wydatkowanie funduszu socjalnego 1, BHP, Orzeczenia Sądu Najwyższego
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wyrok z dnia 16 sierpnia 2005 r.
I PK 12/05
1. Sprawa o zwrot zakładowemu funduszowi świadczeń socjalnych środ-
ków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr
70, poz. 335 ze zm.) jest sprawÄ… z zakresu prawa pracy. Legitymowanym biernie
w takiej sprawie jest pracodawca (art. 3 k.p.), który ma zdolność sądową i pro-
cesową, choćby nie posiadał osobowości prawnej (art. 460 § 1 k.p.c.). Czynnie
legitymowana do wystąpienia z takim roszczeniem może być międzyzakładowa
organizacja związkowa obejmująca swoim działaniem pozwanego pracodawcę.
2. Wydatkowanie środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
z zastosowaniem kryterium stażu pracy, bez uwzględnienia kryterium socjal-
nego i sprzecznie z zakładowym regulaminem świadczeń socjalnych, jest nie-
zgodne z ustawą w rozumieniu art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Józef Iwulski (sprawoz-
dawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 sierpnia 2005 r.
sprawy z powództwa Międzyzakładowej Komisji Pracowników Oświaty i Wychowania
NSZZ „Solidarność" w B. przeciwko Szkole Policealnej Pracowników Medycznych i
Społecznych w B. o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 października 2004 r. [...]
o d d a l i Å‚ kasacjÄ™.
U z a s a d n i e n i e
Międzyzakładowa Komisja Pracowników Oświaty i Wychowania NSZZ "Soli-
darność" w B. domagała się od pozwanego Medycznego Studium Zawodowego [...]
w B. zwrotu na rzecz Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych środków finan-
2
sowych wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych w kwocie 31.920 zł. W toku procesu rozszerzyła powództwo o
kwotę 7.679 zł.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 29 kwietnia 2004 r. [...] nakazał pozwanemu wpłacić na rzecz Zakłado-
wego Funduszu Świadczeń Socjalnych Medycznego Studium Zawodowego [...] w B.
kwotę 31.920 zł z ustawowymi odsetkami. W zakresie odnoszącym się do kwoty
7.679 zł Sąd umorzył postępowanie. Sąd Okręgowy ustalił, że postanowieniem Ko-
misji Socjalnej Medycznego Studium Zawodowego [...] w B. z dnia 20 listopada 2003
r. przyznane zostały części pracownikom Studium środki finansowe na „upominki
świąteczne", wysokość których uzależniona została od dochodów pracownika. Pomi-
nięto przy tym uprawnionych do świadczeń emerytów i rencistów, byłych pracowni-
ków szkoły. Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska pozwanego, według którego
przyznanie tych świadczeń miało podstawę prawną, gdyż może być uznane za „fi-
nansowanie imprez okolicznościowych" oraz że strona powodowa nie jest legitymo-
wana czynnie. Sąd uznał, że niezgodne z prawem było rozdysponowanie środków
pieniężnych na upominki świąteczne, które nie są świadczeniami socjalnymi w rozu-
mieniu ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych
(jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.) oraz obowiÄ…zujÄ…cego u po-
zwanego regulaminu gospodarowania zakładowym funduszem świadczeń socjalnych
i mieszkaniowych. Sąd Okręgowy przyjął również, że Międzyzakładowa Komisja Pra-
cowników Oświaty i Wychowania NSZZ "Solidarność" w B. posiada legitymację
czynną do wystąpienia o zwrot środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami
ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. U pozwanego funkcjonowało
bowiem koło zrzeszające członków NSZZ "Solidarność".
Wyrokiem z dnia 19 października 2004 r. [...] Sąd Apelacyjny w Białymstoku
oddalił apelację strony pozwanej. Sąd Apelacyjny uznał za nieuzasadniony zarzut
nieważności postępowania. Rozpoznawana sprawa ma charakter sprawy z zakresu
prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 k.p.c. i dlatego miał zastosowanie art. 460 § 1
k.p.c., zgodnie z którym zdolność sądową i procesową ma zakład pracy, chociażby
nie posiadał osobowości prawnej. Przepis art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym fundu-
szu świadczeń socjalnych stanowi, że związkom zawodowym przysługuje prawo wy-
stąpienia do sądu pracy z roszczeniem o zwrot Funduszowi Świadczeń Socjalnych
środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o przekazanie należ-
3
nych środków na Fundusz. Strona pozwana jest pracodawcą zobowiązanym do two-
rzenia Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, o których mowa w art. 3 tej
ustawy. W ocenie Sądu Apelacyjnego, roszczenie o zwrot środków wydatkowanych
niezgodnie z tą ustawą powinno być skierowane wobec podmiotu, który je wydatko-
wał, to jest wobec strony pozwanej, posiadającej w tej sprawie zdolność sądową i
procesową (art. 460 § 1 k.p.c.). Sąd Apelacyjny uznał za trafną ocenę Sądu pierw-
szej instancji, że w świetle art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych przesłanką uwzględnienia roszczenia o zwrot środków jest wyłącznie ich
wydatkowanie niezgodnie z ustawą. Sąd pierwszej instancji trafnie uznał, że wska-
zana w pozwie kwota nie została wydatkowana na „działalność socjalną" w rozumie-
niu ustawy, to jest na rzecz różnych form krajowego wypoczynku, działalności kultu-
ralno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, udzielanie pomocy materialnej rzeczowej
lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na
warunkach określonych ustawą. Nadto, podpisanie przez przedstawiciela związku
zawodowego preliminarza dotyczącego wydatków ze środków Funduszu, nie może
być utożsamiane ze zgodą związku zawodowego na podział tych środków dokonany
przez pozwanego. Nie powoduje też zgodności z przepisami ustawy wydatkowania
tych środków. Podniesiona przez stronę pozwaną okoliczność, że pracownicy znaj-
dujący się w lepszej sytuacji materialnej otrzymali niższe kwoty z Zakładowego Fun-
duszu Świadczeń Socjalnych, nie zmienia tego, że nie zostały one wydatkowane na
działalność socjalną, jak również tego, iż nie objęły wszystkich osób uprawnionych
do korzystania ze świadczeń z Funduszu, w tym emerytów i rencistów.
Kasację od tego wyroku wniosła strona pozwana, która zarzuciła naruszenie:
1) art. 476 § 1 w związku z art. 460 § 1 k.p.c., przez nieprawidłowe przyjęcie, że
sprawa o zwrot środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jest sprawą z
zakresu prawa pracy, wobec czego pozwany, nieposiadający osobowości prawnej,
ma zdolność sądową i procesową, pomimo że właściwość sądu pracy w tej sprawie
wynika, nie z art. 460 § 1 k.p.c., a z art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych; 2) art. 2 pkt 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń so-
cjalnych, przez uznanie, że wydatkowanie środków funduszu w formie gotówkowej
(wypłat na rzecz uprawnionych pracowników), nie stanowi realizacji celu ustawo-
wego, to jest udzielania pomocy materialnej rzeczowej lub finansowej, z tego po-
wodu, że pomoc ta nie obejmowała wszystkich osób objętych działalnością Fundu-
szu, w tym emerytów i rencistów; 3) art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu
4
świadczeń socjalnych w związku z art. 25
1
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwiÄ…z-
kach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.), przez
przyjęcie legitymacji czynnej powoda, w sytuacji braku przesłanek do uznania go za
zakładową organizację związkową. W uzasadnieniu podstaw kasacji strona pozwana
wywiodła, że rozpatrywana sprawa ma w istocie charakter cywilnoprawny, poddany
kognicji sądów pracy wyjątkowo na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym fun-
duszu świadczeń socjalnych, „co nie nadaje jednak roszczeniu cech roszczenia z
zakresu prawa pracy, o którym mowa w art. 476 § 1 k.p.c.". Pozwany jest jednostką
budżetową Samorządu Województwa P., nieposiadającą osobowości prawnej, wobec
czego nie dysponuje zdolnością sądową i procesową, o których mowa w art. 64 i 65
k.p.c. Wszystkie środki związane z funkcjonowaniem pozwanego, w tym środki nie-
zbędne do realizacji wyroków, pochodzą z budżetu jednostki samorządu terytorial-
nego. Tak więc kwestionowany wyrok wywołuje w istocie skutki dla obowiązków tej
osoby prawnej, a nie pozwanego, pomimo tego, że Samorząd Województwa P. w
procesie nie występował. Sądy obu instancji zgodnie ustaliły, że pozwany przyznał
swoim pracownikom środki finansowe określane jako „upominki świąteczne", a ich
wysokość została uzależniona od dochodów pracowników. Wyższe kwoty z funduszu
uzyskali pracownicy o niższych dochodach, a niższe - pracownicy lepiej uposażeni.
Pomimo przewidzianego ustawÄ… udzielania pomocy socjalnej w formie finansowej,
Sądy obu instancji zakwestionowały taką możliwość, argumentując to zasadniczo
jedynie tym, że świadczenia nie objęły wszystkich osób uprawnionych do korzystania
ze świadczeń Funduszu, w tym emerytów i rencistów. Zdaniem strony pozwanej, sta-
nowisko to stoi w sprzeczności z art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu świad-
czeń socjalnych, który nie przewiduje obowiązku stosowania poszczególnych form
pomocy socjalnej wobec wszystkich pracowników, a przeciwnie, nakazuje różnicowa-
nie tych form w zależności od sytuacji osób uprawnionych. Sądy obu instancji pomi-
nęły przy tym całkowicie fakt wcześniejszego udzielenia świadczeń na rzecz upraw-
nionych emerytów i rencistów w innych formach. Według strony pozwanej, powo-
dowy zwiÄ…zek zawodowy nie dysponuje w sprawie legitymacjÄ… czynnÄ…, bowiem nie
spełnia warunków do uznania go za zakładową organizację związkową w rozumieniu
art. 25
1
ust. 1 pkt 1 ustawy o zwiÄ…zkach zawodowych. Zgodnie z tym przepisem,
uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej
co najmniej 10 członków będących pracownikami lub osobami wykonującymi pracę
na podstawie umowy o pracę nakładczą u pracodawcy objętego działaniem tej orga-
5
nizacji. Do uprawnień tych zalicza się również sprawy z zakresu działalności socjal-
nej pracodawców (art. 27 ust. 1 i 2 ustawy o związkach zawodowych). Liczebność
członków powodowego związku zatrudnionych u pozwanego pracodawcy wynosiła
poniżej 10 osób. Tym samym powód nie spełniał warunku do uznania go za organi-
zację zakładową, a w konsekwencji do stwierdzenia istnienia po jego stronie upraw-
nienia przewidzianego w art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych,
związkom zawodowym przysługuje prawo wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem
o zwrot funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o
przekazanie należnych środków na fundusz. Sprawę o takie roszczenia niewątpliwie
rozpatruje więc sąd pracy. Strona pozwana uważa jednak, że są to roszczenia o cha-
rakterze cywilnoprawnym, które nie są rozpatrywane w postępowaniu odrębnym w
sprawach z zakresu prawa pracy. Byłby to więc przypadek, w którym sąd pracy nie
tylko, że rozpoznawałby sprawę, której przedmiotem są roszczenia niewymienione w
art. 476 § 1 k.p.c. (co jest możliwe, por. np. sprawy wynalazcze, uchwała składu sied-
miu sędziów z dnia 23 lutego 1993 r., I PZP 37/92, OSNCP 1993 nr 7-8, poz. 119),
ale nadto nie stosowałby przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach z za-
kresu prawa pracy. Przyjęcie takiej wykładni nie jest zasadne. Pomijając charakter
roszczenia związku zawodowego o zwrot zakładowemu funduszowi świadczeń so-
cjalnych środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy (można nawet
przyjąć, że ma ono charakter publiczny, a nie prywatny, por. M. Gersdorf „Czy rosz-
czenia związku zawodowego o zwrot zakładowemu funduszowi świadczeń socjal-
nych środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami przedawniają się?" PiZS
2001 nr 10, s. 28), należy stwierdzić, że zgodnie z art. 262 § 1 k.p., sądy pracy roz-
strzygają spory o roszczenia ze stosunku pracy, a zasady tworzenia sądów pracy,
organizację i tryb postępowania przed tymi sądami regulują odrębne przepisy (art.
262 § 3 k.p.). Są to w szczególności przepisy ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo
o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) oraz przepisy Ko-
deksu postępowania cywilnego. Według art. 12 § 1 i art. 16 § 1 Prawa o u.s.p., sąd
rejonowy i sąd okręgowy dzielą się na wydziały, w tym wydział pracy (sąd pracy) - do
[ Pobierz całość w formacie PDF ]