądu Apelacyjnego - budzące poważne wątpliwości za-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]